âDemocratie maakt landen soms gevaarlijkerâ
Landen die in chaos verkeren dwingen tot het organiseren van landelijke
verkiezingen, is niet altijd de beste weg naar democratie. Dat betoogde
David Van Reybrouck op 28 november 2011 in zijn Cleveringarede. Van
Reybrouck sprak precies op de dag dat Congo president en parlement
koos.
Te snel
In allerlei landen, zo stelde Van Reybrouck, Belgisch schrijver en
publicist, moest het invoeren van democratie op de puinhopen van een
(burger)oorlog op last van de VN of âhet westenâ snel gaan. Niet alleen
in Congo maar ook in Irak, Afghanistan, Oost-Timor en Burundi. Te snel.
De gevolgen zijn vaak desastreus: nog grotere armoede dan voorheen, en
oplaaiende strijd tussen rivaliserende partijen, met dood en verderf
als gevolg.
Volgorde en tempo
Democratie is niet iets wat je van de ene dag op de andere invoert,
betoogde Van Reybrouck. Kijk hoe lang het westen er zelf over deed. Hij
speelt leentjebuur bij wat Nobelprijswinnaar economie Joseph Stiglitz
schreef over de invoering van de vrije markt. Essentiële factoren zijn
sequencing en pacing: volgorde en tempo. Een vrije markt zonder
corrigerende structuur, leidt tot een puissant rijke elite, terwijl de
bevolking er niets mee opschiet. Mutatis mutandis: als in een land de
soevereiniteit vooral ligt bij een kleine elitaire uitsnede, zullen
landelijke verkiezingen daar niets aan veranderen.
Begin met lokale verkiezingen
Begin, zo bepleitte de Cleveringshoogleraar, daarom met lokale
verkiezingen. âZe betekenen een essentiële bouwsteen in de wederopbouw
van een land. Provinciale, parlementaire en presidentiële verkiezingen
zijn volgende stappen.â Bovendien kan via lokale verkiezingen politiek
talent zich van onderop ontwikkelen en een kweekvijver vormen voor
latere verkiezingen van hogere echelons. Maar dit is alleen mogelijk
als de tijd genomen wordt, en als een niet-democratisch gekozen
landelijke regering voor een afgemeten periode wordt gedoogd.
âHoogdagâ in Congo?
'Is vandaag een democratische hoogdag in Congo?, vroegh Van Reybrouck
zich op zijn Belgisch af. Nee, concludeert hij. âEr is geen weggenet,
niemand weet hoeveel inwoners er zijn en de digitale snelweg is een
bospad.â Voor de 500 plaatsen in het parlement zijn er negentienduizend
gegadigden. Dat vergt stembiljetten van imposante afmetingen â
âkiesmattenâ zeggen de Congolezen zelf â en extra grote stembussen.
âDie werden speciaal voor de gelegenheid in China getimmerd.â Maar lang
niet alle stemlocaties zijn op tijd ingericht.
Snelle grondwetswijziging
âDaarbij waren er vele tientallen voorbeelden van geweld en intimidatie
(uit het kamp van de zittende president Kabila-red.), waarbij zelfs de
Congolese politie en veiligheidsdienst zich niet onbetuigd lietenâ,
aldus Van Reybrouck. Het gaat om fysiek geweld, brandstichting en zelfs
moord. En het belangrijkste: âBegin januari heeft president Kabila,
terwijl het parlement met reces was, in zeven haasten de grondwet
veranderd. Presidentsverkiezingen vinden, zo stond er ineens, in één
ronde plaats, en niet in twee. Zo kan Kabila zijn heerschappij
makkelijk verlengen, desnoods met slechts 20 of 30% van de stemmen.â
Lees de volledige oratietekst 'De democratie in ademnood: de gevaren
van electoraal fundamentalisme'
Zie het origineel
Universiteit Leiden