Vilans


Hans zit op een bijzondere stoel: een leerstoel

Donderdag 16 juni 2011 was een bijzondere dag. Ik was in Nijmegen bij de Radboud Universiteit voor het symposium `Uit jezelf'. Het symposium werd gehouden bij de inauguratie van Hans van Balkom als bijzonder hoogleraar `Ondersteunde communicatie voor mensen met meervoudige beperkingen'. In een parallelprogramma werd verbinding gezocht tussen wetenschap en praktijk. Professoren en promovenda uit binnen- en buitenland deden hun betoog. Mensen uit de praktijk vertelden vol passie over hun ervaringen op de werkvloer en er was een bijzonder verhaal van Inge van Gils (link naar filmpje), die uit eigen ervaring sprak over de betekenis van ondersteunde communicatie en ondersteunende technologie. In de pauzes konden we een expositie van hulpmiddelen bezichtigen.

Taal die niet tot spraak komt

Na het inspirerende symposium gingen we vol verwachting naar de aula waar Hans van Balkom zijn oratie hield. Titel: `Uit jezelf. Taal die niet tot spraak komt vindt in communicatie altijd een uitweg'. Een helder betoog over noodzaak en nut van ondersteunde communicatie en deze bijzondere leerstoel. Niet dat ik daar nog van overtuigd moest worden, maar toch raakte hij mijn professionele hart. Mooi verwoord, geïllustreerd met aansprekende filmpjes en vol passie gebracht. Zijn leeropdracht: onderwijs verzorgen en onderzoek verrichten over ondersteunde communicatie bij meervoudige beperkingen.

Effectieve hulpmiddelen

Maar liefst een half miljoen mensen heeft ernstige taalmoeilijkheden. Daar zitten de ouderen met taalproblemen (bijvoorbeeld als gevolg van dementie, een herseninfarct of Parkinson) nog niet eens bij. Schokkende cijfers, vooral als je weet dat veel van deze mensen met ondersteunde communicatie geholpen kunnen worden. Gebaren, visualisaties en technologische hulpmiddelen zoals spraakcomputers kunnen uitkomst bieden. Bij mensen die doof en blind zijn is de communicatiepartner het beste hulpmiddel. Begeleiders moeten uitgerust worden met de nodige kennis en vaardigheden waarbij tactiele impressies en affectieve betrokkenheid centraal staan, aldus Prof. dr. Marleen Jansen. Haar voorbeeld vond ik heel treffend. Hoe leer je een kind dat doof en blind is wat een paard is? Door zintuigen als tast en reuk te gebruiken. Door stapje voor stapje met een begeleider te voelen waar de benen van het paard eindigen, waar zijn buik vol zachte haartjes begint en overgaat in zijn rug met veel stuggere haren. Door de lange manen te voelen, de staart en de zachte snuit. Door te ruiken. En door erover te communiceren met de begeleider en zo betekenis te verlenen aan de gezamenlijke ervaring.

Delen en verbinden

In de praktijk ontbreekt nog veel kennis over communicatie, taalontwikkeling en technologie. Ook is er niet altijd begrip, volgens Hans van Balkom. Ik herken dat, maar ik zie ook veel goede voorbeelden. We moeten delen en verbinden, praktijk en wetenschap dichter bij elkaar brengen en de kennis die er is implementeren op de werkvloer. En, aan de andere kant, aangeven wat we van de wetenschap nodig hebben om ons werk te kunnen doen. Volgens Loncke is het assessment van het communicatieprobleem belangrijk. Nu ontbreken tests en normeringen, vooral voor kinderen met meervoudige beperkingen (bij wie de communicatienood vaak het grootst is). De universiteit van Virginia (USA) stelt daarom het door hen ontwikkelde testmateriaal gratis beschikbaar via hun website in ruil voor het delen van de ervaringen. Fontys Hogeschool, Kentalis en Belgische partner Modem werken aan een Dynamische Assessment Programma en aanpasbare testbatterij. Om de ontwikkelingsmogelijkheden voor taalverwerving, communicatievaardigheden en geletterdheid beter in te kunnen schatten door de inzet van gestandaardiseerde methoden, technieken, werkwijzen en materialen.

Wat kan beter?

Ondersteunde communicatie wordt vaak, ten onrechte, gebruikt als laatste redmiddel. Vooral bij kinderen wordt veel energie gestoken in het leren praten en pas veel later in het communiceren. Prof. Dr. Filip Loncke vertelt dat onderzoek heeft aangetoond dat het gebruik van ondersteunde communicatie geen hinder is voor het ontwikkelen van taal en spraak, maar juist stimulerend werkt. Dat geldt ook voor de effecten van spraakapparaten. Hiermee ontstaat een interne fonologie. Sprekers ontwikkelen dit vanzelf, maar bij niet-sprekers blijft dit achter door het ontbreken van auditieve feedback.

Aan de slag!

De weg van wetenschap en ontwikkeling is een lange. Maar ik zie de passie van collega's om me heen. Ik zie mensen die trots zijn op wat ze doen, die willen leren van anderen, die elkaar inspireren met mooie verhalen uit de praktijk. Heeft u dat ook ervaren? Geef het door aan anderen, aan de mensen die er niet bij konden zijn, aan de mensen die zich nog niet bewust zijn van de mogelijkheden van ondersteunde communicatie. Vertel uw collega's elke dag open te staan voor communicatie met cliënten, ook als dit door communicatieproblemen niet vanzelfsprekend is. En laat zien wat er mogelijk is! In september starten we met de communicatiekaravaan en kan iedereen die geïnteresseerd is aansluiten om één of meerdere gastlocaties te bezoeken en geïnspireerd te raken door collega's. Sluit u aan?