FNV Sport

Reaching the self-employed

Meer en meer mensen doen hetzelfde werk als een werknemer maar dan in een zelfstandigenstatuut. Het traditioneel model, dat uitgaat van twee duidelijk afgescheiden statuten, namelijk werknemer en zelfstandige past blijkbaar niet meer zo goed in onze moderne organisatiestructuren. UNI Europa bracht die evolutie met een onderzoeksopdracht in kaart . De eerste en voorlopige bevindingen werden met een grote groep Europese vakbondsvertegenwoordigers besproken op 17 en 18 mei in Ljubljana. Hier volgt het relaas van een levendig debat.

Vrije keuze
Een juridisch sluitende definiëring bestaat er niet. De begrippen `ondergeschiktheid', `afhankelijkheid' en `onafhankelijkheid' duiken vaak op in de debatten. Aan grijze zones en overlappingen geen gebrek. Wie `self-employed' werkt kan een beroepsactiviteit uitoefenen voor één of meerdere werkgever(s) zonder verbonden te zijn met een arbeidsovereenkomst. Andere veel gebruikte begrippen zijn: freelancer, autonome werknemer, eenmansvennootschap, (schijn) zelfstandige, zelfstandige zonder personeel, economisch (on)afhankelijke werknemer. Met een `intrapreneur' bedoelen we een werknemer die via een eigen ondernemingsstructuur instaat voor zijn eigen jobvoorziening. De opkomst van deze `atypische' vormen van tewerkstelling sluit aan bij de nieuwste trends met vlakke organisatiestructuren en een grote behoefte aan sterke competenties, meer flexibiliteit en autonoom kunnen denken en handelen. Op zich is daar niets mis mee! Integendeel. Maar als werknemers in herstructurerende bedrijven enkel kunnen kiezen tussen afvloeien of als zelfstandige hetzelfde werk verder doen, dan is de `keuze' snel gemaakt. Het moet duidelijk en onvoorwaardelijk gaan over een vrije keuze van de betrokkene zelf. Als het over een verplichting of een opgedrongen beslissing gaat dan spreken we van een `schijnzelfstandige'. Er bestaat een vrijwel algemene consensus om dat fenomeen te bestrijden.

Het afwezige beleid
Over het aantal autonome werknemers bestaan geen officiële cijfers. Trends zijn daarom moeilijk op te sporen. Toch aanvaardt bijna iedereen dat het fenomeen de laatste 10 jaar en sinds de laatste crisis gevoelig toenam. Een goed gegevensbestand zou veel info kunnen verschaffen over de betrokken beroepsprofielen en de sectoren van tewerkstelling. Verschillende deelnemers aan de bijeenkomst wijzen er op dat hun beleidsmakers en overheidsdiensten, die het beheer van de arbeidsmarkt onder hun hoede hebben, deze vorm van tewerkstelling promoten omdat ze hopen dat een flexibeler arbeidsmarkt de loonkost zal drukken, buitenlandse investeerders zal aantrekken en uiteindelijk de werkloosheid zal terugdringen.

Impact
De leef- en werkomstandigheden zijn vaak precair met veel lange werktijden en hoge werkdruk, vooral op piekmomenten. In periodes van een krap werkaanbod blijken de banen in deze groep het eerste geschrapt te worden zodat het totaal werkvolume weinig voorspelbaar is. Gezien het sociaal zekerheidsstelsel van de zelfstandigen zwakker is uitgebouwd, zijn ook de uitkeringen beperkter: ziekte, arbeidsongevallen, werkloosheid, betaalde vakantie, ouderschapsverlof, ontslagpremies en pensioenen.
De eerste onderzoeksresultaten wijzen er op dat het vaak gaat om hoger geschoolden en dat er grote sociale verschillen bestaan tussen wie verplicht wordt te verzelfstandigen of wie het doet uit vrije keuze. Dit vertaalt zich voor een grote groep in een ondermaatse sociale situatie en een gebrekkige toegang tot sommige diensten, zoals bv. het verkrijgen van een banklening, minder vormingskansen, zorg voor welzijn en veiligheid, geen toegang tot collectief sociaal overleg.

Syndicale uitdagingen?
Het UNI Europa onderzoek richt zich vooral op de dienstensectoren media, cultuur,distributie, schoonmaak, veiligheid, haar- en schoonheidsverzorging, informatie en communicatiesector financiën en sport. Maar ongetwijfeld komt het fenomeen ook in andere sectoren voor. Uit de debatten blijkt dat veel vakbondsverantwoordelijken door autonome werknemers worden aangesproken. Met het onderzoeksproject `Reaching the self employed' wil UNI Europa zich uitnodigend opstellen en meer doen dan een interessant studiedocument aanbieden. Er wordt aangedrongen om autonome werknemers, die zelf personeel in dienst hebben, uit te sluiten van onze syndicale dienstverlening om belangenvermenging te voorkomen.
Hoe dan ook zal de aanpak van het vraagstuk van de schijnzelfstandigen vooraan op de syndicale agenda blijven staan omdat zich in deze groep de meest precaire neveneffecten zich voordoen. De bonden kunnen daarnaast ook de politieke druk opvoeren om een correct wettelijk kader te voorzien. In de ondernemingen en sectoren hebben wij een sterk forum van sociaal overleg om deze mensen aan te spreken en hun verzuchtingen te integreren in het sociaal overleg. Bovendien worden de autonome werknemers, waar wenselijk en mogelijk, betrokken bij het bestaande sociaal overleg op sector en ondernemingsniveau. Maar vooraleer tot de actie over kan gegaan worden moeten de betrokkenen zelf een keuze maken. Kunnen en willen ze zich inschrijven in de maatschappelijke visie van de werknemersorganisaties? Mensen syndicaal organiseren kan alleen lukken als ze zelf overtuigd zijn en verantwoordelijkheid willen opnemen om bepaalde voor hen belangrijke doelstellingen te behalen.
De bonden kunnen overwegen om een goede werking aan te bieden op basis van een ledenstructuur en een set van aangepaste diensten. In Nederland is FNV Zelfstandigen zeer actief. Hun ruime ledenaanhang geeft draagkracht en mogelijkheden voor een op maat aangepaste dienstverlening. Deze gaat uit van de positieve benadering en neemt afstand van de problemen van de gedwongen zelfstandigen. Deze dossiers worden verder opgenomen door de bestaande syndicale werking in de onderneming.
De specifieke werking naar de specifieke doelgroep van autonome werknemers kan voor bepaalde aspecten en waar het mogelijk en wenselijk is, best zo veel mogelijk geïntegreerd in de traditionele syndicale aanpak. Geen enkele van de deelnemers aan de wokshop meldt dat er hun land reeds collectieve akkoorden bestaan waarvoor het toepassingsgebied is uitgebreid tot de groep van de autonome werknemers.