Radboud Universiteit Nijmegen
Lang leve Janus Secundus, 'Nederlands beroemdste dichter'
Datum bericht: 3 november 2011
Op 15 november is het vijfhonderd jaar geleden dat in Den Haag een
dichter geboren werd die van de zestiende eeuw tot aan de romantiek
internationale bekendheid zou genieten: Janus Secundus (1511-1536). Hij
liet een bescheiden oeuvre na, waarvan de Basia, een cyclus van
negentien gedichten over 'de liefdeskus', het beroemdst is geworden. De
Radboud Universiteit viert de vijfhonderdste geboortedag van Secundus
met een symposium en een tentoonstelling.
Janus Secundus Michel de Montaigne vond het werk van Janus Secundus
even lezenswaardig als Boccacio's Decamerone en het werk van Rabelais,
Franse Pléiadedichters vertaalden zijn werk kort na zijn dood en hij
bleef in heel Europa populair tot aan de romantiek. Zo was Janus
Secundus, in 1511 geboren als Johannes Nicolaï Everaerts, lange tijd
`Nederlands beroemste dichter', vertelt Werner Gelderblom. Gelderblom
is onderzoeker Latijnse taal- en letterkunde aan de Radboud
Universiteit Nijmegen. Hij is een van de organisatoren van een
symposium en samensteller van een tentoonstelling over de jarige
dichter. Voorjaar 2012 hoopt hij te promoveren op de
ontstaansgeschiedenis van Secundus' liefdespoëzie en ander werk.
Netwerkpoëzie
Secundus schreef in het Neolatijn, zestiende-eeuws Latijn, en niet in
het Nederlands. Dat was niet ongebruikelijk in de stedelijke elite
waartoe hij als zoon van een belangrijk jurist behoorde. Gelderblom:
'Het was voor hen een manier om zich te onderscheiden van de adel én
van het gewone volk. En ze hadden voor internationale contacten ook een
lingua franca nodig, wat het Latijn was.'
Wie zijn Latijn goed beheerste, had kans op een mooie betrekking als
secretaris bij een jurist of bijvoorbeeld aan het hof. Een deel van
Secundus' poëzie moet dan ook gezien worden als een 'open
sollicitatie', een bewijs van zijn vaardigheden.
'Secundus was niet de enige die dat deed. Jonge, goed opgeleide mannen
zoals hij stuurden vaker gelegenheidsgedichten rond om aan hun netwerk
te laten zien wat ze konden, bijvoorbeeld bij de dood van een bekende
stadsgenoot.'
Basia
Basia Het zijn niet die gedichten waarmee Janus Secundus beroemd werd:
dat is zijn liefdespoëzie, gebundeld in zijn Julia en vooral, de Basia.
Die serie van negentien gedichten over 'de liefdeskus' vormden zijn
internationale doorbraak - die Secundus zelf niet meer heeft
meegemaakt. Rond 1550 vertaalden de Franse Pléiadedichters Dorat en Du
Bellay al enkele gedichten uit de Basia.
'Dat is bijzonder omdat heel renaissancistisch Europa alleen de
dichters van de oudheid en anders Italiaanse dichters als voorbeeld
zag. Janus Secundus is één van de eerste niet-Italianen die werd
vertaald.'
Begin zeventiende eeuw volgden Duitse vertalingen en in de achttiende
eeuw bereikte de poëzie van Secundus ook Engeland. 'Daar werd hij niet
meer nagevolgd; in Nederland, Frankrijk en Duitsland waren er wel
dichters die de Basia probeerden 'na te doen', met gedichtencycli over
oogjes en haarlokjes. Meestal met beduidend minder succes.'
Niet meer te begrijpen - en toch
Ook nu zijn de 'kusgedichten' een plezier om te lezen. En dat terwijl
de hedendaagse lezer ze niet meer kán lezen zoals ze bedoeld waren,
stelt Gelderblom. Tijdgenoten waardeerden Secundus voor zijn vele
verwijzingen naar de oudheid. 'De antieken waren in de renaissance de
maat der dingen. Een dichter was pas écht goed als hij voorbeelden uit
de oudheid creatief wist in te bedden in zijn poëzie.'
Aan de manuscripten van Secundus, die Gelderblom intensief heeft
bestudeerd, is goed te zien hoe hij zich daarvoor inspande. 'Ik
onderzoek zijn werkmanuscripten, kladversies, waarin je kunt zien wat
hij doorhaalt en vervangt. Soms gaat het er gewoon om de zaak soepeler
te laten lopen, maar vaak zijn die verbeteringen bedoeld om zo veel
mogelijk citaten van klassieke dichters op te nemen. Voor de beter
opgeleide tijdgenoten, die hele lappen Latijn uit hun hoofd kenden,
waren die allemaal bekend. Voor hedendaagse lezers niet meer.'
De liefdeskus Ooit de beroemdste
Rond 1800, de tijd van de romantiek in de literatuur, houdt de
bewondering voor het imiteren van de klassieken op; oorspronkelijkheid
wordt dé eerste vereiste voor een goed kunstwerk. De aandacht voor
Janus Secundus neemt vanaf die tijd af, zij het dat zijn werk ook in de
twintigste eeuw nog wel vertaald is in verschillende talen, zelfs in
het Russisch. En ook in het Nederlands, onder meer door de classicus
J.P. Guépin (1929-2006), die Secundus vanwege zijn langdurige en grote
internationale navolging steevast 'de beroemdste dichter van Nederland'
noemde. Of hij dat nog is, durft Gelderblom niet te beweren. Maar een
feestje bij zijn vijfhonderdste verjaardag verdient Janus Secundus
zeker.
Het symposium over Janus Secundus vindt plaats op 18 november 2011 aan
de Radboud Universiteit. Op die dag gaat ook de tentoonstelling
Vijfhonderd jaar Janus Secundus van start, nog tot 23 december te zien
in de Universiteitsbibliotheek.
Zijbalk
* Nederlandse vertaling van Kusgedicht (muziek van Cornelis Padbrué)
Contact
Werner Gelderblom
w.gelderblom@let.ru.nl
(024) 361 17 12
Wetenschapscommunicatie
(024) 361 60 00
media@ru.nl
© 2011 Radboud Universiteit Nijmegen