Raad voor de Rechtspraak


`Rechters moeten nog meer ambassadeurs van het recht worden'

Den Haag , 16-11-2011

Rechtspraaklezing 2011 door Marc Chavannes

Rechtspraak speelt een belangrijke rol in het politieke en publieke debat. Welke rol dient de rechter te spelen in de kakofonie van meningen? `Spring erin', adviseert mr. Marc Chavannes de rechters in de jaarlijkse Rechtspraaklezing, die hij woensdag 16 november in Den Haag uitsprak. Chavannes is politiek columnist van NRC Handelsblad en hoogleraar journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen.

D66'er in toga

De rechter is een beetje van zijn voetstuk gevallen, zo vat Chavannes het probleem van de rechtspraak samen. De politiek en het openbaar bestuur springen niet in de bres voor de professionaliteit van een `D66'er in toga', als die in twijfel wordt getrokken. Sterker: vaak zetten politici rechters weg als `voor het leven benoemde borrelaars met linksige neigingen'. Het enige dat de rechter dan kan doen is `zelf opkomen voor zijn belangrijke publieke missie'.

Camera's in de rechtszaal

Maar dan wel tijdens een rechtszaak live op tv - want de roep om camera's in de rechtszaal wordt steeds luider. Chavannes is daar niet gelukkig mee: onvoldoende is nagedacht wie dan de regie voert en of de camera's vast staan of door de zaal worden gedragen. En hij vreest voor een journalistieke selectie: zien we vooral amusante en dramatische missers? `Iedereen die de rechtspraak ernstig neemt moet zich afvragen wat er gebeurt als we opschuiven naar een beeld- en emotiecultuur', zo waarschuwt hij. Met camera's kunnen dan wel veel mensen worden bereikt, op Twitter zal het meestal niet gaan om de zaak zelf maar om `de snor van de rechter, de bril van de officier van justitie en de grappen van de advocaat'. `Dan wordt het recht echt van iedereen maar of het uw rechtsstaat nog is?' Chavannes wéét het zo net nog niet.

`Nieuwe rechter'

Rechters die dan ook maar gaan twitteren ziet Chavannes niet als de beste oplossing. Hij legt de lat hoger en zijn ambitie past meer wat de rechterlijke macht moet doen: ervoor zorgen dat voldoende mensen begrijpen wat rechtspraak is en waarom de rechtsstaat niet zonder kan. Dat vereist een `nieuwe rechter': een die gehard is maar tegelijk tegemoetkomend. Een rechter die mediawijs is maar niet de publiciteit zoekt. Een rechter die juridisch kundig is maar niet belerend overkomt.

`Woeste publieke opinie'

We leven in een mediademocratie, constateert Chavannes, het publieke debat woekert, of rechters het willen of niet. En het enige dat rechters, de Raad voor de rechtspraak en het ministerie van Veiligheid & Justitie kunnen doen is zorgen dat rechtspraak wordt begrepen. Dat begint met een evenwichtig en begrijpelijk vonnis. Maar ook zouden rechters die anders denken in een zaak hun minderheidsstandpunt moeten kunnen publiceren. En misschien is zelfs rechtspreken zonder toga een optie. Hoe dan ook: de rechtspraak zal het moeten hebben van langzaam, consequent overtuigen, iedere dag. `Meer dan nu moeten rechters ambassadeurs van het recht worden', vindt Chavannes, om zo te voorkomen dat ze speelbal worden van de soms woeste en onredelijke publieke opinie.

Dienaar van de beschaving

De kakofonie van het publieke debat zal er niet om verstommen. Is er nog plaats voor degelijke rechtspraak?, zo vraagt Chavannes zich af. Ja: rechters moeten steeds vaker met een uitgestreken gezicht en een wijs gemoed zeggen wat kan en wat niet kan. `U bent dienaar van de beschaving. Dat vereist praktische nederigheid.' En soms, als het gaat om zaken als minimumstraffen of bij de verhoging van de griffierechten zouden rechters wel wat actiever in het debat mogen springen, vindt Chavannes.

De Rechtspraaklezing 2011 van Marc Chavannes zal over enkele weken verschijnen in de serie Rechtstreeks van de Raad voor de rechtspraak.