De Nederlandse Bank
Terugbetaling kapitaalsteun - de echte winst is reeds behaald
Datum 7 juli 2011
Aegon loste onlangs het laatste deel van de kapitaalsteun af die het in
oktober 2008 ontving van de Nederlandse staat. De andere ontvangers
hebben eveneens plannen om de steun met voorrang terug te betalen. Dat
duidt op herstel in de sector en is bovendien goed nieuws voor de
schatkist. De belangrijkste winst is echter behoud van financiële
stabiliteit.
De kapitaalsteunfaciliteit werd enkele weken na het faillissement van
de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in het leven geroepen, toen de
crisis in de financiële sector op zijn hevigst was. De autoriteiten
maakten toen bekend dat elke financiële onderneming in Nederland die
fundamenteel gezond en levensvatbaar is, tegen marktconforme
voorwaarden aanspraak kan maken op kapitaalsteun. Per direct werd EUR
20 miljard beschikbaar gesteld. In de weken daarna werd uiteindelijk
voor EUR 13,75 miljard aan kapitaalsteun verstrekt aan drie
instellingen: ING (EUR 10 miljard), Aegon (EUR 3 miljard) en SNS Reaal
(EUR 750 miljoen). Mede dankzij deze steun is de financiële stabiliteit
in Nederland behouden gebleven tijdens de wereldwijde kredietcrisis.
Bij het bepalen van de voorwaarden van de steun is geprobeerd om de
verschillende belangen (de belastingbetaler, de instelling en gezonde
concurrentieverhoudingen in de financiële sector) met elkaar in
evenwicht te brengen. De jaarlijkse rente op de steun bedraagt in
beginsel 8,5%, maar is tevens gekoppeld aan het herstel van de
onderneming: als de instelling sterk genoeg is om dividend uit te keren
aan de aandeelhouders, kan de rente hoger uitvallen. Daar staat
tegenover dat als er geen dividend wordt uitgekeerd, de rente ook niet
hoeft te worden betaald. Bij aflossing van de steun is er bovendien een
premie van 50% verschuldigd. Vervroegde aflossing van maximaal de helft
van de steun kon echter tegen gunstiger voorwaarden. Door deze
specifieke vormgeving ademt de prijs van de steun mee met de
draagkracht van de instelling, en ontstaat er een prikkel om de steun
terug te betalen zodra dat verantwoord is.
De drie ontvangers hebben dan ook ieder het voornemen geuit om de
kapitaalsteun met voorrang af te lossen. Aegon loste in 2009 en 2010
reeds EUR 1,5 miljard vervroegd (dus tegen gunstiger voorwaarden) af.
In maart van dit jaar werd nog eens EUR 750 miljoen afgelost, en in
juni is ook de resterende EUR 750 miljoen afgelost. ING loste in 2009
EUR 5 miljard vervroegd af, in mei van dit jaar gevolgd door een tweede
aflossing van EUR 2 miljard. ING verwacht de laatste EUR 3 miljard in
2012 te kunnen aflossen. SNS Reaal - dat kampt met tegenvallers bij de
vastgoeddochter Property Finance - loste in 2009 EUR 185 miljoen af
tegen gunstige voorwaarden, en heeft aangegeven de aflossing van de nog
uitstaande steun hoge prioriteit te geven. Al met al heeft de staat aan
aflossing, rente en premies inmiddels ruim EUR 13,4 miljard kunnen
bijschrijven - bijna net zoveel als initieel werd verstrekt. De
terugbetaling duidt op voortgaand herstel in de Nederlandse financiële
sector.
Het ziet ernaar uit dat de kapitaalinjecties in deze drie financiële
instellingen een aantrekkelijk rendement voor de schatkist zullen
opleveren. Op de steun aan Aegon bedraagt het rendement uiteindelijk
18,5% op jaarbasis. Voor ING en SNS Reaal zal de rekening pas later
kunnen worden opgemaakt, maar naar verwachting is ook deze positief:
het ministerie van Financiën rekent voorlopig met 17%, respectievelijk
8,5%. Dat is mooi meegenomen in een tijd waarin de overheidsfinanciën
dringend verbeterd dienen te worden, maar het is belangrijk te bedenken
dat dit geen hoofdzaak is. De steun aan de financiële sector had
primair als doel te voorkomen dat in de kern gezonde Nederlandse
financiële instellingen zouden bezwijken onder het geweld van de
financiële crisis, met potentieel enorme schade voor de Nederlandse
economie. Dat doel is bereikt, waarmee de echte winst van de
kapitaalsteun reeds is geïncasseerd.
Ontvangsten overheid als gevolg van kapitaalsteun
Het internationale beeld ten aanzien van het terugbetalen van
kapitaalsteun is wisselend. In Frankrijk is vrijwel alle kapitaalsteun
terugbetaald. Ook in de Verenigde Staten hebben de grote banken die
kapitaal kregen onder het TARP-programma alle steun reeds terugbetaald.
Van de ruim $ 150 miljard die in hypotheekverstrekkers Fannie Mae en
Freddie Mac is geïnjecteerd, is echter nog niets terugbetaald. De
omvangrijke steun aan de Amerikaanse verzekeraar AIG is omgezet in een
belang van ruim 90% in de onderneming, dat de staat via een beursgang
hoopt te verzilveren. Ook in het Verenigd Koninkrijk en in Ierland is
de steun aan banken niet terugbetaald, maar omgezet in aandelenbelangen
in de instellingen. In een aantal gevallen is hiermee het merendeel van
het aandelenkapitaal in overheidshanden gekomen.
Naast de kapitaalsteun heeft de Nederlandse overheid ook op andere
wijze bijgedragen aan de stabiliteit van Nederlandse instellingen. Twee
van de belangrijkste maatregelen zijn de garantie voor een deel van de
Amerikaanse hypotheekportefeuille van ING en het verwerven van de
Nederlandse delen van ABN Amro, Fortis Bank Nederland en verzekeraar
ASR . Ook voor deze maatregelen geldt dat het voornaamste doel de
stabiliteit van de Nederlandse financiële sector betrof. Of deze
maatregelen ook financieel lucratief zullen zijn, zal moeten blijken
als de eindafrekening wordt gemaakt. Het resultaat van de garantie
onder de hypotheekportefeuille van ING (initieel ter waarde van EUR21,6
miljard, inmiddels is een belangrijk deel afgelost) is uiteindelijk
afhankelijk van de afbetalingen van huizenbezitters in de Verenigde
Staten. Met de aankoop en herkapitalisatie van ABN Amro, Fortis Bank
Nederland en ASR is in totaal bijna EUR 28 miljard gemoeid. Minister De
Jager schreef begin dit jaar dat hij voor de privatisering van deze
ondernemingen in eerste instantie aan een beursgang denkt, maar ook
andere opties zijn mogelijk.
Meer over Financiële sector
+ Interview Paul Hilbers eindrapport IMF
+ Banken soepeler voor bedrijven, strenger voor hypotheken
+ Nederlandse securitisaties weer in trek bij beleggers