Vilans
Hans zit op een bijzondere stoel: een leerstoel
Donderdag 16 juni 2011 was een bijzondere dag. Ik was in Nijmegen bij
de Radboud Universiteit voor het symposium `Uit jezelf'. Het symposium
werd gehouden bij de inauguratie van Hans van Balkom als bijzonder
hoogleraar `Ondersteunde communicatie voor mensen met meervoudige
beperkingen'. In een parallelprogramma werd verbinding gezocht tussen
wetenschap en praktijk. Professoren en promovenda uit binnen- en
buitenland deden hun betoog. Mensen uit de praktijk vertelden vol
passie over hun ervaringen op de werkvloer en er was een bijzonder
verhaal van Inge van Gils (link naar filmpje), die uit eigen ervaring
sprak over de betekenis van ondersteunde communicatie en ondersteunende
technologie. In de pauzes konden we een expositie van hulpmiddelen
bezichtigen.
Taal die niet tot spraak komt
Na het inspirerende symposium gingen we vol verwachting naar de aula
waar Hans van Balkom zijn oratie hield. Titel: `Uit jezelf. Taal die
niet tot spraak komt vindt in communicatie altijd een uitweg'. Een
helder betoog over noodzaak en nut van ondersteunde communicatie en
deze bijzondere leerstoel. Niet dat ik daar nog van overtuigd moest
worden, maar toch raakte hij mijn professionele hart. Mooi verwoord,
geïllustreerd met aansprekende filmpjes en vol passie gebracht. Zijn
leeropdracht: onderwijs verzorgen en onderzoek verrichten over
ondersteunde communicatie bij meervoudige beperkingen.
Effectieve hulpmiddelen
Maar liefst een half miljoen mensen heeft ernstige taalmoeilijkheden.
Daar zitten de ouderen met taalproblemen (bijvoorbeeld als gevolg van
dementie, een herseninfarct of Parkinson) nog niet eens bij. Schokkende
cijfers, vooral als je weet dat veel van deze mensen met ondersteunde
communicatie geholpen kunnen worden. Gebaren, visualisaties en
technologische hulpmiddelen zoals spraakcomputers kunnen uitkomst
bieden. Bij mensen die doof en blind zijn is de communicatiepartner het
beste hulpmiddel. Begeleiders moeten uitgerust worden met de nodige
kennis en vaardigheden waarbij tactiele impressies en affectieve
betrokkenheid centraal staan, aldus Prof. dr. Marleen Jansen. Haar
voorbeeld vond ik heel treffend. Hoe leer je een kind dat doof en blind
is wat een paard is? Door zintuigen als tast en reuk te gebruiken.
Door stapje voor stapje met een begeleider te voelen waar de benen van
het paard eindigen, waar zijn buik vol zachte haartjes begint en
overgaat in zijn rug met veel stuggere haren. Door de lange manen te
voelen, de staart en de zachte snuit. Door te ruiken. En door erover te
communiceren met de begeleider en zo betekenis te verlenen aan de
gezamenlijke ervaring.
Delen en verbinden
In de praktijk ontbreekt nog veel kennis over communicatie,
taalontwikkeling en technologie. Ook is er niet altijd begrip, volgens
Hans van Balkom. Ik herken dat, maar ik zie ook veel goede voorbeelden.
We moeten delen en verbinden, praktijk en wetenschap dichter bij elkaar
brengen en de kennis die er is implementeren op de werkvloer. En, aan
de andere kant, aangeven wat we van de wetenschap nodig hebben om ons
werk te kunnen doen. Volgens Loncke is het assessment van het
communicatieprobleem belangrijk. Nu ontbreken tests en normeringen,
vooral voor kinderen met meervoudige beperkingen (bij wie de
communicatienood vaak het grootst is). De universiteit van Virginia
(USA) stelt daarom het door hen ontwikkelde testmateriaal gratis
beschikbaar via hun website in ruil voor het delen van de ervaringen.
Fontys Hogeschool, Kentalis en Belgische partner Modem werken aan een
Dynamische Assessment Programma en aanpasbare testbatterij. Om de
ontwikkelingsmogelijkheden voor taalverwerving,
communicatievaardigheden en geletterdheid beter in te kunnen schatten
door de inzet van gestandaardiseerde methoden, technieken, werkwijzen
en materialen.
Wat kan beter?
Ondersteunde communicatie wordt vaak, ten onrechte, gebruikt als
laatste redmiddel. Vooral bij kinderen wordt veel energie gestoken in
het leren praten en pas veel later in het communiceren. Prof. Dr. Filip
Loncke vertelt dat onderzoek heeft aangetoond dat het gebruik van
ondersteunde communicatie geen hinder is voor het ontwikkelen van taal
en spraak, maar juist stimulerend werkt. Dat geldt ook voor de effecten
van spraakapparaten. Hiermee ontstaat een interne fonologie. Sprekers
ontwikkelen dit vanzelf, maar bij niet-sprekers blijft dit achter door
het ontbreken van auditieve feedback.
Aan de slag!
De weg van wetenschap en ontwikkeling is een lange. Maar ik zie de
passie van collega's om me heen. Ik zie mensen die trots zijn op wat ze
doen, die willen leren van anderen, die elkaar inspireren met mooie
verhalen uit de praktijk. Heeft u dat ook ervaren? Geef het door aan
anderen, aan de mensen die er niet bij konden zijn, aan de mensen die
zich nog niet bewust zijn van de mogelijkheden van ondersteunde
communicatie. Vertel uw collega's elke dag open te staan voor
communicatie met cliënten, ook als dit door communicatieproblemen niet
vanzelfsprekend is. En laat zien wat er mogelijk is! In september
starten we met de communicatiekaravaan en kan iedereen die
geïnteresseerd is aansluiten om één of meerdere gastlocaties te
bezoeken en geïnspireerd te raken door collega's. Sluit u aan?