Dirigent en organist Charles de Wolff overleden
Persbericht van St. Bachkoor Holland
Op 23 november jl. is overleden te Vierhouten op de leeftijd van 79
jaar Charles Johannes de Wolff (geb. 19 juni 1932 te Onstwedde),
organist en vaste dirigent van de Nederlandse Bachvereniging
(1965-1983) en van Stichting Bachkoor Holland (1983-2003). Hij is
vandaag, 28 november, te Enschede in stilte begraven, naar de
calvinistische traditie die alleen God de eer geeft.
Charles de Wolff studeerde piano, orgel en muziektheorie aan het
Utrechts Conservatorium, waar hij later hoofdleraar orkestdirectie was,
en orkestdirectie aan het Amsterdams Conservatorium. Zijn leermeesters
waren Stoffel van Viegen, George Stam en Anthon van der Horst. Hij
slaagde in 1953 voor zijn eindexamen orgel met onderscheiding voor
virtuositeit, behaalde in 1954 de Prix d?Excellence en de
Toonkunstprijs van de gemeente Amsterdam en zette zijn studie voort bij
Jeanne Demessieux te Parijs.
Bach vertolker
In 1965 wees zijn leermeester Anthon van her Horst hem aan als zijn
opvolger als vaste dirigent van de Nederlandse Bachvereniging, die
jaarlijks op Goede Vrijdag de Matthäus Passion van Bach uitvoert in de
Grote Kerk te Naarden. In De Wolffs jaren gebeurde dat alternerend met
het Concertgebouworkest en het Residentie Orkest.
Deze uitvoeringstraditie te Naarden is in 1921 ontstaan in reactie op
de uitvoering van de Matthäus Passion in het Concertgebouw onder
leiding van Willem Mengelberg. Te Naarden wilde oprichter van het
Bachkoor en de Bachvereniging Johan Schoonderbeek een Matthäus Passion
zonder coupures bieden en de uitvoering niet in een concertzaal maar in
een kerk geven, waar de koormuziek van Bach thuis hoort. Toen De Wolff
in 1965 deze traditie voortzette, heeft hij een minder romantiserende
muziekstijl ingevoerd en dankzij verruimde financiële mogelijkheden de
professionaliteit van het koor verhoogt. Voor De Wolff stond voorop dat
hij dienstbaar was aan een continue traditie van vertolking van deze
passie. De bas-bariton Max van Egmond die vele malen onder directie van
De Wolff de Christuspartij in de Matthäus Passion heeft gezongen,
typeerde diens Naardense uitvoeringen ?Internationaal gezien als een
hoogtepunt?. De Wolff had ?kwaliteitshonger? en ? streefde naar
perfectie, naar zeer ritmische, zeer snelle en moderne uitvoeringen,
heel indrukwekkend in de monumentaliteit?.
Toen er in 1983 een diep verschil van visie ontstond tussen De Wolff en
het bestuur van de Nederlandse Bachvereniging over
uitvoeringspraktijken die door hun experimentele karakter de
continuïteit van deze traditie bedreigden, kwam het tot een breuk. Dit
nieuws ging als een schok door de Nederlandse media en werd onderwerp
werd van nationale journalistiek. De voormalige minister-president
Jelle Zijlstra poogde tevergeefs beide partijen bij elkaar te brengen.
De aanleiding voor het genoemde verschil in visie was de intrekking van
de structurele overheidssubsidie aan de Nederlandse Bachvereniging. De
Wolff vertrok met het koor naar Leiden ?en zette daar de
Matthäus-traditie voort? (De Telegraaf, 26 november 2011). Op Goede
Vrijdag 1984 voerde hij er voor de eerste maal de Matthäus Passion uit
in de monumentale Pieterskerk, in dezelfde bezetting als het jaar
ervoor: met hetzelfde koor en jongenskoor, hetzelfde orkest en met
dezelfde concertmeester en solisten.
Datzelfde jaar werd de Stichting Bachkoor Holland opgericht, die de
Naardense traditie van de continue en hoogwaardige uitvoering van de
Matthäus Passion voortzette, die op Goede Vrijdag 1988 via Eurovisie
voor het eerst live werd uitgezonden. Deze traditie werd en wordt door
de jaren heen opgeluisterd door de aanwezigheid van vele ministers,
politici en hoogwaardigheidsbekleders, zoals prinses Christina, Wim
Kok, Jan Peter Balkenende, Mark Rutte, Jaap de Hoop Scheffer, Herman
Tjeenk Willink, Frits Bolkestein, Eelco Brinkman, Rudolf de Korte,,
Hans van den Broek, Frits Korthals Altes, Alexander Pechtold, Jeroen
van der Veer, Paul Nouwen, Nout Wellink, Camiel Eurlings, Onno Ruding,
Peter Kooijmans, Henk Vonhoff, Jelle Zijlstra, Hans Goekoop, Jan de
Koning, Gerrit Zalm, Jan Franssen, Joris Voorhoeve, Ab Klink, Jan Kees
de Jager, Melanie Schultz van Haegen, Hans Hoogervorst, Marja van
Bijsterveldt, Ivo Opstelten, Jeltje van Nieuwenhoven en Frans Weisglas,
maar ook journalisten als Paul Witteman en kamerheer G. Monod de
Froideville.
Tot en met 2003 is De Wolff te Leiden als dirigent opgetreden, en deze
traditie wordt sindsdien voortgezet, eerst door Roy Goodman en
momenteel door Gijs Leenaars en het Concertgebouw Kamerorkest. De
grootste evangelist die er in de twintigste eeuw is geweest, Kurt
Equiluz uit Wenen, die onder De Wolff jarenlang de passionen in Leiden
tot geweldige hoogten heeft gebracht, achtte De Wolff, ?een van de
grootste dirigenten van de Matthäus Passion?. Aan deze uitvoeringen
werkten ook internationale beroemdheden mee als de sopraan Barbara
Schlick, de bas Hermann Christian Polster en de tenor Peter Bartels.
Andere hoogtepunten van De Wolff in deze jaren vormden de uitvoering
van Mozarts Krönungsmesse bij de inhuldiging van koningin Beatrix in
1980 in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, en het concert in de Leidse
Pieterskerk met het Bachkoor tijdens het staatsbezoek aan Nederland van
de Amerikaanse president George Bush in 1989.
Protestant
De Wolff was niet mededeelzaam en heeft zich zelden laten interviewen.
De protestantse publicist en historicus G. Puchinger slaagde er in hem
in 1970 een lang interview af te nemen voor zijn bundel Christen en
kunst, waarin De Wolff zich ook uitliet over zijn voorkeuren en
drijfveren. Toen hij als dirigent aantrad introduceerde hij een nieuwe,
minder romantiserende stijl van uitvoeren. Dit kwam niet in mindering
op wat hij als de belangrijkste taak van de Bachvereniging en na 1983
van het Bachkoor beschouwde: de continue Bachvertolking op het hoogste
niveau. Voor hem was Bach de grootste van de componisten: ?Hoe meer je
je erin gaat verdiepen, hoe minder je van het fenomeen Bach begrijpt.
Hij is zo?n universele geest. Je hebt je op den duur een beeld van zijn
werk gevormd, maar je ontdekt iedere keer weer nieuwe facetten. Als je
alle achtergronden van een Bach-vertolking zou willen leren kennen, dan
is een mensenleven te kort.?
De Wolff was een calvinistische protestant. Hij was zijn leven lang
organist in de zondagse kerkdiensten te Enschede. Voor De Wolff kon
Bach niet los gezien worden van het christelijke geloof, waaraan deze
componist in aansluiting bij Luther de hoogste muzikale vertolking in
de Westerse cultuur heeft gegeven. Bij Bach is er een vanzelfsprekende
eenheid tussen de theologie en zijn muziek. De dirigent Nikolaus
Harnoncourt omschreef daarom een kantate van Bach als een preek. De
Wolff zei hier tegen Puchinger over: ?Zoals Bach de recitatieven heeft
getoonzet ? ik bedoel dus de eigenlijke Bijbelteksten ? met zijn kleine
expressieve, indringende, lyrische, dramatische illustraties van de
Bijbelse geschiedenis ? ik geloof dat je het niet pregnanter zou kunnen
zeggen. Als bijvoorbeeld Bach in het Credo in de Hohe Messe de woorden
?begraven? en ?nedergedaald ter helle? vertolkt, en direct daarop
aansluitend die bliksemende vertolking van het resurrexit geeft, dan
begin ik ineens iéts te beseffen van wat de opstanding moet zijn. Het
verhevigt het gesproken en gelezen woord! Laat ik het zó zeggen: het
christelijke geloof betekent in wezen voor mij alles en in mijn werk
poog ik die boodschap uit te dragen.? In deze geest heeft hij jarenlang
de aanwezigheid van God in deze wereld geproclameerd voor vele
duizenden muziekliefhebbers.
Herdenking
Ter ere van het leven en werk van Charles de Wolff en van zijn liefde
voor Bach wordt op zondag 4 december as. door Toon Hagen een
orgelconcert gegeven op het beroemde Schnitgerorgel in de Grote of St
Michaëlskerk te Zwolle. Bij deze nodigt het bestuur van het Bachkoor u
daarvoor uit. De ontvangst is vanaf 14.30 uur, het concert vangt aan om
15.00 uur en duurt een uur; na afloop is er ruimschoots gelegenheid
voor ontmoeting en gesprek; de toegang is vrij. Zie voor het programma:
www.bachkoorholland.nl
Nadere informatie
Prof. dr George Harinck
Secretaris Bachkoor/directeur Historisch Documentatiecentrum
Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme
Kamer 1 B 30
Hoofdgebouw Vrije Universiteit
De Boelelaan 1105
1081 HV Amsterdam
T 020-5985273
M 06-22418836
E g.harinck@vu.nl
Links:
http://www.bachkoorholland.nl
Razende Robot Reporter