05-07-2011
Human enhacement voor een veilige en rechtvaardige samenleving?
Zou het niet handig zijn als politiemensen hun angst zouden kunnen
uitwissen na traumatische gebeurtenissen in hun werk? Of dat we met
diepe hersenstimulatie religieus fanatisme kunnen wegnemen bij
fundamentalisten? Moeten ministers of brandweermannen
concentratieverbeteraars slikken zodat ze de samenleving beter kunnen
dienen?
Dit zijn vragen uit Van vergeetpil tot robotpak' - Human enhancement
voor een veilige en rechtvaardige samenleving?. Redactie: Jacqueline B.
De Jong, Ira van Keulen, Jeanette Quast. De verkenning is een
gezamenlijke publicatie van twee ministeries (Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties, en het ministerie van Veiligheid en Justitie) en
het Rathenau Instituut. Het boek komt vandaag uit.
Sneller, fitter, slimmer
Bijna iedereen sleutelt wel eens aan zichzelf. Mensen drinken koffie om
wakker te blijven voor een deadline, dragen beugels en brillen, zetten
Botox om er goed uit te zien, of slikken Viagra om beter in bed te
presteren. Mensverbetering, ook wel human enhancement, is de universele
en eeuwenoude neiging van gezonde mensen om nog sneller, slimmer,
mooier of gelukkiger te worden.
Maar de prangende vraag uit Van vergeetpil tot robotpak is deze: mag de
rijksoverheid mensverbeteringstechnieken inzetten om het doel van een
rechtvaardiger en veiliger samenleving dichterbij te brengen?
Een vraag die steeds urgenter wordt nu in de wetenschap en technologie
in hoog tempo vorderingen worden gemaakt in de kennis over het
menselijk lichaam en brein. Met een aantal technieken wordt al in het
lab geëxperimenteerd voor mensverbeteringsdoeleinden. Denk aan pillen
die de cognitie verbeteren, neurotechnologieën als magnetische
hersenstimulatie en neurofeedback. Andere vinden al hun weg naar de
markt zoals persuasive technologies: ICT technologie die ons een handje
helpt de juiste keuzes te maken.
Enhancement omwille van het collectief
In de bundel komen naast wetenschappers, beleidsmakers en filosofen
ook mensen uit de beroepspraktijk - zoals een hoofdofficier van
justitie en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding - aan het
woord. Zij buigen zich over de voors en tegens van `enhancement omwille
van het collectief'. Dat laatste is volgens de schrijvers iets anders
dan de denkbeeldige collectieve verbetering uit de romans 1984 van
Orwell en Brave New World van Huxley. Het is ook iets anders dan de
collectieve verbetering die nagestreefd wordt met de toevoeging van
jodium aan ons brood, waarmee het jodiumtekort onder de totale
Nederlandse bevolking wordt tegengegaan.
Enhancement voor het collectief, daarentegen, is de verbetering van
individuen om een collectief doel te bereiken. Als we `veiligheid' als
collectief doel aanmerken, zo is het uitgangspunt van de verkenning,
dan kunnen we een veiliger samenleving bereiken door individuele
gedetineerden, brandweermannen of politiemannen te verbeteren. In `Van
Vergeetpil tot Robotpak' wordt vooral gefocused op bestaande en
toekomstige verbetermogelijkheden voor gedetineerden,
overheidspersoneel en specifieke groepen burgers, bijvoorbeeld
festivalbezoekers en voetbalfans.
Lichttherapie
In de praktijk wordt al op kleine schaal geëxperimenteerd met
mensverbetering omwille van het collectief. Zo test de politie
bijvoorbeeld lichttherapie bij agenten in de nachtdienst. Het doel is
de biologische klok beter af te stemmen op de werktijden, zodat agenten
beter presteren. Een ander voorbeeld van enhancement voor het
collectief is het vaccineren van doktoren en verplegers tegen de
Mexicaanse griep en andere besmettelijke ziekten. De `verbetering' van
individuen, bevordert het `doel veiligheid' van de samenleving.
Van vergeetpil tot exoskeletons
In de bundel komen de mogelijkheden en bezwaren van de volgende
technieken aan bod: psychofarmaca (de `vergeetpil' en cognitieve
verbeteraars als methylfenidaat, modafinil en nicotine),
neurotechnologie (diepe hersenstimulatie, transcraniële magnetische
stimulatie (TMS) en neurofeedback), en persuasive technologies:
technologie die attitude- en gedragsveranderingen bewerkstelligen om
maatschappelijk wenselijk gedrag te ondersteunen. Een mogelijke
toepassing is een emotiemeter voor jeugddelinquenten, die hen feedback
geeft op hun emoties zoals agressie op basis van metingen van bloeddruk
en transpiratie.
Ook is er een hoofdstuk over robots en robotpakken waarmee de mens
superkrachten zou kunnen uitoefenen. Toepassingen zijn een tilhulp voor
in de gezondheidszorg, of een flexibel inzetbaar apparaat tijdens
reddingsoperaties door de brandweer.
De meeste schrijvers en geïnterviewden zijn redelijk positief over de
potentiële mogelijkheden van human enhancement voor het collectief. In
het slothoofdstuk geeft het Rathenau Instituut een aantal checks and
balances voor de inzet van mensverbeteringstechnologieën voor
collectieve doelen.
Mensverbeteringstechnieken mogen volgens het instituut pas ingezet
worden als ze voldoen aan eisen van vrijwilligheid, minimale
invasiviteit, veiligheid en transparantie. Ook moet de overheid
openstaan voor een open debat met de beoogde doelgroep, en moet de
aansprakelijkheid goed zijn geregeld.
Met bijdragen van:
Krijn van Beek - Directeur Strategie, ministerie van Veiligheid en
Justitie; Jaqueline B. De Jong - strategisch adviseur, ministerie van
Veiligheid en Justitie; Jeannette Quast - adviseur strategische
kennisontwikkeling, ministerie van Veiligheid en Justitie; Merel Kindt
- hoogleraar experimentele klinische psychologie, Universiteit van
Amsterdam; Erik Akerboom - Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding;
Leon Kenemans - hoogleraar Humane Biopsychologie en Psychofarmacologie,
Universiteit Utrecht; Gerdjan Hoekendijk - strategisch adviseur bij het
ministerie van Veiligheid en Justitie; Inez de Beaufort - hoogleraar
Gezondheidsethiek, Erasmus Medisch Centrum Rotterddam; Damiaan Denys -
hoogleraar Psychiatrie, UvA en afdelingshoofd Psychiatrie AMC; Paul van
de Beek - hoofdofficier van justitie in het arrondissement Dordrecht;
Rainer Goebel - hoogleraar Cognitieve Neurowetenschappen, Universiteit
Maastricht; Stavros Zouridis - voormalig directeur Algemene Justitiële
Strategie, nu hoogleraar bestuurskunde Universiteit van Tilburg;
Maartje Schermer - universitair hoofddocent Medische Ethiek en
Filosofie van de Geneeskunde Erasmus Medisch Centrum Rotterdam; Boris
de Ruyter - principal scientist Media Interaction Department, Philips
Research; Ton Hijmering - diensthoofd Executieve Ondersteuning Politie
Rotterdam-Rijnmond; Frans van der Helm - hoogleraar Biomechatronica en
Biorobotica , TU Delft; Harke Heida, ten tijde van het interview
directeur Constitutionele Zaken en Wetgeving, nu directeur
Migratiebeleid; Tsjalling Swierstra - bijzonder hoogleraar Filosofie en
ethiek, UvA, en universitair hoofddocent Ethiek, Universiteit Twente;
Ira van Keulen - senior onderzoeker Technology Assessment, Rathenau
Instituut; Frans Brom - hoofd Techology Assessment, Rathenau Instituut;
Mirjam Schuijff - onderzoeker Technology Assessment, Rathenau
Instituut.
Rathenau Instituut