Nieuw boek: Van vergeetpil tot robotpak
Persbericht van Rathenau Instituut
Nieuw boek Van vergeetpil tot robotpak - Human enhancement voor een
veilige en rechtvaardige samenleving? - Redactie: Jacqueline B. De
Jong, Ira van Keulen, Jeanette Quast - 132 pagina's - Uitgever:
Rathenau Instituut.
Den Haag - 5 juli 2011 - Zou het niet handig zijn als politiemensen hun
angst zouden kunnen uitwissen na traumatische gebeurtenissen in hun
werk? Of dat we met diepe hersenstimulatie religieus fanatisme kunnen
wegnemen bij fundamentalisten? Moeten ministers of brandweermannen
concentratieverbeteraars slikken zodat ze de samenleving beter kunnen
dienen?
Dit zijn vragen uit Van vergeetpil tot robotpak - Human enhancement
voor een veilige en rechtvaardige samenleving? De verkenning is een
gezamenlijke publicatie van twee ministeries (Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties, en het ministerie van Veiligheid en Justitie) en
het Rathenau Instituut. Het boek komt vandaag uit.
Sneller, fitter, slimmer
Bijna iedereen sleutelt wel eens aan zichzelf. Mensen drinken koffie om
wakker te blijven voor een deadline, dragen beugels en brillen, zetten
Botox om er goed uit te zien, of slikken Viagra om beter in bed te
presteren. Mensverbetering, ook wel human enhancement, is de universele
en eeuwenoude neiging van gezonde mensen om nog sneller, slimmer,
mooier of gelukkiger te worden.
Maar de prangende vraag uit Van vergeetpil tot robotpak is deze: mag de
rijksoverheid mensverbeteringstechnieken inzetten om het doel van een
rechtvaardiger en veiliger samenleving dichterbij te brengen?
Een vraag die steeds urgenter wordt nu in de wetenschap en technologie
in hoog tempo vorderingen worden gemaakt in de kennis over het
menselijk lichaam en brein. Met een aantal technieken wordt al in het
lab geëxperimenteerd voor mensverbeteringsdoeleinden. Denk aan pillen
die de cognitie verbeteren, neurotechnologieën als magnetische
hersenstimulatie en neurofeedback. Andere vinden al hun weg naar de
markt zoals persuasive technologies: ICT technologie die ons een handje
helpt de juiste keuzes te maken.
Enhancement omwille van het collectief
In de bundel komen naast wetenschappers, beleidsmakers en filosofen ook
mensen uit de beroepspraktijk - zoals een hoofdofficier van justitie en
de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding - aan het woord. Zij
buigen zich over de voors en tegens van 'enhancement omwille van het
collectief'. Dat laatste is volgens de schrijvers iets anders dan de
denkbeeldige collectieve verbetering uit de romans 1984 van Orwell en
Brave New World van Huxley. Het is ook iets anders dan de collectieve
verbetering die nagestreefd wordt met de toevoeging van jodium aan ons
brood, waarmee het jodiumtekort onder de totale Nederlandse bevolking
wordt tegengegaan.
Enhancement voor het collectief, daarentegen, is de verbetering van
individuen om een collectief doel te bereiken. Als we 'veiligheid' als
collectief doel aanmerken, zo is het uitgangspunt van de verkenning,
dan kunnen we een veiliger samenleving bereiken door individuele
gedetineerden, brandweermannen of politiemannen te verbeteren. In 'Van
Vergeetpil tot Robotpak' wordt vooral gefocused op bestaande en
toekomstige verbetermogelijkheden voor gedetineerden,
overheidspersoneel en specifieke groepen burgers, bijvoorbeeld
festivalbezoekers en voetbalfans.
Lichttherapie
In de praktijk wordt al op kleine schaal geëxperimenteerd met
mensverbetering omwille van het collectief. Zo test de politie
bijvoorbeeld lichttherapie bij agenten in de nachtdienst. Het doel is
de biologische klok beter af te stemmen op de werktijden, zodat agenten
beter presteren. Een ander voorbeeld van enhancement voor het
collectief is het vaccineren van doktoren en verplegers tegen de
Mexicaanse griep en andere besmettelijke ziekten. De 'verbetering' van
individuen, bevordert het 'doel veiligheid' van de samenleving.
Van vergeetpil tot exoskeletons
In Van vergeetpil tot robotpak komen de mogelijkheden en bezwaren van
de volgende technieken aan bod: psychofarmaca (de 'vergeetpil' en
cognitieve verbeteraars als methylfenidaat, modafinil en nicotine),
neurotechnologie (diepe hersenstimulatie, transcraniële magnetische
stimulatie (TMS) en neurofeedback), en persuasive technologies:
technologie die attitude- en gedragsveranderingen bewerkstelligen om
maatschappelijk wenselijk gedrag te ondersteunen. Een mogelijke
toepassing is een emotiemeter voor jeugddelinquenten, die hen feedback
geeft op hun emoties zoals agressie op basis van metingen van bloeddruk
en transpiratie.
Ook is er een hoofdstuk over robots en robotpakken waarmee de mens
superkrachten zou kunnen uitoefenen. Toepassingen zijn een tilhulp voor
in de gezondheidszorg, of een flexibel inzetbaar apparaat tijdens
reddingsoperaties door de brandweer.
De meeste schrijvers en geïnterviewden zijn redelijk positief over de
potentiële mogelijkheden van human enhancement voor het collectief. In
het slothoofdstuk geeft het Rathenau Instituut een aantal checks and
balances voor de inzet van mensverbeteringstechnologieën voor
collectieve doelen.
Mensverbeteringstechnieken mogen volgens het instituut pas ingezet
worden als ze voldoen aan eisen van vrijwilligheid, minimale
invasiviteit, veiligheid en transparantie. Ook moet de overheid
openstaan voor een open debat met de beoogde doelgroep, en moet de
aansprakelijkheid goed zijn geregeld.
Met bijdragen van:
Krijn van Beek - Directeur Strategie, ministerie van Veiligheid en
Justitie; Jaqueline B. De Jong - strategisch adviseur, ministerie van
Veiligheid en Justitie; Jeannette Quast - adviseur strategische
kennisontwikkeling, ministerie van Veiligheid en Justitie; Merel Kindt
- hoogleraar experimentele klinische psychologie, Universiteit van
Amsterdam; Erik Akerboom - Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding;
Leon Kenemans - hoogleraar Humane Biopsychologie en Psychofarmacologie,
Universiteit Utrecht; Gerdjan Hoekendijk - strategisch adviseur bij het
ministerie van Veiligheid en Justitie; Inez de Beaufort
- hoogleraar Gezondheidsethiek, Erasmus Medisch Centrum Rotterddam;
Damiaan Denys - hoogleraar Psychiatrie, UvA en afdelingshoofd
Psychiatrie AMC; Paul van de Beek - hoofdofficier van justitie in het
arrondissement Dordrecht; Rainer Goebel - hoogleraar Cognitieve
Neurowetenschappen, Universiteit Maastricht; Stavros Zouridis -
voormalig directeur Algemene Justitiële Strategie, nu hoogleraar
bestuurskunde Universiteit van Tilburg; Maartje Schermer - universitair
hoofddocent Medische Ethiek en Filosofie van de Geneeskunde Erasmus
Medisch Centrum Rotterdam; Boris de Ruyter - principal scientist Media
Interaction Department, Philips Research; Ton Hijmering - diensthoofd
Executieve Ondersteuning Politie Rotterdam-Rijnmond; Frans van der Helm
- hoogleraar Biomechatronica en Biorobotica , TU Delft; Harke Heida,
ten tijde van het interview directeur Constitutionele Zaken en
Wetgeving, nu directeur Migratiebeleid; Tsjalling Swierstra - bijzonder
hoogleraar Filosofie en ethiek, UvA, en universitair hoofddocent
Ethiek, Universiteit Twente; Ira van Keulen - senior onderzoeker
Technology Assessment, Rathenau Instituut; Frans Brom - hoofd Techology
Assessment, Rathenau Instituut; Mirjam Schuijff
- onderzoeker Technology Assessment, Rathenau Instituut.
Razende Robot Reporter