Demonstratie tegen kruisraketten dertig jaar geleden


Demonstratie tegen kruisraketten dertig jaar geleden
Dit dossier is bijgewerkt tot:
29 oktober 2013

Op 29 oktober 1983 kwamen meer dan een half miljoen mensen naar Den Haag, het centrum van onze parlementaire democratie. Om te protesteren tegen het voorgenomen besluit van het kabinet om 48 Amerikaanse `kruisvluchtwapens met kernkoppen' te plaatsen in Woensdrecht - dit in het kader van een
NAVO-besluit om in heel Europa nieuwe kernwapens te stationeren. De massaliteit van de protestdemonstratie brak alle records. De snelwegen raakten totaal verstopt door het grote aantal bussen dat demonstranten aanvoerde; reguliere en extra treinen zaten stampvol; uit Delft kwamen 21
binnenschepen tjokvol deelnemers. Het parcours dat in Den Haag was uitgezet, 12 kilometer lang, van het Malieveld naar het Zuiderpark en terug, veranderde in een schuifelende mensenzee. De NOS zond de demonstratie rechtstreeks uit, en beelden gingen de wereld over: "Alle kernwapens de wereld
uit, te beginnen uit Nederland."

Wapenwedloop: 'Genoeg is genoeg'

De NAVO en de USSR waren verwikkeld in een `koude oorlog', waarin de vrede aan het zijden draadje hing van een gigantische wapenwedloop - iedere partij wilde meer kernwapens hebben dan de andere om zo die ander ervan te weerhouden een oorlog te beginnen. Tot begin jaren tachtig in heel Europa
protestbewegingen ontstonden die het spel van de grootmachten meer dan beu waren - en vreesden dat een mogelijke oorlog tussen die grootmachten wel eens in Europa kon worden uitgevochten.

Debat splijt de samenleving

Het debat over het al dan niet plaatsen van de kernwapens had de samenleving tot op het bot verdeeld. Op de ochtend van de demonstratie kopte de Telegraaf: "Demonstraties brengen de vrede niet naderbij." G.B.J. Hiltermann -een bekend politiek commentator- legde uit: "Om moderne Amerikaanse
raketten uit West-Europa weg te houden en een begin van ontkoppeling tussen West-Europa en de Verenigde Staten te bewerkstelligen, vertrouwen de Russen op de vredesbewegingen en moedigen ze demonstranten aan door onze wereld te bedreigen en ons angst in te boezemen. Daarom zijn
vredesdemonstraties, op dit moment, niet alleen zinloos maar zelfs schadelijk."
Het verzet tegen plaatsing vond men vooral aan de linkerkant van het politieke spectrum. De Volkskrant schreef: "Als 550.000 duizend Nederlanders eensgezind en bijna zonder wanklank bijeenkomen, is er reden voor de politieke partijen om bijzonder goed op te letten. ... Met meer dan een miljoen
voeten zijn sombere theorieen vertrapt over de politieke apathie in crisistijd, de verrechtsing van jongeren, het persoonlijk en groepsegoisme van de ellebogenmaatschappij, de `ik-cultuur' en de Jan Saliegeest."

Alle ogen gericht op het politieke midden

Omdat de meningen van links en rechts behoorlijk vastlagen, kopte de NRC na de demonstratie: "Vredesberaad richt zich op krachtmeting met CDA". Hoopvol schreef de Volkskrant "CDA erkent betekenis vredesmars", maar volgens het NRC hield de CDA-premier zich meer op de vlakte: "Lubbers onder de
indruk maar beslissing valt in Parlement." PvdA-voorman Joop den Uyl begon zijn toespraak tijdens de demonstratie met de woorden: "Dag mensen, dag minderheid volgens Lubbers, dag meerderheid volgens mij."

Over de demonstraties zelf niets dan tevredenheid

Het Algemeen Dagblad was vooral onder de indruk van de gebeurtenis zelf: "Alles loopt mee bij vredesmars", en: "Het was mooi." Er waren dan ook nauwelijks incidenten of tegengeluiden. Twee vliegtuigjes van het Oud-Strijders Legioen trokken spandoeken door de lucht met "Liever een raket in de
tuin dan een Rus in de keuken". Maar op de grond werd gezongen: "Geen bommen erbij, geen bommen erbij, niet bij de buren, en ook niet bij mij". En het onverwachte optreden van Prinses Irene in het Zuiderpark ("Vrede moet") inspireerde misschien wel het spandoek "Trix wil ze ook niet."

Wat leverde de demonstratie op?

De demonstratie van 1983 was zeker niet het laatste woord over de kernwapens. Op dikwijls emotionele toon ging het debat voort, op tv, op de radio, in de kranten en in de opiniebladen. Het kabinet traineerde definitieve besluitvorming net zo lang totdat de relaties tussen oost en west eind
jaren tachtig begonnen te ontdooien en er geen besluit meer hoefde te worden genomen. Hadden de demonstranten uiteindelijk toch gewonnen?

Situatie anno 2013

Dat valt nog maar te bezien. In de zomer van 2013 kwamen oud-premiers Lubbers en Van Agt in het nieuws omdat ze openlijk zeiden dat er (onderdelen van) kernwapens liggen in Volkel. Zijn die er dan toch gekomen buiten het argusoog van de publieke opinie om? Of zijn het oude wapens uit de jaren
zestig die er nog steeds liggen? En: hebben de oud-premiers staatsgeheimen gelekt? De NRC schreef op 7 oktober 2013: "Justitie stelt geen strafrechtelijk onderzoek in [naar het lekken] omdat niet kan worden nagegaan of de uitspraken van de oud-premiers kloppen. Om tot de conclusie te kunnen
komen of beide heren inderdaad staatsgeheimen in de openbaarheid hebben gebracht moet eerst worden vastgesteld of deze juist zijn. Aangezien de regering niet wil meewerken aan dit onderzoek vanwege 'bondgenootschappelijke afspraken' kunnen de oud-premiers niet worden vervolgd." Dit tekent de
sfeer waarin er van overheidswege met de materie wordt omgegaan.

Vrij Nederland voegt op 12 oktober 2013 een nieuw hoofdstuk toe aan het dossier. Nederland zou niet onder de aanschaf van de veel bekritiseerde F-35A Joint Strike Fighter uit kunnen "omdat het als enige van de (...) kandidaten voor vervanging van de F-16 in staat is om Amerikaanse nucleaire
bommen af te werpen." Hieruit blijkt dat Nederland nog steeds een echte NAVO-deelnemer is.

De KB heeft een ruime collectie publicaties over het kernwapendebat en de demonstraties. Uiteraard alle kranten en opiniebladen, maar ook een groot aantal boeken - en dat aantal groeit nog steeds. Zo is Martin Bossenbroek, voormalig directeur van de KB en winnaar van de Libris
Geschiedenisprijs 2013, momenteel bezig met een boek over de impact van de wapenwedloop op een klein landje zoals Nederland (verwacht 2014).

Literatuur

* Titels over de kruisrakettendemonstratie in oktober 1983

Links

* Dossier over de Kruisrakettendemonstratie in november 1981
* Archief Komitee Kruisraketten Nee
* Discussie in AVRO Televizier Magazine, 10 mei 1984
* TV-programma Andere Tijden, aflevering `Avond van de bom', 23 november 2006