Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Plantenetende vis eet toch graag vlees
10 oktober 2011
De graskarper - een strikte vegetariër, zo werd gedacht - blijkt bij
voorkeur vlokreeftjes te eten. Tijdens haar onderzoek naar de
voedselkeuze van vissen stuitte NWO-onderzoeker Liesbeth Bakker op deze
ontdekking. De ontdekking zet bestaande denkbeelden over de relatie
tussen plant en dier op zijn kop. Plantenetende vissen blijken
daarnaast niet alle onderwaterplanten even graag te eten. Dit betekent
dat zij met hun graasgedrag een belangrijke invloed hebben op de
onderwatervegetatie.
De gedachte dat herbivoren in het water net als op het land voorkeur
hebben voor bepaalde planten, ligt voor de hand. Maar wat de menukeuze
van onderwatergrazers bepaalt, is nauwelijks wetenschappelijk
onderzocht. Liesbeth Bakker, werkzaam bij het Nederlands Instituut voor
Ecologie (NIOO-KNAW) nam samen met onderzoeker Martijn Dorenbosch de
proef op de som. Ze schotelde in aquaria ruisvoorns en graskarpers vijf
soorten waterplanten voor. Voor en na het experiment woog ze de
hoeveelheid plantenmateriaal. Zo kon ze eenvoudig uitrekenen hoeveel
groenvoer de vissen hadden gegeten.
Overschakelen op vlees
De waterplant met de meeste anti-vraatstoffen stond onderaan de
menukaart van de vissen. Logisch, want die plant is het minst
smakelijk. Daarna kwamen de planten met een steeds hogere
voedingswaarde, gemeten in de verhouding tussen koolstof en stikstof.
Verreweg favoriet was de waterplant met het hoogste stikstofgehalte,
een belangrijke voedingsstof voor dieren. Toen zag Bakker iets vreemds:
'Als we de vissen lieten kiezen tussen de lekkerste plant en
vlokreeftjes, aten ze eerst de kleine waterdiertjes op voordat ze aan
de planten begonnen. Voor de ruisvoorn ligt dat voor de hand. Dat is
een omnivoor. Maar van de graskarper, een herbivoor, hadden we dat
helemaal niet verwacht. Hij schakelde gewoon over op vlees eten. Een
goede keus, dat wel. De vlokreeftjes bevatten namelijk veel meer
stikstof dan planten. Maar met zo'n resultaat vraag ik me serieus af of
strikte vegetariërs wel bestaan onder water.'
Waterbeheer
De vondst dat vissen voorkeur hebben voor bepaalde waterplanten heeft
volgens Bakker gevolgen voor het beheer van oppervlaktewater. De dieren
beïnvloeden met hun eetgedrag immers de vegetatiesamenstelling. Nu
zetten waterschappen soms graskarpers in als onderwatermaaimachines.
Sloten die dreigen dicht te groeien met waterplanten worden door de
vissen open gehouden. Doorstroming van het water blijft dan mogelijk.
Nu blijkt dat vissen niet zomaar elke waterplant eten, vraagt dit om
verder onderzoek. Bakker: 'Waterplanten zijn belangrijk om het water
helder te houden. De ene waterplant doet dat beter dan de andere. We
moeten weten welke planten de vissen laten staan en welke niet. Dan
kunnen we het effect van hun graasgedrag beter voorspellen, net zoals
bij Schotse hooglanders op de Veluwe.'
Een artikel van Bakker over haar onderzoek verscheen in september in
het wetenschappelijk tijdschrift Freshwater Biology. Bakker doet
onderzoek met een Veni van de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). De Veni-subsidie van 250.000 euro is
bedoeld voor recent gepromoveerde wetenschappers en geldt als een
belangrijke stap in een wetenschappelijke carrière.
Over NWO
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is de
onafhankelijke nationale wetenschapsfinancier en heeft tot taak het
wetenschappelijke onderzoek in Nederland te laten excelleren via
nationale competitie. Jaarlijks geeft NWO ruim 500 miljoen euro uit aan
subsidies voor toponderzoek en toponderzoekers, vernieuwende
instrumenten en apparatuur, en aan instituten waar toponderzoek wordt
bedreven. NWO financiert het onderzoek van ruim 5300 getalenteerde
wetenschappers aan universiteiten en instellingen. Selectie door middel
van peer review is in handen van onafhankelijke deskundigen. NWO
bevordert de overdracht van kennis naar de maatschappij en het
bedrijfsleven.
..............................