Rijksoverheid
> Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.rijksoverheid.nl
Ons kenmerk BFB 2011-1533M
Datum: 8 augustus 2011 Betreft: Schriftelijk Overleg inzake het verslag van de vergadering van de staatshoofden en regeringsleiders van het eurogebied d.d. 21 juli 2011 en de garantiestelling aan de ECB
Geachte voorzitter, Uw Kamer heeft via een schriftelijk overleg op donderdag 4 augustus 2011 vragen gesteld over onder andere het verslag van de vergadering van de staatshoofden en regeringsleiders van de eurogebied d.d. 21 juli 2011 en de garantiestelling aan de ECB. In de eerste bijlage van deze brief vindt u de beantwoording van deze vragen. Uw Kamer heeft op maandag 18 juli 2011 ook een aantal vragen gesteld via een VSO. In de bijlage bij mijn brief aan uw Kamer van 20 juli jl. en tijdens het Algemeen Overleg van 21 juli jl. heb ik de vragen beantwoord over de onderwerpen die het meest van belang waren in het kader van de bijeenkomst van staatshoofden en regeringsleiders van het eurogebied van 21 juli 2011. Ik heb in die brief ook toegezegd u de antwoorden op de overige vragen uit het VSO zo spoedig mogelijk toe te zenden. Deze vindt u in de tweede bijlage van deze brief. Ik hoop u hiermee voldoende geïnformeerd te hebben.
Hoogachtend, de minister van Financiën,
mr.drs. J.C. de Jager
Pagina 1 van 47
Bijlage 1: beantwoording vragen schriftelijk overleg d.d. 4 augustus 2011 Algemeen PvdA, SP, PVV, D66 (1) Deze partijen stellen vragen over de informatievoorziening over de afspraken van de eurozonetop, o.a. welke lessen trekt het kabinet uit de onduidelijkheid die is ontstaan, of de verklaring van de minister-president wel klopte, of Nederland wist waarmee het instemde, en of onduidelijkheid over cijfers niet bijdraagt aan de onrust op de financiële markten en het vertrouwen van mensen schaadt. Daarnaast wordt verzocht om in de toekomst duidelijk toe te lichten waarom geheimhouding noodzakelijk is en hoe lang dit duurt. Bij de presentatie van Nederland na afloop van de Eurotop van 21 juli jl. is geconcentreerd op de periode tot en met 2014 en is uitgegaan van de financieringsbehoefte van Griekenland voor die periode. De Europese Commissie hanteert niet het uitgangspunt van de financieringsbehoefte, maar van de publieke middelen die beschikbaar dienen te komen ten behoeve van de periode tot en met 2019/2020. Het kabinet was zich terdege bewust van de afspraken waarmee het tijdens de eurozone top van 21 juli jl. heeft ingestemd. Het kabinet betreurt dat over een aantal onderdelen verwarring is ontstaan. Een les voor de toekomst is dat tijdens dit soort bijeenkomsten duidelijke afspraken worden gemaakt over wat na afloop de kern van de boodschap is die naar buiten zal worden gebracht. In het overleg met de Tweede Kamer streven wij er naar u steeds op de hoogte te houden van alle relevante stappen. Zo nodig zal dat gebeuren in vertrouwelijk overleg of door middel van vertrouwelijke schriftelijke informatie. PVV (2) Wanneer komt er duidelijkheid en een officiële mededeling over het totale pakket? De Kamer is volledig geïnformeerd over het totale pakket aan maatregelen zoals dat nu bekend is via het verslag van de bijeenkomst van staatshoofden en regeringsleiders van de eurozone en de beide brieven (openbaar en vertrouwelijk) over de tijdelijke garantiestelling aan de ECB. In de komende weken wordt het pakket verder uitgewerkt. Zodra hierover meer bekend is, naar verwachting in de tweede helft van augustus, zal ik u hierover nader informeren. CU (3) Deelt u de mening van de leden van de ChristenUnie-fractie dat de Kamer recht heeft op alle relevante informatie om haar (controlerende) taak uit te oefenen? Ja. CU (4) Deelt u de mening van deze leden dat het risico van mogelijke reacties op de financiële markten geen reden is informatie niet of
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 2 van 47
onvolledig te geven, maar hooguit een afweging vraagt op welke wijze (openbaar/vertrouwelijk) informatie wordt doorgegeven? Ja. CU (5) Waarom heeft u niet direct de Kamer volledig geïnformeerd over de in Brussel gemaakte afspraken met betrekking tot garanties voor de ECB? CU Waarom is ertoe besloten de hoogte van de af te geven garanties niet direct mee te nemen in het totale financiële steunpakket, zoals afgesproken op de Europese Top van 21 juli 2011? Zoals ik in de brief van 31 juli jl. heb aangegeven, is de noodzaak van de tijdelijke ECB garantstelling in eerdere overleggen met de Kamer uitgebreid aan de orde gekomen. In de brief van 25 juli jl. is gekozen om dichtbij de verklaring van de staatshoofden en regeringsleiders te blijven. Mede met het oog op mogelijke reacties op de financiële markten is niet uitvoerig stilgestaan door andere regeringsleiders/staatshoofden bij deze tijdelijke garantie aan de ECB. Dit hing samen met de afspraak tussen staatshoofden en regeringsleiders om hier vertrouwelijk mee om te gaan. Daarnaast is van belang dat het nog onzeker is hoe deze garantie wordt vormgegeven en dat deze tijdelijke garantie onvergelijkbaar is met de bedragen die in de brief genoemd worden voor het nieuwe aanvullende steunprogramma voor Griekenland. (zie ook de antwoorden op vraag 15 t/m 24). CDA (6) De complexheid van het pakket en de omvang laten zien dat niet op alle fronten exacte duidelijkheid gegeven kan worden. Echter deze leden vragen juist op die punten waar nog geen exacte duidelijkheid gegeven kan worden om dat ook expliciet te vermelden alsook aan te geven wat de mogelijke scenario's (wat is de minimale en maximale omvang) uiteindelijk zouden kunnen zijn. De leden van de CDA-fractie vragen tegen deze achtergrond het kabinet gedetailleerd aan te geven op welke punten parlementaire goedkeuring gevraagd wordt. Graag een nauwkeurig overzicht van deze punten zowel in omvang, vorm en tijd. Onderstaand vindt u een overzicht van de verschillende onderdelen van het pakket. Allereerst dienen de onderdelen die nodig zijn voor een nieuw aanvullend steunprogramma voor Griekenland te worden voorbereid. Daartoe zal in augustus technisch ambtelijk overleg plaatsvinden over: 1. Vormgeving private sector betrokkenheid (PSI); 2. Vormgeving credit enhancements PSI, onderpand, schuldinkoop en ECBgarantie; 3. Aanpassing bilaterale leningenprogramma voor Griekenland. In augustus zal een missie van de Trojka (Commissie, ECB, IMF) naar Griekenland gaan voor het opstellen van een nieuw programma. Tevens zal de Trojka een review van het lopende programma maken op basis waarvan in september besloten kan worden over het vrijgeven van de zesde tranche van het bestaande bilaterale leningenprogramma voor Griekenland. Deze zesde tranche is voorzien
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 3 van 47
voor medio september en vindt plaats omdat voor die tijd het nieuwe steunprogramma voor Griekenland nog niet afgerond zal zijn. Formeel is voor de beslissing over het vrijgeven van de volgende tranche geen parlementaire goedkeuring vereist, maar zoals ik eerder heb aangegeven, zal ik geen stappen nemen zonder met de Kamer hierover gesproken te hebben. Het eerste politieke overleg in eurogroepverband is op dit moment voorzien voor begin september. Voorafgaande daaraan zal ik de Kamer in de tweede helft van augustus informeren over de stand van zaken van de uitwerking. In september dienen vervolgens de volgende stappen te worden gezet: 1. Parlementaire goedkeuring in alle eurolidstaten voor herstel effectieve capaciteit EFSF (de Tweede Kamer heeft hier reeds goedkeuring aan verleend); 2. Uitkering 6e tranche bilaterale leningenprogramma; 3. Uitvoering PSI-operatie en besluitvorming over nieuwe Griekse programma; 4. IMF-besluitvorming over bijdrage aan nieuwe steunprogramma voor Griekenland; 5. Aanpassing voor programma's voor Ierland en Portugal; 6. Wijziging van EFSF-raamwerkovereenkomst en mogelijke aanpassing EFSMverordening. Wat betreft de parlementaire goedkeuring van het nieuwe steunprogramma voor Griekenland merk ik op dat de hiervoor benodigde publieke middelen afkomstig zullen zijn uit het EFSF en IMF. Ook hiervoor geldt dat formeel geen parlementaire goedkeuring is vereist, maar dat ik gelet op mijn eerdere toezegging aan de Kamer hier natuurlijk met u over zal spreken. Ditzelfde geldt voor de uitvoering van de PSI-operatie en de wijziging van de EFSF-raamwerkovereenkomst. Voor alle onderdelen die leiden tot wijzigingen op de begroting geldt vanzelfsprekend het budgetrecht van de Kamer. De begrotingsaanpassingen zullen zo mogelijk bij de Miljoenennota worden verwerkt en aan de Kamer ter goedkeuring worden voorgelegd. Een belangrijk onderdeel van de begrotingsgevolgen is de Nederlandse garantie voor het EFSF die bestaat uit een garantie op de hoofdsom, rente en achtervanggaranties op rente en hoofdsom, zoals in de voorjaarsnota 2011 is toegelicht. Een verlenging van de looptijd van de leningen die verstrekt worden door het EFSF verhoogt de garantie op de (variabele) rentecomponent van de garantie en de bijbehorende achtervanggarantie. Naar verwachting zal daarna in eurogroepverband gesproken worden over wijzigingen in het ESM-verdrag parallel aan de aanpassingen van het EFSF. Het formele goedkeuringstraject voor het (gewijzigde) ESM-verdrag zal plaatsvinden nadat de Raad van State hierover advies heeft uitgebracht, gelijktijdig met de goedkeuring van de beperkte wijziging van het EU-Werkingsverdrag. Daarnaast komen in oktober de concrete voorstellen van ER-voorzitter Van Rompuy aangaande de werkmethoden en verbetering van crisismanagement in de eurozone. Ook hier zal het kabinet graag met de Kamer van gedachten over wisselen. Over de eventuele noodzakelijke parlementaire goedkeuring voor deze voorstellen kan in dit stadium nog niets worden gezegd. CU (7) Zijn er nog meer afspraken gemaakt tijdens de bijeenkomst van staatshoofden en regeringleiders op 21 juli 2011 waar de Kamer niet volledig van op de hoogte is gebracht? Zo ja, welke?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 4 van 47
PVV Zijn er nog meer bedragen in het steunpakket van Griekenland waarvan de Kamer niet op de hoogte is? Zo ja, waarom zijn deze niet vermeld en van welke omvang zijn deze bedragen? Nee, er zijn geen bedragen uit dit pakket waarvan het kabinet kennis draagt en die aan het parlement geïnformeerd moeten worden waarbij dat nog niet is gebeurd (vertrouwelijk of openbaar).
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Betrokkenheid private sector (PSI) VVD (8) Om de private sector aan te moedigen om de Griekse schuld die loopt tot medio 2014 te verlengen, is voor een bedrag van 17 miljard euro aan credit enhancements nodig. Voor de schuld die na 2014 afloopt, is nog eens voor 18 miljard euro aan credit enhancements nodig. Waaruit bestaan deze credit enhancements? Betreft het in beide gevallen (de 17 miljard tot 2014 en de 18 miljard euro daarna) dezelfde soort credit enhancements? PVV Credit enhancements zouden nodig moeten zijn om de private sector aan te moedigen om de schuld te verlengen. Wat houden deze zogenoemde credit enhancements precies in, en wie staat garant voor het bedrag van 17 miljard euro dat gemoeid gaat met de credit enhancements?
CDA
Om de private sector te bewegen tot het verlengen van de looptijd zijn er nu zekerheden gesteld om terugbetaling van de hoofdsom te garanderen. Dit verloopt via zogenaamde credit enhancements. In totaal worden er de komende tijd credit enhancements verstrekt van 35 miljard euro. Wat houden deze credit enhancements precies in? De leden van de CDA-fractie willen graag de precieze voorwaarden weten. Betekent dit dan ook dat banken worden vrijgesteld van een eventuele (onverhoopte) herstructurering van de Griekse schuld?
SP
Volgens het background document van het IIF moet van de zogenaamde credit enhancements nog 7 miljard euro buiten het nieuwe hulpprogramma voor Griekenland worden gefinancierd. De leden van de SP-fractie vragen zich af wie dat gaat financieren? Kunt u toezeggen dat Nederland en de andere eurolanden daar in ieder geval niet voor opdraaien. Zo nee, waarom kan hij dat niet toezeggen? PvdA Kan worden gesteld, ook indachtig het eerder genoemde artikel van Van Rompuy, dat het verlies van de banken na deze reddingsoperatie vanaf nu beperkt en duidelijk begrensd is, terwijl de blootstelling van de publieke sector in de eurozone aan de Griekse schuld geheel een open einde karakter heeft? Zo ja, zou met het oog op een evenwichtig beeld dit niet duidelijk gecommuniceerd moeten worden?
Pagina 5 van 47
De credit enhancements zullen naar het zich nu laat aanzien voornamelijk bestaan uit 15 of 30 jaars AAA schuldpapier (men denkt hierbij aan zogenaamde `zero coupon bonds'). Dit geldt voor zowel de enhancements tot 2014 als die daarna. Dit schuldpapier zal door Griekenland moeten worden aangeschaft om als onderpand te geven aan private partijen die deelnemen aan de omruil. In het officiële programma is rekening gehouden met de middelen die Griekenland hier voor nodig zal hebben. Het IIF-voorstel (Institute of International Finance) biedt banken de mogelijkheid ervoor te kiezen nu reeds hun schuldpapier door te rollen of pas op het moment dat het huidige schuldpapier afloopt (wel moet er dan nu reeds worden vastgelegd door banken die voor deze laatste optie kiezen dat ze daadwerkelijk zullen doorrollen als hun schuldpapier afloopt). De credit enhancements voor schuldpapier dat pas daadwerkelijk omgeruild wordt na 2014 hoeven dus niet in het financieringsprogramma tot 2014 te worden meegenomen. Het IIF schat dat het hierbij gaat om een bedrag van 7 miljard euro aan extra credit enhancements. Griekenland zal zelf zorgdragen voor deze financiering, omdat de verwachting van de Trojka is dat Griekenland dan weer toegang heeft tot de markt en het financieringsprogramma van de eurolanden en het IMF dan is afgelopen. De verstrekking van credit enhancements op de hoofdsom van het nieuwe schuldpapier betekent niet dat banken bij een eventuele (onverhoopte) herstructurering van de Griekse schuld zouden zijn vrijgesteld. De banken blijven namelijk kredietrisico lopen op de rentebetalingen door Griekenland op het omgeruilde schuldpapier. Een herstructurering kan vele vormen aannemen. Over de precieze verdeling van de lasten tussen private en publieke sector kan op voorhand daarom niet veel worden gezegd. Voor de private sector worden soms couponnen verlaagd en/of hoofdsommen kwijtgescholden, andere keren worden leningen alleen verlengd of is sprake van een combinatie van beide.1 Bij een herstructurering is altijd sprake van een zogenaamd contante waarde verlies, dat ervoor zorgt dat er sprake is van schuldverlichting. Dit contante waarde verlies is het meest zichtbaar als couponnen en/of hoofdsommen worden verlaagd, maar ontstaat bijvoorbeeld ook als couponnen bij een verlenging van de looptijd onder de vigerende marktrente komen te liggen en de hoofdsom verder in de toekomst wordt terugbetaald. Bij zeer lang lopende leningen, waarin huidige leningen conform het IIF-voorstel worden omgeruild, vertegenwoordigen de couponnen, in tegenstelling tot wat het geval is bij korte leningen, een relatief groot deel van de contante waarde, omdat de terugbetaling van de hoofdsom ver in de toekomst ligt en dus al relatief weinig waard is. Het is onwaarschijnlijk dat de private sector bij een eventuele (onverhoopte) herstructurering zou worden vrijgesteld, omdat zonder waardeverlies op de couponnen onvoldoende waardeverlies en dus onvoldoende schuldverlichting zou kunnen worden gerealiseerd. VVD (9) Tot 2019 is er sprake van netto 106 miljard euro aan private sector betrokkenheid voor Griekenland. Aangezien de deelname van de private sector een vrijwillige is, vragen de leden van de VVD-fractie waarop het bedrag van 106 miljard euro is gebaseerd. Is dat bijvoorbeeld uitgaande van volledige deelname van alle bij het Institute of International Finance (IIF) aangesloten partijen? Of is het bedrag ergens anders op gebaseerd?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
1 Voor de systematiek van de publieke sector zie Kamerstukken II, 2010-2011, 21501-20 nr. 551. Hierbij wordt opgemerkt dat de leden van de Club van Parijs aan vergelijkbare landen als Griekenland nog nooit hebben kwijtgescholden op bilaterale leningen die geherstructureerd worden via de Club van Parijs.
Pagina 6 van 47
In welke mate hebben partijen, al dan niet aangesloten bij het IIF, zich hieraan gecommitteerd?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
PVV
Er wordt vanuit gegaan dat 90% van de particuliere obligatiehouders de Griekse papieren zal omruilen voor nieuwe, met voor Griekenland gunstigere voorwaarden. Waar is dit percentage op gebaseerd? CDA Kunt u aangeven met hoeveel onzekerheden de private betrokkenheid in deze deal is omgeven? Wat zijn de eventuele alternatieven voor de private betrokkenheid? U heeft altijd gesproken van "drang" naar de private sector om een bijdrage te leveren aan de stabiliteit van de eurozone. In hoeverre wordt deze drang in het programma vormgegeven. Kunt u daarbij aangeven over welke voorwaarden, bedragen, etc. het gaat? PvdA In grote lijnen is uw betoog dat in de periode tot 2020 de `netto private bijdrage' (106 miljard euro) `ongeveer vergelijkbaar' is met de additionele publieke bijdrage (109 miljard euro). De cijferopstelling in de tabel werkt evident naar dit eindbeeld toe. De vraag in dit verband is of u de mening deelt van de leden van de PvdA-fractie dat deze gepresenteerde `vergelijkbaarheid' materieel weinig zegt. Het gaat immers bij de steun aan Griekenland in essentie niet om de omvang van de financiële stromen, maar om de verdeling van de risico's die daarbij worden gelopen en de verliezen die daarop worden genomen. Deze leden constateren dat op dit punt de brief geen helder beeld schetst. D66 Hoe is de totale private sector bijdrage van 106 miljard euro tot aan 2020 berekend? In de media zijn berichten verschenen dat een deel van de banken toch niet wil meedoen aan de vrijwillige bijdrage. Komt hiermee de totale private sector bijdrage onder druk te staan? Het voorstel voor private sector betrokkenheid is afkomstig van het IIF, dat goed doordrongen is van de drang die besloten ligt in de eis van de Eurogroep van een substantiële bijdrage van de private sector voordat de Eurogroep kan instemmen met een nieuw hulppakket. Omdat het voorstel van het IIF komt, is de veronderstelling dat de leden van de IIF zich gecommitteerd zullen voelen. Dit is belangrijk want het IIF vertegenwoordigt een groot deel van de mondiale financiële sector. In de komende dagen en weken zal het IIF-voorstel door Griekenland met een aantal adviseurs nader worden uitgewerkt. Er zal op korte termijn een brief gaan naar de relevante instellingen met het verzoek aan te geven of zij meedoen aan de omruil. Voordat definitief over het doorgaan van het nieuwe Griekse pakket wordt besloten, zal daarom duidelijk zijn hoeveel de private sector bereid is bij te dragen en in hoeverre de 90% wordt gehaald. De basis van de 106 miljard euro aan netto private sector betrokkenheid is een schatting van het IIF op basis van het op dit moment uitstaande bedrag aan Griekse bonds bij private partijen (dus exclusief de ECB). De 106 miljard zou moeten worden opgebouwd uit drie onderdelen. Ten eerste zou de private sector de aflopende schuld tot 2014 moeten verlengen naar 15-30 jaar. Dit zou netto 37 miljard euro moeten opleveren (dus inclusief credit enhancements) voor het dichten van het financieringsgat. Ten tweede zou ook een aanzienlijk deel van de
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 7 van 47
schuld tot eind 2019 op dezelfde manier verlengd moeten worden, ter hoogte van netto 56 miljard euro (dus inclusief credit enhancements). Ten derde zal er voor 20 miljard euro terugkoop moeten plaatsvinden van obligaties met een hoofdsom van 33 miljard euro (zie vraag 12), wat neer zal moeten komen op een private bijdrage van 13 euro miljard. Bij de berekeningen wordt 90% deelname van financiële instellingen verondersteld. Niet deelnemen heeft voor investeerders het risico dat het hele pakket onder druk komt te staan, met alle risico's van dien. Tot slot, de netto 106 miljard aan private sector betrokkenheid is ongeveer vergelijkbaar met de additionele publieke bijdrage van 109 miljard. De 106 miljard van de private sector bestaat uit 13 miljard schuldverlichting en 93 miljard zeer lang lopende leningen; de 109 miljard bestaat volledig uit zeer lang lopende leningen. Wel kan aan bepaalde onderdelen van de bijdrages meer of minder risico vastzitten, en ook kunnen verschillende partijen eenzelfde risico anders waarderen. Voor lidstaten is het bijvoorbeeld minder erg om lang op terugbetaling te moeten wachten, zolang de kosten (rente) maar vergoed worden. Voor banken en andere financiële instellingen zal vaker gelden dat zij meer waarde hechten aan geld nu in plaats van later. Ook waarderen zij bijvoorbeeld de verhandelbaarheid van bepaalde schuldentitels hoger dan landen. CDA (10) Er wordt gesteld dat er met de private sector is overeengekomen dat het gros van de schuld dat afloopt tot medio 2014 wordt verlengd naar een beduidend langere periode. Wat zijn precies de afspraken die hierover gemaakt zijn? Tot wanneer is de periode verlengd? De leden van de CDAfractie maken uit het verslag op dat dit gepaard gaat met een korting op de hoofdsom. Wat zijn hier voor afspraken over gemaakt? Hoe hoog is deze korting precies? In hoeverre betekent dit de facto toch niet een herstructurering van de schulden? PvdA Kunt u reageren op de berekeningen van het IIF dat het netto verlies dat de banken incasseren als gevolg van de Griekse schuldherziening becijferd kan worden op 21%? Wat is daarbij het realiteitsgehalte van de onderliggende veronderstellingen ten aanzien van de gehanteerde discontovoet en het percentage deelnemende banken? PVV Waarom zouden obligatiehouders van Grieks staatspapier met een korte looptijd en een dekking van het Europese noodfonds, het waardepapier inwisselen voor nieuw Grieks staatspapier met een lagere waarde? Komt hierdoor de 90% grens niet in gevaar? D66 Welke veronderstellingen liggen ten grondslag aan de berekeningen, bijvoorbeeld ten aanzien van de rente en de kortingen? Het IIF heeft een palet van vier opties voor verlenging van de private leningen opgesteld. Deze verschillen onder andere in de mate van looptijdverlenging (15 tot 30 jaar) en couponhoogte. Onder de assumpties van het IIF leiden alle vier de opties tot verlenging van de leningen economisch gezien tot eenzelfde gemiddeld verlies ten opzichte van volledige aflossing van 21%. Er is geen sprake van herstructurering voor zover de omruil van leningen op vrijwillige basis plaatsvindt. Bij vrijwillige omruil vindt ook geen credit event plaats, zoals bij een herstructurering optreedt.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 8 van 47
Het IIF berekent de 21% door twee aannames te maken. De eerste aanname is dat het verlies becijferd wordt ten opzichte van de nominale waarde van het schuldpapier (en niet bijvoorbeeld ten opzichte van de huidige marktwaarde). De tweede aanname is dat de te gebruiken discontovoet 9% is. Deze discontovoet is relatief laag ten opzichte van de huidige rente die Griekenland betaalt. De veronderstelling hierbij lijkt dat door het nieuwe Griekenlandpakket het vertrouwen van de markten in Griekenland zal herstellen en de rente op Grieks papier weer omlaag gaat. Volgens onderzoekers van Deutsche Bank en JP Morgan is deze veronderstelde daling optimistisch. Zo berekent JP Morgan dat bij de huidige rente het waardeverlies van de verlenging van de leningen ten opzichte van volledige aflossing 31% is. Het is tot slot waar dat het voor houders van Grieks staatspapier met een relatief korte looptijd minder aantrekkelijk is om mee te doen dan voor houders van papier met een relatief lange looptijd. Het is echter ook zo dat partijen die korter lopend papier hebben vaak ook langer lopend papier hebben, waardoor ze belang hebben bij het slagen van dit initiatief. Dit kan een prikkel zijn om ook kortlopend papier aan te melden. PVV (11) De ECB heeft voor meer dan 70 miljard euro aan Grieks staatspapier in bezit. Wordt van ECB verwacht om mee te doen aan het doorrollen van dit papier (private sector involvement)? Zo ja, wat betekent dit en voor welke periode worden deze leningen doorgerold? Het Griekse schuldpapier dat de ECB bezit, zal niet worden doorgerold. VVD (12) Daarnaast is onderdeel van de afspraken dat voor 20 miljard euro voor een totaal van 33 miljard euro aan private schuld kan worden teruggekocht. Wanneer wordt dit gedaan? Is dit (zeer) binnenkort of in de loop van de komende maanden/jaren? CDA De mogelijkheid blijkt te bestaan om een private schuld van 33 miljard euro af te kopen voor 20 miljard euro. Dit is in feite dus een afboeking van EUR ruim 30%. Kunt u meer details geven over deze transactie? Wat is hier de achtergrond van? D66 In de brief van 25 juli 2011 wordt gemeld dat met een bedrag van 20 miljard euro publiek geld een private schuld ter hoogte van 33 miljard euro kan worden teruggekocht. Hoe zit dit precies in elkaar? Tegen welke korting worden de openstaande private schulden ingekocht? En hoe wordt dan het bedrag van 33 miljard euro bereikt? In de brief wordt gemeld dat hiermee de private sector betrokkenheid met nog eens 13 miljard euro toeneemt. Hoe moet deze 13 miljard euro worden gelezen? Op de Eurotop van 21 juli is voorgesteld dat Griekenland als onderdeel van het totale hulppakket een lening ter hoogte van 20 miljard euro krijgt om uitstaand schuldpapier met een nominale waarde van 33 miljard euro terug te kopen. Hierdoor zou de Griekse schuld met 13 miljard euro kunnen verminderen. De gedachte hierachter is het volgende: uitstaand Griekse schuldpapier met lange looptijden handelt op de markt, vanwege marktverwachtingen over mogelijke herstructurering, op een flinke discount van soms meer dan 30%. Door nu met vers geld uitstaand schuldpapier dat handelt op een flinke discount terug te kopen,
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 9 van 47
zou met 20 miljard euro nieuw geld 33 miljard euro aan oude schuld terug kunnen worden gekocht. Het verschil tussen 20 en 33 miljard euro is daarbij de directe verbetering van de schuldpositie van Griekenland. Dit verschil wordt bekostigd door de private sector, die ervoor kiest vrijwillig een verlies te nemen bij de terugkoop door Griekenland. Over het precieze moment van de schuldinkoop is nog niets bepaald, maar als overeenstemming is bereikt over het nieuwe Griekse programma, zal deze inkoop vrij snel daarna kunnen plaatsvinden. VVD (13) De voorzitter van de Europese Raad, de heer Van Rompuy, stelt in NRC Handelsblad van zaterdag 30 juli 2011 dat de (vrijwillige) bijdrage van de private sector eenmalig is. Wat betekent deze opmerking? Zijn hier afspraken zijn over gemaakt en zo ja, welke? PvdA Betekent dit, zo vragen de leden van de PvdA-fractie, dat mocht bijvoorbeeld later blijken dat de schuldenlast van Ierland of Portugal onhoudbaar is omdat de rentelast te groot is om uit bezuinigingen en economische groei te financieren, dat dan geen beroep zal worden gedaan op de financiële sector om een deel van het verlies te nemen om zo de schuldenlast van deze landen tot een houdbaar niveau te verminderen? Betekent dit voorts dat alle eventuele toekomstige reddingsoperaties in Europees verband uitsluitend ten laste zullen komen van de belastingbetalers in het eurogebied? Hoe verhoudt dit standpunt zich met het standpunt van de Nederlandse regering, die er nooit een misverstand over heeft laten bestaan dat substantiële bijdragen vanuit de private sector een belangrijk element zijn in het Nederlandse beleid? En als dit inderdaad is afgesproken, waarom is dit dan niet gemeld in uw brief van 25 juli 2011? Welke (andere) opties staan nog open voor toekomstige private betrokkenheid bij eventuele toekomstige Europese initiatieven om de schuldenlast van probleemlanden houdbaar te maken? SP In het perscommuniqué van Van Rompuy naar aanleiding van de Europese top wordt opgemerkt dat "wij de rol van de privésector nu anders benaderen: deze rol zal beperkt blijven tot Griekenland, en uitsluitend Griekenland". Is dit daadwerkelijk afgesproken? Zo ja, waarom heeft u daar dan geen melding van gemaakt in uw brief? Zo nee, kunt u dan onomwonden bevestigen dat bij eventuele toekomstige (additionele) hulpprogramma's voor Eurolanden een private bijdrage niet is uitgesloten? In de verklaring van de Eurotop staat dat Griekenland een uitzonderlijke en unieke oplossing vereist. Alle overige euro-lidstaten inclusief de lidstaten met een EU/IMFprogramma hebben bevestigd hun verplichtingen volledig na te komen en de gemaakte afspraken over houdbare openbare financiën en structurele hervormingen na te leven. Daarmee hebben de euro-lidstaten samen en ieder afzonderlijk aangegeven dat private sector betrokkenheid in Griekenland geen precedent schept en dat PSI geen alternatief is voor gedisciplineerd en verantwoord beleid. De mogelijkheid dat PSI ook in andere gevallen toegepast zou kunnen worden bemoeilijkt de markttoegang van alle lidstaten waarvan ook maar de minste twijfel ontstaat of zij zonder enige problemen aan hun verplichtingen kunnen voldoen.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 10 van 47
Ik merk daarbij nog op dat in het oprichtingsverdrag van het toekomstige Europese Stabiliteitsmechanisme expliciet is opgenomen dat ernaar wordt gestreefd dat de private sector per geval op passende en evenredige wijze daarbij wordt betrokken.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Backstops VVD (14) In de conclusies van de eurozone bijeenkomst van 21 juli 2011 is het belang benadrukt van adequate backstops. Is Nederland hier al voldoende klaar voor of moeten er in Nederland nog regelingen worden getroffen voor zulke backstops, en zo ja, welke?
CDA
Er wordt opgemerkt in het verslag dat voor stresstesten zogenaamde back stops van groot belang zijn. Wat gaat dit concreet betekenen? Op welke juridische en financiële mogelijkheden wordt gewezen? Hoe verhoudt zich dit tot de bevoegdheden van het EFSF dat ook kapitaalsteun aan banken kan gaan geven? Nederland heeft net als alle andere landen in de EU, conform de conclusies van de Europese Raad van 24 en 25 maart 2011, voorafgaande aan de publicatie van de resultaten van de EBA stresstest op 15 juli jl. reeds de benodigde voorbereidingen getroffen voor backstops. De gedachte achter backstops is dat financiële instellingen die gezakt zijn voor de stresstest eerst de mogelijkheid krijgen zelf hun kapitaal te versterken via private wegen. Indien ze daar binnen een aantal maanden niet in slagen, worden ze gedwongen publiek kapitaal te aanvaarden en zullen zij, conform de huidige staatssteunregels van de EU, bij de EU een herstructureringsplan moeten indienen. Deze publieke herkapitalisatie heet `backstop'. Wil de backstop geloofwaardig zijn dan moet onder andere de toezichthouder de juridische mogelijkheid hebben een instelling te dwingen haar kapitaal te versterken indien de toezichthouder de kapitaalspositie als gevaarlijk laag kwalificeert. Wil de overheid dit kapitaal kunnen verschaffen indien banken zich niet op private wijze kunnen versterken, dan moet zij wel zelf markttoegang hebben en over voldoende financiële armslag beschikken. Toen in het kader van de stresstesten backstops werden opgesteld was de idee dat lidstaten die hun banken niet zelf konden herkapitaliseren bij het IMF en EFSF konden aankloppen voor een lening met een bijbehorende programma. In dit programma zou dan een deel van het financieringsprogramma voor bankherkapitalisatie gereserveerd worden (zoals dat nu ook bij bijvoorbeeld het Ierse, Portugese en Griekse programma het geval is). Dit was onder de veronderstelling dat indien een land niet naar de markt kon om zijn banken te herkapitaliseren dit land waarschijnlijk ook bredere problemen zou hebben. De nieuwe functionaliteit van EFSF om een lening aan een lidstaat te geven die daarmee vervolgens zelf kapitaalssteun aan banken kan geven, moet nog nader worden uitgewerkt. Deze optie zou in bepaalde gevallen, mede gegeven de beperkte omvang van EFSF, een kostenefficiënt alternatief voor een volledig programma kunnen zijn, bijvoorbeeld in het geval dat een land enkel een bankenprobleem en een zeer beperkt liquiditeitsprobleem heeft. De lidstaat kan dan door de lening ten behoeve van de herkapitalisatie van zijn banken de tijd
Pagina 11 van 47
krijgen de noodzakelijke hervorming van de bancaire sector in die lidstaat door te voeren.
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Tijdelijke garantiestelling aan ECB SP (15) Mede met het oog op mogelijke reacties op de financiële markten is eerder niet uitvoerig stil gestaan bij de garantstelling. Kunt u uitleggen welke ongewenste reacties voorkomen moesten worden? Het woord "mede" duidt erop dat er ook andere redenen waren om in eerdere communicatie niet uitvoerig stil te staan bij de garantstelling. De leden van de SP-fractie zouden graag willen weten wat die andere redenen zijn. Hiervoor verwijs ik naar mijn vertrouwelijke brief die ik hierover op 29 juli jl. aan de Kamer zond. Hierbij speelde mee dat er nog veel onzekerheden waren over vormgeving, maatvoering, en duur van de tijdelijke garantie. Tevens was van belang dat naast de mogelijke reacties op de financiële markten mee dat de staatshoofden en regeringsleiders van de eurozone afgesproken hadden op dit punt vertrouwelijkheid te betrachten. SP (16) Verder vragen de leden van de SP-fractie zich af of u kunt aangeven om welk bedrag het gaat. In de media doen berichten de ronde dat het om een garantie van zo'n 35 miljard euro gaat. Klopt dat? Wat is het minimumniveau en wat is het maximumniveau van de garantie? PVV Hoeveel bedraagt de Nederlandse bijdrage aan de garanties aan de ECB? Hiervoor verwijs ik naar mijn vertrouwelijke brief die ik hierover op 29 juli jl. aan de Kamer zond. In mijn brief aan de Kamer van 31 juli jl. heb ik herhaald dat bij de omvang van deze tijdelijke garantie een relatie bestaat met de onderpanden die door de Griekse banken aan de ECB zijn gegeven (en daarmee van substantiële aard kan zijn). Indien de tijdelijke garantie aan de ECB zou plaatsvinden vanuit het EFSF dan zou het Nederlands aandeel in deze garantie 6,2% zijn.
Ons kenmerk BFB/ U
SP (17) U meldt in de brief van 31 juli 2011 dat de staatshoofden en regeringsleiders de bereidheid hebben uitgesproken om in een tijdelijke garantstelling voor de ECB te voorzien. Betekent dit dat er concrete afspraken zijn gemaakt en dat alleen het bedrag nog moet worden ingevuld? Of moet er nog definitief worden besloten of die garantie er gaat komen? Heeft Nederland zich gecommitteerd aan een garantie van 35 miljard euro? Op ambtelijk niveau zijn gesprekken gestart over de vormgeving van de tijdelijke garantie aan de ECB. Zoals vermeldt in het antwoord op vraag 6 dient deze tijdelijke garantie gereed te zijn op het moment dat de PSI-operatie wordt uitgevoerd. De tijdelijke garantstelling voor de ECB kan niet los worden gezien van de private sector betrokkenheid. Zonder garantstelling voor de ECB zullen de Griekse banken geen toegang meer hebben tot de liquiditeitsverstrekking van de ECB, wat een acute bankencrisis in Griekenland zou kunnen veroorzaken.
Pagina 12 van 47
Indien de garantie zodanig wordt vormgegeven dat dit gevolgen voor de begroting zou kunnen hebben, dan heeft de Kamer daarbij instemmingsrecht. Indien besloten wordt om deze garantie vanuit het EFSF plaats te laten vinden dan is er formeel gesproken geen instemmingsrecht van de Kamer zolang het vastgestelde garantieplafond voor Nederland niet zou worden overschreden. Mede gelet op de aandacht voor deze garantiestelling en mijn eerdere toezeggingen omtrent de betrokkenheid van de Kamer bij het nieuwe aanvullende steunprogramma voor Griekenland zal ik geen stappen zetten voordat ik met de Kamer hierover heb kunnen spreken. Wat betreft de omvang van deze garantie verwijs ik overigens naar mijn antwoord op vraag 16. D66 (18) Uit de persberichten (NRC en Reuters) hebben wij de indruk overgehouden dat de garantstelling wel degelijk reeds is afgegeven door de eurolanden na afloop van de top. Klopt dit? En zo ja, betekent dit dat de garantie wel reeds is afgegeven ondanks het feit dat de situatie nog niet aan de orde is. Waarom heeft u er niet voor gekozen om deze garantstelling - eventueel vertrouwelijk - als bijlage mee te sturen met de brief van het verslag van de bijeenkomst van 21 juli 2011? Zie antwoord vraag 5 en 17. PVV (19) Worden deze garanties alleen afgegeven aan de ECB, indien Griekenland wordt gewaardeerd als een (selective) default? Zo nee, wanneer worden deze garanties dan nog meer verstrekt aan de ECB? Ja, zowel bij een default als een selective/restricted default. Een restricted default is vergelijkbaar met een selective default. Een selective default betekent dat een debiteur niet aan de oorspronkelijke voorwaarden van specifieke schuldcontracten voldoet, terwijl aan andere schuldcontracten wel wordt voldaan. Een default betekent dat een debiteur in algehele wanbetaling is danwel door de rating agencies in wanbetaling wordt gezien. PvdA (20) U stelt in uw brief van 31 juli 2011 dat een mogelijke optie is dat de garantie aan de ECB ten laste komt van het EFSF. Wat zijn de voor- en nadelen van deze optie en welke alternatieve opties zijn denkbaar? Voorts vragen de leden van de PvdA-fractie zich af welk materieel verschil het afgeven van bovengenoemde garantie nu werkelijk maakt voor de eurolanden. Klopt het dat ook zonder de garantie aan de ECB de deelnemende eurolanden zouden opdraaien voor alle eventuele verliezen die de ECB kan lijden op de aan haar verstrekte onderpanden? Heeft het geven van de garantie aan de ECB invloed op de omvang van de `haircut' van de banken? SP Er worden zo blijkt uit de brief meerdere opties besproken over de vormgeving van de garantie. De leden van de SP-fractie zouden graag weten welke andere opties, naast een bijdrage uit het EFSF, onderdeel van de onderhandelingen zijn. Ook vragen zij zich af wat het aandeel van Nederland in die andere opties zou zijn. PVV
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
Pagina 13 van 47
Over welke mogelijkheden van vormgeving van de garanties zijn nog meer gesproken op ambtelijk niveau, buiten de opties van tijdelijke garantiestelling vanuit het EFSF? CU Maakt u zich er ook sterk voor dat garanties worden afgegeven door EFSF, zoals u nu in de brief van 31 juli 2011 als een mogelijkheid suggereert? CU Mocht de situatie weer normaliseren, komen afgegeven garanties dan weer terug bij de lidstaten?
Directie Buitenlandse Financiële Betrekkingen
Ons kenmerk BFB/ U
CU
Wat is de verhouding van de duur van een (selective) default tot de hoogte van de garanties die moeten worden afgegeven? Een van de opties voor de tijdelijke garantiestelling aan de ECB is deze te laten plaatsvinden vanuit het EFSF. Concreet zou dit betekenen dat het EFSF de middelen aan Griekenland leent voor het onderpand van deze garantie. Het voordeel van deze optie is dat via het EFSF alle euro-lidstaten zonder EU/IMFprogramma indirect garant staan. Een andere optie zou zijn een garantie door één of meerdere lidstaten, maar daar zitten praktische en mogelijk ook juridische haken en ogen aan. Aangezien de garantie naar verwachting voor een korte tijd nodig is, wordt gezocht naar een eenvoudig uitvoerbare optie. Bij een garantie die via de betrokken lidstaten zou lopen, zou de risicoverdeling tussen lidstaten naar mijn verwachting hetzelfde zijn als bij een garantie vanuit het EFSF. De risico's voor de lidstaten nemen door deze garantie inderdaad over het geheel genomen niet toe. Als de ECB verliezen zou lijden op de liquiditeitsverstrekking aan Griekse banken, komt dit via de winst- en verliesrekening van de nationale centrale banken ook bij de lidstaten terecht. Met een tijdelijke garantie komen de verliezen in het ergste geval ook bij de lidstaten terecht. Reden voor de garantie is dat op grond van artikel 18.1 van de statuten van de ECB en het ESCB het niet toegestaan is voor de ECB om ontoereikend onderpand te accepteren. Daarmee is de garantie een belangrijk vereiste voor de ECB om de Griekse banken te kunnen blijven voorzien van liquiditeit. Zonder de garantie is de ECB niet in staat om deze liquiditeit te verschaffen. De onderpandverstrekking aan de ECB die noodzakelijk is voor de PSI is verder geen onderdeel van de PSI, en heeft dan ook geen invloed op de `haircut' voor de banken. Het is de verwachting dat de periode van (selective) default kort zal zijn, waarop bij de vormgeving van de PSI ook wordt aangestuurd. Daarna komt de tijdelijke garantie aan de ECB ook weer direct te vervallen. Er zit geen verband tussen de duur en de hoogte van de garanties. De garanties moeten worden afgegeven voor de duur van de selective default, maar dat heeft geen invloed op de hoogte van de garanties. CU
Pagina 14 van 47