16 november 2011
`We kennen inmiddels een groot deel van de trucs'
In 1981 werd voor het eerst in de VS aids als zodanig herkend. Een
aantal homoseksuele mannen krijgen zeldzame aandoeningen die alleen
voorkwamen bij (oude) mensen met een verzwakt immuunsysteem. In 1983
wordt ontdekt dat hiv de veroorzaker is van aids. In het onderzoek naar
hiv en aids zijn er sindsdien vele successen geboekt. Een medicijn of
vaccin tegen hiv is er nog niet. Na ruim 25 jaar hiv/aids onderzoek
nemen we de stand van zaken door met viroloog Rogier Sanders.
Waarom is het na ruim 25 jaar onderzoek nog niet gelukt een vaccin
tegen hiv te maken?
`Het hiv virus is een chronisch virus. Van chronische virussen kom je
niet snel meer af. Acute virussen, zoals het griep- of
verkoudheidsvirus, daar kom je sneller van af. We hebben nauwelijks
vaccins tegen chronische virussen, wel tegen acute virussen. Chronische
virussen hebben namelijk `geleerd' te overleven in de aanwezigheid van
een functionerend immuunsysteem. Ze hebben trucs ingebouwd om het
immuunsysteem te onderdrukken en te omzeilen. Het hiv virus is een
extreem voorbeeld, dit virus heeft ontzettend veel trucs om het
immuunsysteem te omzeilen. Een virus bestaat eigenlijk uit niet veel
meer dan een enkele of een dubbele streng genetisch materiaal, omgeven
door een eiwitmantel. Sommige virussen, zoals hiv, hebben echter een
beschermende envelop van eiwit. Dit envelop eiwit is cruciaal voor het
opwekken van beschermende antistoffen, maar het eiwit zit zo
ingewikkeld in elkaar dat het heel moeilijk antistoffen opwekt.'
Wat zijn we wel te weten gekomen?
`We kennen inmiddels een groot deel van de trucs die het virus heeft om
het immuunsysteem in de war te brengen. De structuur van het envelop
eiwit is voor een groot deel op atomair niveau in kaart gebracht. Een
groot aantal oorzaken waarom het envelop eiwit moeilijk beschermende
antistoffen opwekt zijn inmiddels bekend. Deze kennis heeft helaas
(nog) niet geresulteerd in het ontwerp van een succesvol vaccin, maar
dat is een kwestie van tijd.'
Wat zijn volgens u de belangrijkste ontwikkelingen op dit moment in het
hiv/aids onderzoek?
`Sommige patiënten kunnen beschermende antistoffen maken. Helaas zijn
deze antistoffen niet beschermend voor de patiënt die ze maakt. Dit
komt omdat als het virus goed en wel `gesettled' is in een patiënt, het
te gemakkelijk resistent kan worden, zowel tegen medicijnen als tegen
antistoffen die de patiënt zelf aanmaakt. Maar we weten uit apenstudies
dat deze zelfde antistoffen volledige bescherming kunnen bieden tegen
seksuele overdracht van het virus van het ene individu naar het andere.
Als we vergelijkbare antistoffen kunnen opwekken met een vaccin hebben
we dus een werkzaam vaccin. Dit is op zich al een tijdje bekend. Een
belangrijke nieuwe ontwikkeling is dat op het ogenblik in rap tempo
nieuwe beschermende antistoffen uit patiënten geïsoleerd en
gekarakteriseerd worden. De kennis over deze antistoffen, zal het
ontwerp van nieuwe vaccins een enorme boost geven.'
Komt er ooit een vaccin?
`Ja zeker! De wetenschap dat zo'n 10-30% van de mensen met hiv
beschermende antistoffen tegen het envelop eiwit kan maken,
gecombineerd met het feit dat deze antistoffen seksuele transmissie
kunnen voorkomen, geeft genoeg redenen om aan te nemen dat een juist
ontworpen en dus beschermend envelop eiwit vaccin een reële
mogelijkheid is.
Maar het gaat erg langzaam. We moeten op basis van verkregen kennis
nieuwe moleculen ontwerpen, testen, aanpassen en opnieuw ontwerpen. Dit
is een langdurig proces.'
Is genezing in de toekomst mogelijk?
`Ja, maar zeker niet op korte termijn. Met traditionele medicijnen gaat
het niet lukken want het virus kan altijd resistent worden. Maar als
gentherapie beter, veiliger, goedkoper en meer standaard wordt kunnen
we mensen gaan genezen.'
*
Stichting Aids Fonds