Rijksvoorlichtingsdienst
Rijk moet niet sturen via verdeling gemeentefonds
Het Rijk is van plan de verdeling van het gemeentefonds (circa 18 miljard euro) te herzien. Bij de verdeling wil het Rijk voortaan laten meewegen of het geld dat de gemeenten krijgen uit het gemeentefonds in overeenstemming is met de rijksprioriteiten en of het niet goedkoper kan. De Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) vindt dat een slecht plan. Het gemeentefonds is vrij besteedbaar. Gemeenten zijn zelf het beste in staat om te bepalen waaraan het geld het meest effectief en efficiënt kan worden besteed. Het is juist de kracht van de gemeenten dat zij verschillende bestedingsmogelijkheden tegen elkaar kunnen afwegen. Dat kan van gemeente tot gemeente verschillen. De omvang van het gemeentefonds staat als gevolg van de economische crisis onder grote druk, en daardoor zullen gemeenten vanzelf meer worden gedwongen effectief en efficiënt te werken. Het verdeelvoorstel van het Rijk leidt volgens de Rfv tot een aantasting van de gemeentelijke autonomie. Daarbij leidt het ook tot een hoop bureaucratische rompslomp en een ondoelmatige verdeling van middelen. De Raad stelt daarom voor de verdeling van het gemeentefonds te baseren op de voorkeuren van de gemeenten. De gemeentefondsbeheerders (minister van Binnenlandse Zaken en staatssecretaris van Financiën) moeten geen gemeentefondsbestuurders worden.
Dit schrijft de Raad voor de financiële verhoudingen (Rfv) in zijn vandaag uitgebrachte advies over de herverdeling van het gemeentefonds. De Raad onderschrijft wel de noodzaak om de verdeling van het gemeentefonds aan te pakken. De financiële krapte en de grote decentralisatie-operaties maken het noodzakelijk dat de verdeling van het gemeentefonds aansluit op de kosten die gemeenten maken.
Versterken gemeentelijke autonomie
De algemene uitkering dient de autonomie van de gemeente te ondersteunen. De voorstellen houden een fundamentele wijziging van het stelsel van de financiële verhoudingen in. Het gaat uit van de gedachte dat op rijksniveau inzicht is in een doelmatige aanwending van middelen en dat via de verdeling van het gemeentefonds daarop kan worden gestuurd. Het Rijk moet in de ogen van de Raad uitsluitend sturen op de maatschappelijke effecten van gemeentelijk beleid.
De Raad vreest dat via de verdeling van het gemeentefonds uiteindelijk slechts het minimum kostenniveau zal worden gehonoreerd. Al het overige geldt dan als eigen gemeentelijk beleid. Consequentie daarvan zou dan moeten zijn dat het eigen belastinggebied van gemeenten drastisch wordt vergroot, onder gelijktijdige verlaging van de rijksbelastingen. De Raad constateert echter dat de rijksoverheid aan deze wens vooralsnog geen gehoor wenst te geven.
Eenvoudige en objectieve verdeling
De Raad is verder van oordeel dat de G4 (Amsterdam, Rotterdam, den Haag en Utrecht) zoveel mogelijk via objectieve maatstaven geld uit het gemeentefonds moeten krijgen in plaats van een vast bedrag. Ook wil hij de verdeling als geheel veel eenvoudiger maken dan de huidige, die meer dan 60 verdeelmaatstaven telt.
Verdeelvoorstellen
Aan het nieuwe verdeelvoorstel liggen dikke onderzoeksrapporten ten grondslag waarbij alle gemeentelijke uitgaven in kaart zijn gebracht. De onderzoeken leveren echter onvoldoende basis voor het doen van uitspraken over de meest doelmatige uitvoering. Zo geeft de Raad aan dat het van de omstandigheden afhangt of ter bevordering van het veiligheidsgevoel van de inwoners de gemeente inzet op straatcoaches, camerabeveiliging of openbare verlichting. Het is onmogelijk dat vanuit Den Haag te bepalen. In zijn advies gaat de Raad nader in op de gevolgen voor de verdeling op de verschillende gemeentelijke taakvelden zoals: Openbare orde en veiligheid, Kunst en Cultuur, Werk en Inkomen, Wegen, Maatschappelijke zorg e.d.
Kosten gebiedsontwikkeling en krimpgemeenten
Bij de verdeling dient ook rekening te worden gehouden met het feit dat sommige gemeenten hogere investeringsuitgaven hebben in verband met gebiedsontwikkeling. Dit geldt ook voor herstructureringsopgaven van gemeenten in verband met bevolkingskrimp.
Andere gemeentelijke inkomsten
Naast dat gekeken is naar de gemeentelijke kosten is ook gekeken naar de mogelijkheden van gemeenten om eigen inkomsten te verwerven. In de huidige situatie wordt 80% van de waarde van onroerende zaken in een gemeente via de verdeling van het gemeentefonds afgeroomd. De Raad stelt voor om bij de verdeling van het gemeentefonds voortaan gemeenten meer te laten profiteren van de waardestijging van de onroerende zaken. Initiatiefrijke gemeenten worden zo meer beloond voor hun beleidsinspanningen die leiden tot een waardestijging van woningen in hun gemeente.
Grondexploitaties
De overige eigen inkomsten van gemeenten bestaan naast enkele kleine belastingen voornamelijk uit (rente)inkomsten uit vermogen en/of dividend op aandelen en uit grondexploitaties. De Raad kan instemmen met een globalere verevening van de inkomsten uit vermogen van voormalige nutsbedrijven. De Raad accepteert dat daarmee relatief grote verschillen tussen gemeenten ongemoeid worden gelaten. Inkomsten en verliezen uit grondexploitaties moeten gezien het bedrijfsmatige karakter buiten de verdeling van de algemene uitkering moeten worden gehouden.
Noot voor redacties (