Verkiezingen 2015: Voor het eerst sinds 2002 een kans voor Arbeid
Sinds het uitbreken van de tweede intifada in 2002 staat links Israel versplinterd aan de zijlijn terwijl de kiezers heen en weer stuiteren tussen centrumpartijen van voormalige Likudniks en Likud. Als we de opiniepeilingen moeten geloven, kan dat op 17 maart veranderen. Reserveer vast die datum: op de verkiezingsbijeenkomst van CIDI komt onder meer Andre Krouwel, die in Israel een kiezingswijzer opzet.
Nu het derde kabinet-Netanyahu is bezweken, lijken Israelische politici het tijd te vinden voor een andere keus dan rechts-centrum (Kadima onder Ariel Sharon, Ehud Olmert en Tzipi Livni) of centrum-rechts met Likud, al dan niet samen met religieuze partijen. De verhoging van de kiesdrempel van 2 naar 3,25 procent (4 Knessetzetels) dwingt kleinere partijen tot samenwerkingskeuzen voor de verkiezingen. Ook de grotere partijen proberen bij voorbaat blokken te vormen.
Netanyahu stuurt aan op een gevecht tussen links en rechts, en ook de Arbeid kiest voor een dergelijke tegenstelling. Rechts/Likud noemt zich "het nationale blok" of "nationalistisch". De Arbeid, die zich heeft verbonden met Tzipi Livni, spreekt van "de nieuwe zionisten vs. extremisten" en zou voor het eerst weer een kans kunnen maken.
Opiniepeilingen volgen elkaar in sneltempo op en vragen soms naar verbindingen die nog niet eens zijn gesloten. Als dat een goed resultaat oplevert, lijkt de verleiding groot om die verbinding te sluiten.
Volgens de laatste peiling, van Haaretz op 17 december, zou een (niet bestaande) lijstverbinding tussen Yesh Atid van Yair Lapid en het nieuwe Kulanu van Moshe Kachlon het grootste blok worden met 24 zetels. Likud en Arbeid-Hatnua zouden elk goed zijn voor 21 zetels. In een andere peiling van een dag eerder is er een klein verschil, maar ook daar liggen Likud (23) en Arbeid-Tnua (21) nek aan nek.
Maar in de Israelische politiek zijn de veranderingen soms zo snel, dat dit plaatje er over drie maanden heel anders uit kan zien. Liefhebbers van peilingen vinden ze allemaal op www.israelelection2015.org.
LIKUD
Aantal zetels nu: 18
Peilingen: 21-23
Netanyahu geeft dissidente partners, vooral Lapid, de schuld van zijn derde val. Dit gebruikt hij als argument om stemmen weg te trekken bij trouwe coalitiepartijen Bayit Yehudi en Yisrael Beytenu, door te benadrukken dat een stabiele regering alleen mogelijk is met een grote Likud.
Netanyahu trekt de verkiezingen in een `links-rechts'-sfeer door aanvallen op de Arbeid/Livni ("Geleid door.. ja door wie?"). Hij rekent erop dat een verenigd links blok de kiezer naar het "nationalistische" Likudblok zal jagen. De centrumpartij Yesh Atid (`Er is een toekomst') bagatelliseert hij: "Er is geen toekomst met Yesh Atid."
In eigen kring vreesde hij de komende strijd om het partijleiderschap, maar hij is erin geslaagd die verkiezingen te vervroegen naar 31 december. Rivalen hebben daardoor nauwelijks tijd om campagne te voeren. De populaire Gideon Sa'ar trok zich al terug. Moshe Feiglin, nog in de running, kwam met een video die hem afbeeldt als man van het volk, met het bekende liedje `Ani Yehudi'. Maar met Feiglin zou Likud slechts 18 zetels winnen, tegen 21-23 met Netanyahu.
Tegen ex-Likudnik Moshe Kachlon voert Netanyahu geen campagne. Hij hoopt dat KaChlon zetels wint van Lapid en Shas, en die meeneemt naar een Likudcoalitie. Maar KaChlon heeft ook andere opties.
BAYIT YEHUDI (`JOODS HUIS')
Aantal zetels nu: 12
Peilingen: 15-16
Naftali Bennett zal naar verwacht Netanyahu niet aanvallen. Hij mikt op seculiere kiezers: bij de vorige verkiezingen had hij een seculiere kandidaat op zijn lijst, dat zouden er nu drie worden. Hij heeft zich verontschuldigd voor zijn band met Yesh Atid. Ironisch genoeg bracht hij woensdag een campagnevideo uit met als motto: geen verontschuldigingen meer. Hij loopt daarin door Tel Aviv, uitgedost als hipster die zich overal voor verontschuldigt. Als hij in het door hem gehate linkse blad Haaretz de kop leest: "Israel moet zich verontschuldigen", zegt hij: "Ze hebben gelijk".
Maar uiteindelijk rukt hij zijn vermomming af en zegt hij: "Geen excuses meer - wij houden van Israel." Hiermee zet hij zich duidelijk in het "nationalistische" kamp. Het filmpje personifieert de populaire hashtag #sorrynotsorry en belooft viraal te gaan: er is al een rap-variant op.
Het is de vraag of Bennett opnieuw een lijstverbinding zal aangaan met de Nationale Unie/Tekuma van woningbouwminister Uri Ariel. Vorige week dinsdag spraken zij hierover. Maar Ariel overweegt ook een verbinding met de nieuwe afsplitsing van Shas onder Eli Yishai.
ARBEID
Aantal zetels nu: 15
Peilingen: 21-24 (met Livni)
Partijleider Isaac Herzog profileert zich als serieuze kandidaat voor het premierschap (zijn partijgenoten is wel honderd keer gevraagd zijn bijnaampje Buji in de ijskast te zetten). Herzogs verbond met Tzipi Livni (Hatnua) opende vorige week voor het eerst sinds de tweede intifada de mogelijkheid van een centrumlinkse regering: in de peilingen is deze combinatie goed voor 24 zetels. De twee zouden een plaats vrijhouden op hun lijst voor Shaul Mofaz van Kadima, dat van de kaart geveegd zal worden. Zij profileren zich als "het nieuwe zionisme", dat zij stellen tegenover het "extremisme".
Zij zouden een regering kunnen vormen met Moshe Gafni van het Verenigd Tora Jodendom, dat sociaal-economisch en diplomatiek gezien op hun lijn zit. Aryeh Deri, leider van het zojuist gesplitste Shas, is ook een mogelijkheid. Met Yesh Atid wordt niet gepraat, waarschijnlijk omdat deze orthodoxe partijen een te grote hekel hebben aan deze seculiere partij - vooral aan voorman Yair Lapid. Sommige commentatoren noemen dit een grote fout; Herzog moet alle opties openhouden. Anderen zijn er zeker van dat orthodoxe partijen deel zullen uitmaken van de volgende regering, ongeacht de signatuur.
YESH ATID (`ER IS EEN TOEKOMST')
Aantal zetels nu: 19
Peilingen: 9-11
Yair Lapid, de grote winnaar van de vorige verkiezingen, zit knel in de Arbeid vs. Likudcampagne. Herzog en Livni sluiten hem vooralsnog uit, voor rechts is hij de splijtzwam van de vorige regering. Zijn populariteit is gedaald omdat hij zo weinig heeft bereikt. Dit gebruikt Lapid tegen Netanyahu: die ontsloeg hem toen hij op het punt stond belangrijke campagnepunten te verwezenlijken, zegt hij. Overigens kunnen zijn resultaten nog meevallen, want zijn meest jonge kiezers doen doorgaans niet mee aan peilingen.
In zijn eerste campagnespeech zei Lapid dat veiligheid al te lang onderwerp is van "een debat tussen twee fouten: links zit fout doordat het Israel de schuld geeft van het mislukken van de onderhandelingen, en vanwege de naieve veronderstelling dat er wel vrede komt als we `ja' zeggen tegen de Palestijnen. En rechts gelooft ten onrechte dat een verdrag niet de moeite waard is en dat we beter niets kunnen doen." Lapid bepleitte een "scheiding" tussen Israeli's en Palestijnen, een terugtrekking in de stijl van Sharon. De Arabische Liga moet dit volgens hem mogelijk helpen maken in een regionaal verdrag.
Intussen ligt er voor Lapid een kans in een verbintenis met de nieuwe partij van Kachlon, naar verwacht ditmaal de grote winnaar. Volgens de laatste peiling van Haaretz zou deze (nog?) niet bestaande combinatie als grootste blok uit de verkiezingen komen met 24 zetels.
KULANU (`WIJ ALLEMAAL' MOSHE KACHLON)
Aantal zetels nu: 0
Peilingen: 11-12
Ex-(Likud)minister Moshe Kachlon is de man die door zijn hervormingen mobiel bellen veel goedkoper maakte. Zijn nieuwe partij Kulanu scoorde in de peilingen rond de 10 zetels met alleen wat sociaal-economische punten, zonder programma of kandidatenlijst. Hij komt vrijwel zeker in een volgende regering en houdt alles zo lang mogelijk open door zo min mogelijk standpunten in te nemen en zich niet aan andere partijen te binden. Hij bekritiseert zowel Netanyahu als Lapid. Na een poging tot toenadering door Lapid liet Kulanu weten het liefst alleen de verkiezingen in te gaan. Eind deze week zou de kandidatenlijst bekend worden gemaakt, maar dit is uitgesteld tot volgende week. Kachlon maakt dan naar verwacht maar twee kandidaten bekend. Volgens sommigen wil hij zijn partij nieuw en verrassend houden; het kan natuurlijk ook dat hij nog geen 10 goede kandidaten heeft.
Uiterlijk 29 januari moeten de lijsten worden ingediend bij de verkiezingscommissie van de Knesset.
YISRAEL BEYTENU (`ISRAEL ONS THUIS')
Aantal zetels nu: 13
Peilingen: 8-10
Lieberman wil af van het imago als rechtse satelliet van Likud en probeert zich nu te profileren als centrist. 15 december bekritiseerde hij Netanyahu's gebrek aan diplomatieke initiatieven: "We kunnen niet met de armen over elkaar blijven zitten en alleen vertellen waarom we tegen zijn.
Israel verliest internationaal aan aanzien doordat het geen initiatieven neemt." Lieberman kwam met een eigen vredesplan: een tweestaten-oplossing met landruilen. Israelische Arabieren zouden Palestijnse burgers worden, zonodig met een (oprot)premie. Gebieden met een grote Arabische bevolking dichtbij de Groene Lijn zouden overgaan naar de Palestijnse staat.
Hij sluit deelname aan een Herzog-Livni-regering niet uit en voormalig Yesh Atid-minister Meir Cohen zei dat Lieberman onderhandelt over een lijstverbinding met Lapid en met Kachlons Kulanu. Lieberman en Kachlon ontkennen dit: "De wereld zit niet te wachten op `historische' kwesties over welke politici een verbond sluiten en welke uit elkaar gaan," zei Lieberman. Intussen draagt ook dit gerucht bij aan het beeld van Lieberman als centrist.
Tegelijkertijd houdt hij zijn opties op rechts open. Het "nationale kamp" heeft meer dan een kandidaat voor het premierschap, zei hij tegen Walla News. Hij doelde duidelijk op zichzelf. Hij zei ook dat hij er trots op is tot het nationale kamp te behoren en wees erop dat hij in Nokdim op de Westoever woont.
SHAS
Aantal zetels nu: 11
Peilingen: (ongesplitst 7-10) 4-6
Shas-leider Arye Deri moet zijn partij presenteren als de partij van alle armen, niet alleen van Sefardim. Dat doet hij door twee eisen: verhogen van het minimumloon en verlaging van de BTW op eerste levensbehoeften. Maar de campagne was nog nauwelijks begonnen toen Shas ten prooi viel aan de nieuwe links-rechtstegenstelling. Die verschillen waren er altijd al. Onder Deri maakte Shas in de jaren 1990 de Oslo-akkoorden mogelijk, door te weigeren ertegen te stemmen. Toen Deri na een veroordeling wegens corruptie moest aftreden, werd Eli Yishai partijleider. Hij volgde de rechtervleugel van Likud. Maar in 2012 keerde Deri terug in de politiek en werd hij opnieuw partijleider. Geestelijk leider Ovadia Yosef hield de partij tot zijn dood in 2013 bij elkaar, maar daarna groeiden de verschillen. Yishai koos voor het "nationale kamp" en Deri voor links. 15 december richtte Yishai zijn eigen partij op. Volgens de peilingen neemt hij een aantal zetels mee en zou Shas zonder Yishai zo'n 5 zetels krijgen. Hoe dit verder gaat is nog niet duidelijk: 17 december werd er weer bericht dat de twee splitsingen een lijstverbinding overwogen.
HA'AM ITANU (`HET VOLK IS MET ONS' - ELI YISHAI)
Aantal zetels nu: 0
Peilingen: 3-5
Op 15 december stapte Yishai uit Shas en richtte hij zijn eigen partij op. De naam zou "Maran" worden, naar Ovadia Yosef; daarna was er sprake van "Yachad" (`samen'). Uiteindelijk werd het blijkbaar Ha'am Itanu. Yishai zocht verbinding met Tekuma van minister van Huisvesting Uri Ariel. Die maakt sinds de vorige verkiezingen deel uit van de lijst van Habayit Hayehudi van Naftali Bennett. Een lijstverbinding Ariel/Yishai zou goed zijn voor 7 zetels volgens eigen polls van deze twee. Twee dagen na de oprichting werd weer gesproken over een lijstverbinding tussen Shas en de afgesplitste partij van Yishai.
VERENIGD TORA JODENDOM
Aantal zetels nu: 7
Peilingen: 7-8
Deze partij groeit vanzelf door de natuurlijke groei van het religieuze electoraat, dat een hoog geboortecijfer heeft.
HATNUA EN KADIMA
Aantal zetels nu: 8
Peilingen: 0-4
Deze verbinding moest een verbinding aangaan, omdat zij volgens de peilingen niet de kiesdrempel zou halen. Livni en Shaul Mofaz van Kadima zeiden dat zij tot alles bereid zijn om een vierde regering-Netanyahu te voorkomen. Intussen heeft Livni een verbinding gesloten met de Arbeid. Mofaz kan zich ofwel aansluiten bij Yesh Atid, of ook bij de Arbeid.
MERETZ
Aantal zetels nu: 6
Peilingen: 6-8
Strategie: Meretz-leider Zehava Gal-On roept andere partijen ter linkerzijde op om geen regering te vormen met Netanyahu en tracht kiezers weg te halen bij Yesh Atid. Woensdag bracht ook zij een video uit, als antwoord op de `geen excuses'-video van Bennett. Daarin vermomt zij zich als settler, maar anders dan Bennett doet zij dit niet om te spotten: "Meretz spot niet met broeders en zusters. Meretz werkt voor iedereen."
HADASH + VERENIGDE ARABISCHE LIJST-TA'AL
EN BALAD
Aantal zetels nu: 11
Peilingen: 9-11 (of 5 +5)
Verenigen of verdwijnen. Balad en de Verenigde Arabische lijst-Ta'al willen dat de drie Arabische partijen gezamenlijk deelnemen aan de verkiezingen. Anders zullen zij de verhoogde kiesdrempel (die ging van 2 naar 3.25 procent) niet halen. Maar Hadash (bij vorige verkiezingen minder dan 3 zetels) is niet alleen een Arabische partij. Als de partijen zich verenigen, zouden zij veel betere resultaten halen. Knessetlid Jamal Zahalka (Balad) diende een voorstel in om de uitvoering uit te stellen van de wet die de kiesdrempel verhoogt, maar naar verluidt antwoordde Netanyahu kortweg `nee'.