Rijksoverheid
Zoutwinning in Noordwest-Friesland
Geachte voorzitter,
In deze brief informeer ik u over mijn voorgenomen besluitvorming ten aanzien
van de twee winningsvergunningaanvragen die Frisia Zout B.V. (hierna: Frisia) in
2008 bij de toenmalige minister van Economische Zaken heeft ingediend om zout
te winnen onder de Waddenzee (gebied Havenmond) en ten oosten van het
huidige winningsgebied Barradeel II (gebied Oost), alsmede over het
verlengingsverzoek inzake het winningsplan voor Barradeel II.
Vanwege de gevoeligheid van de natuurwaarden in de Waddenzee en de
bodemdaling op land heeft mijn ambtsvoorganger op 11 juni 2009 aan uw Kamer
te kennen gegeven voorafgaand aan de te nemen besluiten inzake
bovengenoemde vergunningaanvragen inzicht te willen hebben in de betreffende
milieueffecten. Hiertoe is toegezegd dat adviezen zullen worden ingewonnen van
de Commissie voor de milieueffectrapportage (Commissie m.e.r.), de Mijnraad,
TNO, Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) en de Technische commissie
bodembeweging, en tevens om andere ministeries en betrokken Friese overheden
hierover te zullen consulteren.
Inmiddels heb ik alle adviezen ontvangen (zie bijlagen). Op basis van het door
Frisia ingediende milieueffectrapport (MER) is aangetoond dat zoutwinning, zowel
onder de Waddenzee als onder Oost, mogelijk is binnen de natuur- en
milieugrenzen. De Commissie m.e.r. heeft in haar toetsingsadvies aangegeven
van oordeel te zijn dat alle essentiële informatie om het milieubelang een
volwaardige plaats te geven bij de besluitvorming in het MER aanwezig is. Naast
het toetsingsadvies wijzen ook andere adviezen weliswaar op een aantal
uitvoeringsaspecten die extra aandacht behoeven, maar bevatten ook deze
adviezen geen argumenten die verlening van de winningsvergunningen voor
Havenmond of Oost in de weg staan. Consultatie van de betrokken Friese
overheden heeft periodiek plaatsgevonden binnen het Bestuurlijk Overleg Gas- en
Zoutwinning Noordwest-Friesland.
In het Bestuurlijk Overleg was er een stellige wens om verdere winning op land te
voorkomen en de zoutwinning zo spoedig mogelijk naar de Waddenzee te
verplaatsen. Samen met de provincie, gemeenten, Wetterskip Fryslân en Frisia
zijn actief de mogelijkheden onderzocht waarmee Frisia voldoende zout op land
zou kunnen winnen om de transitie naar het wad te kunnen realiseren; dit alles
zonder nieuwe zoutwinning in Oost. Hierbij zijn de mogelijkheden verkend van
extra zoutwinning uit bestaande cavernes in de reeds vergunde gebieden
Barradeel en Barradeel II. Verder is gekeken in hoeverre het toestaan van extra
bodemdaling op bestaande locaties, of een extra put in Barradeel II, soelaas
zouden bieden om de winning in Oost te kunnen voorkomen. Uit alle scenario's
blijkt dat volledige transitie naar het wad pas op zijn vroegst in 2021 kan worden
bereikt. In de tussentijd is winning op land noodzakelijk teneinde de continuïteit
van de fabriek van Frisia in Harlingen te borgen; tot 2017 100% winning op land
en in de periode van 2017 tot 2021 50% winning op land en 50% winning onder
het wad.
Ten aanzien van de additionele mogelijkheden voor zoutwinning op land, om
daarmee de transitie naar winning onder het wad te kunnen realiseren, heeft het
Bestuurlijk Overleg een aantal randvoorwaarden aangegeven, te weten:
* geen winning in Oost
* niet meer dan 30 cm bodemdaling in Barradeel II
* geen nieuwe boring vanaf de bestaande BAS4-winningslocatie in Barradeel II.
Frisia heeft, na doorrekening van een aantal scenario's, twee finale alternatieven
gepresenteerd ter voorkoming van winning in Oost. Het ene alternatief leidde tot
5 cm extra (totaal 35 cm) bodemdaling voor het bestaande winningsgebied
Barradeel II. Het andere alternatief gaat uit van een maximale bodemdaling van
30 cm in Barradeel II, maar vereist een nieuwe boring vanaf de bestaande BAS4-
winningslocatie; hierdoor komt toch nog een deel van de nieuwe
bodemdalingschotel terecht in Oost. Tijdens het Bestuurlijk Overleg van 22 juni
2011 zijn beide finale alternatieven waarbij gevraagd vergunningsgebied Oost niet
nodig is, besproken. Beide bleken voor het Bestuurlijk Overleg niet acceptabel,
waardoor het beoogde bestuurlijke akkoord met de regio (als onderdeel waarvan
Frisia de winningsvergunningaanvraag voor Oost zou intrekken) helaas niet
mogelijk was. Binnen de door het Bestuurlijk Overleg aangegeven
randvoorwaarden is het voor Frisia onmogelijk om voldoende zout op land te
kunnen winnen om de transitie naar het wad te kunnen realiseren. Tevens is in
het Bestuurlijk Overleg de situatie besproken waarin ik op basis van de
Mijnbouwwet en de diverse adviezen zal moeten besluiten over de aanvragen van
Frisia, zonder bestuurlijk akkoord met de regio.
Hoe nu verder?
Nu inzicht in de milieueffecten is verkregen, de diverse adviezen binnen zijn en de
consultaties uitgevoerd, is het moment van besluitvorming aangebroken. Het gaat
concreet om besluiten inzake:
- de winningsvergunningaanvraag Havenmond,
- de winningsvergunningaanvraag Oost en
- de aanpassing van het winningsplan Barradeel II.
Ten aanzien van de beide winningsvergunningaanvragen geven het MER, het
toetsingsadvies van de Commissie m.e.r. en de diverse bovengenoemde adviezen
geen aanleiding om één van deze winningsvergunningen te weigeren.
Aangezien uit het overleg met de regio de nadrukkelijke wens naar voren is
gekomen om zo spoedig mogelijk aan te vangen met zoutwinning vanonder het
wad, zal ik de winningsvergunning voor Havenmond op korte termijn verlenen.
Ten aanzien van de nieuwe zoutwinning in Oost ben ik voornemens dit najaar te
beslissen op de vergunningaanvraag van Frisia voor dat gebied.
Met betrekking tot de aanpassing van het winningsplan Barradeel II wordt
opgemerkt dat de toenmalige minister van Economische Zaken in juni 2009 dit
besluit afhankelijk heeft gemaakt van het tot stand komen van een schaderegeling
in het kader van het gebiedsproject. Voorjaar 2011 heeft de provincie echter haar
formele goedkeuring onthouden aan het gebiedsproject (waarvan deze schaderegeling
onderdeel uitmaakt). Cruciale factor hierin is de in het winningsplan
vermelde einddatum van 1 juli 2013. De provincie meent dat de winning in
Barradeel II dan sowieso moet stoppen, ondanks dat de in het winningsplan
toegestane bodemdaling van 30 cm dan nog maar voor de helft benut zou zijn.
Zonder verlenging van het winningsplan is het voor Frisia niet mogelijk om het
oorspronkelijk beoogde zoutvolume te winnen. Herstelmaatregelen om
bodemdaling tot 30 cm op te vangen, en de daarmee gepaard gaande financiële
bijdragen van Frisia, zijn in die situatie niet meer aan de orde. Oftewel: Zonder
verlengingsbesluit zal de thans ingecalculeerde financiële bijdrage van Frisia aan
het gebiedsproces niet beschikbaar komen en komt de continuïteitsvraag voor de
fabriek van Frisia in Harlingen al snel in het geding. Dit zou Frisia elk perspectief
ontnemen voor de breed gewenste transitie van haar activiteiten naar de
Waddenzee en - gezien het lange voortraject in de besluitvorming - ook juridische
risico's met zich meebrengen voor de minister van Economische Zaken, Landbouw
en Innovatie als bevoegd gezag.
Ik zal dan ook de huidige impasse in het gebiedsproces doorbreken door op korte
termijn te besluiten tot instemming met verlenging van het winningsplan
Barradeel II en daarbij ook toestemming geven voor uitvoering van de
herstelboring voor BAS3 (BAS3 Original). Ik zal daarbij borgen dat de
noodzakelijke schaderegeling tussen Frisia en Wetterskip Fryslân - al dan niet
binnen het huidige gebiedsproject - tot stand is gekomen voordat de winning
start.
(w.g.) drs. M.G.M. Verhagen
Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie
Bijlage
Belangrijke stappen in de procedure
Op 12 juli 2010 heeft Frisia bij het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw
en Innovatie (EL&I) een milieueffectrapport (MER) ingediend. Het MER toont aan
dat zoutwinning, zowel onder de Waddenzee als onder Oost, mogelijk is binnen de
natuur- en milieugrenzen. Dit MER, inclusief reacties uit de terinzagelegging, is ter
toetsing voorgelegd aan de Commissie m.e.r. Het toetsingsadvies is op 16
november 2010 ontvangen. De Commissie is van oordeel dat alle essentiële
informatie om het milieubelang een volwaardige plaats te geven bij de
besluitvorming in het MER aanwezig is. Ook de andere adviezen zijn intussen
binnen. Deze adviezen wijzen op een aantal uitvoeringsaspecten die extra
aandacht behoeven, maar bevatten geen argumenten die verlening van de
winningsvergunningen voor Havenmond of Oost in de weg staan. De consultatie
van de betrokken Friese overheden heeft plaatsgevonden, binnen het Bestuurlijk
Overleg Gas- en Zoutwinning Noordwest-Friesland, op 5 juli 2010 en op 18 mei en
22 juni 2011. Deelnemers aan dit Bestuurlijk Overleg zijn: provincie Friesland
(voorzitter), Wetterskip Fryslân en de gemeenten Harlingen, Franekeradeel, Het
Bildt en Menaldumadeel. Vertegenwoordigers van EL&I (inclusief SodM) waren
aanwezig als adviseur, en Frisia voor een inhoudelijke toelichting op de concrete
plannen en alternatieve winningsmogelijkheden.
Winningsvergunningaanvraag Havenmond
Gezien de beschermde status van de Waddenzee dient in de vergunningverlening
geborgd te worden dat de gestelde Natura2000-instandhoudingsdoelen niet in het
geding komen. De winning van delfstoffen onder het wad kan pas aan de orde zijn
nadat is zeker gesteld dat de natuur daarvan geen schade ondervindt. Dit is het
geval als door het getij zodanig veel zand wordt aangevoerd dat de veroorzaakte
bodemdaling daardoor volledig wordt gecompenseerd.
De pkb Derde Nota Waddenzee (hierna: pkb) geeft aan dat gaswinning onder de
Waddenzee onder randvoorwaarden (zoals hand aan de kraan) kan worden
toegestaan. De nota van toelichting bij de pkb geeft aan dat "Op basis van de
geactualiseerde kennis kan worden geconcludeerd dat ecologische veranderingen
die het gevolg zijn van bodemdaling door gaswinning als niet-significant zijn te
beschouwen t.o.v. de natuurlijke variaties die optreden in de Waddenzee." De
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft in haar uitspraak van
29 augustus 2007, LJN: BB2499 gaswinning onder de Waddenzee op deze wijze
aanvaardbaar geoordeeld. Over de winning onder de Waddenzee van overige
diepe delfstoffen, zoals zout, is de pkb meer terughoudend, hetgeen een
zwaardere verantwoordingsplicht impliceert. Bij initiatieven voor zowel gas- als
zoutwinning onder de Waddenzee geldt dat, per individueel geval, in het proces
van vergunningverlening de natuur- en milieueffecten dienen te voldoen aan
strenge toetsingscriteria.
Bij delfstofwinning onder de Waddenzee dient in alle gevallen gebleven te worden
binnen de vastgestelde natuurgrenzen. Dit betekent dat de totale bodemdaling de
beschikbare gebruiksruimte niet mag overstijgen. De gebruiksruimte betreft het
meegroeivermogen minus het deel hiervan dat dient ter compensatie van de
stijgende zeespiegel (uitgedrukt in mm/jaar). Het meegroeivermogen betreft het
surplus aan zand dat door het getij netto wordt geïmporteerd in de Waddenzee
(uitgedrukt in mm/jaar).
Recentelijk hebben Rijkswaterstaat (RWS) en het KNMI, in opdracht van EL&I, de
5-jaarlijkse actualisering van het zeespiegelstijgingscenario afgerond.
Geconcludeerd is dat tot 2016 kan worden uitgegaan van een voortzetting van de
historische zeespiegelstijging en dat daarna dient te worden uitgegaan van een
snellere stijging van de zeespiegel.
In het kader van het MER heeft Frisia een uitgebreide wetenschappelijk studie
laten uitvoeren naar het meegroeivermogen en de gebruiksruimte in specifiek het
westelijke deel van de Waddenzee (de grote kombergingen Vlie en Marsdiep). De
conclusie daarvan is dat het in het kader van de pkb geaccepteerde
meegroeivermogen van 3 mm/jaar, voor grote kombergingen zoals Vlie en
Marsdiep, op wetenschappelijk overtuigende wijze verhoogd kan worden naar
5 mm/jaar. Uit het toetsingsadvies van de Commissie m.e.r. blijkt dat de effecten
op de Waddenzee in het MER gedegen zijn onderzocht en dat op overtuigende
wijze is aangetoond dat er geen aantasting zal optreden van de natuurlijke
kenmerken van de Waddenzee.
Momenteel zijn zowel Frisia Zout als Vermilion Oil and Gas Netherlands B.V.
(gaswinning) bezig met het verkrijgen van de benodigde vergunningen om hun
plannen voor mijnbouwactiviteiten onder hetzelfde (westelijke) deel van de
Waddenzee ten uitvoer te kunnen brengen. Zowel Frisia als Vermilion zijn
voornemens het zout respectievelijk het gas onder de Waddenzee aan te boren
vanaf hun eigen bedrijfsterreinen op het industrieterrein van Harlingen. Waar
echter de aanwezigheid van economisch winbaar zout vast staat, dient de
aanwezigheid van economisch winbaar gas nog te worden aangetoond door
middel van een proefboring. Op basis van een meegroeivermogen van 5 mm/jaar
en het geactualiseerde zeespiegelstijgingscenario kunnen de initiatieven van zowel
Frisia als Vermilion binnen de beschikbare gebruiksruimte - op economisch
haalbare wijze - uitgevoerd worden. Vanwege het kleine veldenbeleid en het
economische belang van gaswinning ben ik voornemens, op basis van het
planmatige beheer van delfstoffen, de beschikbare gebruiksruimte deels te
bestemmen voor de eventuele gaswinning door Vermilion (bodemdaling ca. 0,5
mm/jaar). Het resterende deel zou dan gebruikt kunnen worden voor zoutwinning
door Frisia (bodemdaling ca. 4,5 mm/jaar). Op beide initiatieven zullen uiteraard
de nodige randvoorwaarden (zoals hand aan de kraan) van toepassing zijn.
Winningsvergunningaanvraag Oost
Ondanks dat het MER volledige zoutwinning vanonder het wad aanwijst als het
meest milieuvriendelijke alternatief, opteert Frisia - vanwege risicospreiding -
voor tweederde winning vanonder het wad en eenderde vanonder land. De
winningsvergunningaanvraag voor Oost is bedoeld om in het aandeel vanaf land
(9 miljoen ton zout) te voorzien. Uit het MER blijkt dat zoutwinning in Oost (met
een maximale bodemdaling van 40 cm) effecten heeft op de waterhuishouding in
het gebied. De Commisie m.e.r. stelt in haar toetsingsadvies dat - ondanks de in
het MER genoemde peilaanpassingen en verhoogde doorspoeling van sloten -
verzilting lokaal wel kan toenemen.
Regionale bestuurders in Noordwest-Friesland zijn van mening dat zoutwinning op
land in Noordwest-Friesland dient op te houden. De sterke voorkeur voor
zoutwinning onder het wad - binnen de natuurgrenzen - komt hieruit voort.
De inschatting van Frisia is dat zij, mede gezien de te verwachten juridische
procedures, in 2016 in het bezit kan zijn van de vereiste vergunningen voor
zoutwinning vanonder het wad. Dan kan er worden geboord en dan zou vanaf
2017 ongeveer de helft van de voor de fabriek benodigde zouttoevoer vanonder
het wad kunnen worden betrokken. In 2021 zou, naar inschatting van Frisia, de
andere helft vanonder het wad kunnen komen. De winningsvergunningaanvraag
van Frisia voor Oost heeft ten doel om, in aanvulling op de reeds verleende
winningsvergunningen (Barradeel en Barradeel II), tot 2017 de fabriek volledig
vanaf land te kunnen voorzien van de benodigde zouttoevoer, en tussen 2017 en
2021 voor de helft.
Om de transitieperiode te overbruggen heeft Frisia - om de fabriek draaiende te
kunnen houden - een aantal miljoenen tonnen zout nodig. In de afgelopen
maanden is, met de actieve medewerking van Frisia, in kaart gebracht welke
mogelijkheden er zijn om hierin te voorzien zonder de door Frisia beoogde winning
in Oost. Daarbij is kritisch gekeken naar de hoeveelheid zout die Frisia nog kan
winnen binnen de reeds verleende winningsvergunningen.
De discussie over de herstelmaatregelen tussen Frisia en Wetterskip Fryslân is in
2006 in een impasse beland vanwege de combinatie van maatregelen voor herstel
van de effecten van zoutwinning en nieuw beleid van het Wetterskip voortvloeiend
uit de Kaderrichtlijn Water. Op initiatief van de provincie Friesland is begin 2008
de Stuurgroep integrale gebiedsontwikkeling Franekeradeel Harlingen (het
gebiedsproject) geïnstalleerd. De betrokken partijen zijn: Provincie Friesland, LTO
Noord afdeling Franekeradeel/Harlingen, de Nederlandse Akkerbouw Vakbond,
Frisia Zout, Vermilion Oil & Gas Nederland, de gemeenten Franekeradeel en
Harlingen, Wetterskip Fryslân, de Friese milieufederatie (namens de Natuur- en
milieuorganisaties) en Dorpsbelangen Franekeradeel. De Dienst Landelijk Gebied
van EL&I ondersteunt het proces om te komen tot een integraal gebiedsplan,
waarin naast de maatregelen ten behoeve van de eindsituatie van de zoutwinning
ook thema´s als verbetering van waterhuishouding, landbouwstructuur,
wegeninfrastructuur en natuur worden uitgevoerd. Materieel bestond er najaar
2010 tussen alle betrokken partijen overeenstemming over de te nemen
maatregelen en de financiering daarvan. Tot ondertekening is het echter niet
gekomen, aangezien de provincie op dat moment opmerkte dat het vigerende
winningsplan van Frisia, naast de maximale bodemdaling en een maximum aantal
te winnen tonnen zout, ook een einddatum van 1 juli 2013 bevatte en dat Frisia
op die datum de toegestane bodemdaling van 30 cm nog maar half benut zou
hebben. Het door mij te nemen verlengingsbesluit is vervolgens ook onderdeel
geworden van de in het Bestuurlijk Overleg beoogde integrale besluitvorming over
de zoutwinning van Frisia in Noordwest-Friesland. Het gebiedsproject bevindt zich
sindsdien in een impasse; de ondertekening van de overeenkomst inzake het
gebiedsproject wacht op het verlengingsbesluit van het vigerende winningsplan en
omgekeerd. Deze impasse zal door bovengenoemd verlengingsbesluit worden
doorbroken.