UMC St Radboud
Genetisch foutje maakt gevoeliger voor nierverkalking
12-07-2011
Vitamine D vergroot bij dragers van genafwijking kans op hypercalciëmie
Meestal maken mensen zelf niet voldoende vitamine D aan. Vitamine D
supplementen bieden dan bescherming tegen een tekort dat kan leiden tot
rachitis, ook wel de Engelse ziekte genoemd. Maar Bij sommige mensen
leidt vitamine D gebruik tot hypercalciëmie, tot teveel calcium in het
bloed. Dat gebeurt zelfs al bij een lage dosis, die bij andere mensen
geen enkel probleem veroorzaakt. In het gezaghebbende New England
Journal of Medicine schrijven onderzoekers van het UMC St Radboud,
samen met Duitse en Canadese collega's, dat het probleem wordt
veroorzaakt door mutaties in het enzym CYP24A1. Normaal breekt dat
enzym een teveel aan vitamine D af. Door de mutaties werkt het gen niet
meer en ontstaat er een `overdosis' vitamine D. Dat veroorzaakt
uiteindelijk de ernstige problemen.
Vitamine D is belangrijk voor het lichaam. In combinatie met een gebrek
aan kalk en zonlicht leidt een gebrek aan vitamine D tot rachitis, ook
wel Engelse ziekte genoemd. Om het probleem van onder andere
kromgegroeide benen door rachitis te voorkomen, wordt in veel landen
vitamine D toegevoegd aan voedingssupplementen. In Nederland zit het
sinds 1961 bijvoorbeeld in de margarine.
Ernstige nierverkalking
In hele grote hoeveelheden kan vitamine D giftig zijn. Maar ook in een
minder hoge dosis is de vitamine soms (levens)gevaarlijk. Dat bleek aan
het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen in Engeland
hoge dosis vitamine D aan de melk werden toegevoegd om rachitis te
voorkomen. "Binnen enkele jaren hadden enkele honderden kinderen hele
hoge calciumspiegels in het bloed, vertoonden ze een duidelijke
groeiachterstand en vertoonden ze tekenen van uitdroging en ernstige
nierverkalking", zegt Joost Hoenderop, hoogleraar fysiologie aan het
UMC St Radboud. "Een klein aantal van de kinderen overleed zelfs aan de
aandoening."
`Hypergevoelig' voor vitamine D
De exacte oorzaak van de aandoening was niet duidelijk en daarom werd
voor de aandoening de ingewikkelde naam Idiopathische (zonder bekende
oorzaak) Infantiele (bij kinderen) Hypercalciëmie (te veel calcium in
het bloed) bedacht; kortweg IIH. Hoenderop: "Het was meteen duidelijk
dat de hoge dosis Vitamine D niet het enige probleem kon zijn. Anders
hadden alle kinderen klachten moeten krijgen. Kennelijk waren de zieke
kinderen `hypergevoelig' voor vitamine D, zo dachten de artsen toen.
Maar ze hadden geen idee waar die `hypergevoeligheid' precies vandaan
kwam."
Gestoorde afbraak
Samen met René Bindels - eveneens hoogleraar fysiologie aan het UMC St
Radboud - en Duitse en Canadese onderzoekers heeft Hoenderop nu de
oorzaak van de aandoening gevonden. In een artikel in the New England
Journal of Medicine beschrijven ze aan de hand van onderzoek bij tien
IIH-patiënten waar het probleem precies ontstaat. Bindels: "Als je
vitamine D binnenkrijgt, sleutelen diverse enzymen er nog een beetje
aan voordat het zijn werk kan doen. Aan de andere kant moet het
vitamine D ook worden afgebroken als er teveel van is. Die afbraak
wordt geregeld door het enzym CYP24A1. Juist bij de IIH-patiënten
ontdekten we dat genetische veranderingen in dit `afbraakenzym' ervoor
zorgen dat het zijn werk niet meer doet. Het gevolg? Zelfs in relatief
lage doseringen kan regelmatige inname van extra vitamine D bij deze
patiënten al giftig zijn en sterk verhoogde calciumconcentraties in het
bloed opleveren. Dat komt omdat er dan voortdurend meer vitamine D
wordt aangevoerd, dan afgebroken."
Uitgelokte aandoening
Hoewel niet duidelijk is hoeveel mensen dergelijke foutjes in CYP24A1
hebben, is de ontdekking zowel voor (potentiële) patiënten als artsen
van belang. Hoenderop: "Op de eerste plaats weten we nu dat de
verhoogde `gevoeligheid' voor vitamine D bij patiënten met IIH is te
verklaren door mutaties in dit gen. Daarnaast moeten artsen bij de
diagnose hypercalciëmie voortaan overwegen dat een reguliere dosis
vitamine D de aandoening kan hebben uitgelokt."