Stichting Aids Fonds

16 november 2011

`We kennen inmiddels een groot deel van de trucs'

In 1981 werd voor het eerst in de VS aids als zodanig herkend. Een aantal homoseksuele mannen krijgen zeldzame aandoeningen die alleen voorkwamen bij (oude) mensen met een verzwakt immuunsysteem. In 1983 wordt ontdekt dat hiv de veroorzaker is van aids. In het onderzoek naar hiv en aids zijn er sindsdien vele successen geboekt. Een medicijn of vaccin tegen hiv is er nog niet. Na ruim 25 jaar hiv/aids onderzoek nemen we de stand van zaken door met viroloog Rogier Sanders.

Waarom is het na ruim 25 jaar onderzoek nog niet gelukt een vaccin tegen hiv te maken?

`Het hiv virus is een chronisch virus. Van chronische virussen kom je niet snel meer af. Acute virussen, zoals het griep- of verkoudheidsvirus, daar kom je sneller van af. We hebben nauwelijks vaccins tegen chronische virussen, wel tegen acute virussen. Chronische virussen hebben namelijk `geleerd' te overleven in de aanwezigheid van een functionerend immuunsysteem. Ze hebben trucs ingebouwd om het immuunsysteem te onderdrukken en te omzeilen. Het hiv virus is een extreem voorbeeld, dit virus heeft ontzettend veel trucs om het immuunsysteem te omzeilen. Een virus bestaat eigenlijk uit niet veel meer dan een enkele of een dubbele streng genetisch materiaal, omgeven door een eiwitmantel. Sommige virussen, zoals hiv, hebben echter een beschermende envelop van eiwit. Dit envelop eiwit is cruciaal voor het opwekken van beschermende antistoffen, maar het eiwit zit zo ingewikkeld in elkaar dat het heel moeilijk antistoffen opwekt.'

Wat zijn we wel te weten gekomen?

`We kennen inmiddels een groot deel van de trucs die het virus heeft om het immuunsysteem in de war te brengen. De structuur van het envelop eiwit is voor een groot deel op atomair niveau in kaart gebracht. Een groot aantal oorzaken waarom het envelop eiwit moeilijk beschermende antistoffen opwekt zijn inmiddels bekend. Deze kennis heeft helaas (nog) niet geresulteerd in het ontwerp van een succesvol vaccin, maar dat is een kwestie van tijd.'

Wat zijn volgens u de belangrijkste ontwikkelingen op dit moment in het hiv/aids onderzoek?

`Sommige patiënten kunnen beschermende antistoffen maken. Helaas zijn deze antistoffen niet beschermend voor de patiënt die ze maakt. Dit komt omdat als het virus goed en wel `gesettled' is in een patiënt, het te gemakkelijk resistent kan worden, zowel tegen medicijnen als tegen antistoffen die de patiënt zelf aanmaakt. Maar we weten uit apenstudies dat deze zelfde antistoffen volledige bescherming kunnen bieden tegen seksuele overdracht van het virus van het ene individu naar het andere. Als we vergelijkbare antistoffen kunnen opwekken met een vaccin hebben we dus een werkzaam vaccin. Dit is op zich al een tijdje bekend. Een belangrijke nieuwe ontwikkeling is dat op het ogenblik in rap tempo nieuwe beschermende antistoffen uit patiënten geïsoleerd en gekarakteriseerd worden. De kennis over deze antistoffen, zal het ontwerp van nieuwe vaccins een enorme boost geven.'

Komt er ooit een vaccin?

`Ja zeker! De wetenschap dat zo'n 10-30% van de mensen met hiv beschermende antistoffen tegen het envelop eiwit kan maken, gecombineerd met het feit dat deze antistoffen seksuele transmissie kunnen voorkomen, geeft genoeg redenen om aan te nemen dat een juist ontworpen en dus beschermend envelop eiwit vaccin een reële mogelijkheid is.
Maar het gaat erg langzaam. We moeten op basis van verkregen kennis nieuwe moleculen ontwerpen, testen, aanpassen en opnieuw ontwerpen. Dit is een langdurig proces.'

Is genezing in de toekomst mogelijk?

`Ja, maar zeker niet op korte termijn. Met traditionele medicijnen gaat het niet lukken want het virus kan altijd resistent worden. Maar als gentherapie beter, veiliger, goedkoper en meer standaard wordt kunnen we mensen gaan genezen.'

*