Rijk van rotzooi


Tentoonstelling als onderzoeksresultaat

17 juni 2015

Op 27 juni 2015 opent het Leidse Museum Boerhaave de familietentoonstelling 'Rijk van Rotzooi', gebaseerd op het NWO-project 'Chemistry in Everyday Life' van Lissa Roberts, Joppe van Driel en Andreas Weber. 'Wij bestuderen de dagelijkse praktijk van de scheikunde in de achttiende eeuw. Dat kun
je op papier beschrijven, maar die wereld komt veel meer tot leven in een tentoonstelling.'

De tentoonstelling Rijk van Rotzooi draait om recycling, het hergebruik van afvalmateriaal. Dat lijkt een modern verschijnsel, maar de boodschap van de tentoonstelling is dat het heden naadloos is verweven met de achttiende eeuw. Omgang met afval was een belangrijk thema binnen de ontwikkeling
van scheikunde, industrie en grondstoffenbeleid.

Rijk van Rotzooi

Geschiedenis als evolutie

Al vanaf het begin was het de bedoeling dat het onderzoek zou resulteren in een tentoonstelling, vertelt prof. dr. Lissa Roberts. 'Mijn leerstoel heet Lange termijn ontwikkeling van wetenschap en technologie. Wij bestuderen de geschiedenis als een evolutie van het verleden, via het heden tot
de toekomst. Daarbinnen past het om ons onderzoek te vertalen naar een breed publiek, zodat ook zij kunnen zien hoe onze huidige wereld voortvloeit uit het verleden. Museum Boerhaave is dan ook vanaf de start betrokken geweest, en promovendus Joppe van Driel en postdoc dr. Andreas Weber zijn
gastconservatoren van de tentoonstelling.'

Interactie

'In de achttiende eeuw bestonden er nog geen onderzoeksuniversiteiten zoals nu. Wel was er veel samenwerking tussen verschillende disciplines, ambachten en politieke instituties. En scheikunde was een belangrijk verbindend onderdeel van de maatschappij. Mensen uit verschillende standen waren
tegelijkertijd bezig met het ontwikkelen van nieuwe kennis, en met de daadwerkelijke productie van nieuwe materialen. Vuilnis was hierin een belangrijke grondstof. Het is die interactie tussen mensen, materialen en maatschappij die we in kaart hebben gebracht, en die we nu ook in de
tentoonstelling laten zien,' vertelt Roberts.

'Ik begon bij een leidende scheikundige uit die tijd, Petrus Driessen,' legt Van Driel uit, 'een Groningse hoogleraar met hart voor de praktijk die zijn studenten meenam naar fabrieken en boerenbedrijven. Driessen bleek zich vooral bezig te houden met recycling. Dat sprak Boerhaave wel aan als
thema voor de tentoonstelling.'

Van oeconomie naar economie

Via Driessen belandde Van Driel bij een ondernemer uit die tijd, Watse Gerritsma. Over hem was weinig bekend, totdat de promovendus in een Fries archief stuitte op Gerritsma's aantekeningenboekjes. `Die bevatten een blauwdruk van de evolutie van zijn fabriek. Hij begon met het destilleren van
zouten uit afval. Voor elke reststroom die daaruit kwam, bedacht hij een nieuwe productielijn. Die fabriek was in financieel opzicht niet zo rendabel, maar daar zat hij niet zo mee. Men ging in die tijd uit van een zogeheten oeconomisch ideaal: er moest zo min mogelijk verkwist worden.'

'In de negentiende eeuw is er een scheiding ontstaan tussen economie in de zin van financieel gewin, en sociale en morele waarden,' voegt Roberts toe. 'Wij leven inmiddels in een wegwerpmaatschappij. Met de tentoonstelling willen we laten zien dat we hergebruik van materialen serieus moeten
nemen, als integraal onderdeel van economie.'

Internationaal

Inmiddels heeft Roberts een tweede NWO-project gehonoreerd gekregen, waarbinnen ze de onderzoeksresultaten nog breder gaat inzetten. Het internationale samenwerkingsproject Situating Chemistry brengt de evolutie van internationale netwerken in de scheikunde in kaart, onder andere in een online
database. Roberts koestert hoge verwachtingen: 'Via die database moet je een lab in Parijs kunnen koppelen aan een fabriek in India. We bundelen daar onderzoeksresultaten samen met internationale collega's, die ook allemaal naar de opening van de tentoonstelling komen.' 'Een Engelse collega
heeft zelf contacten bij een Londons museum en is zeer geinteresseerd in onze opzet. Wellicht dat we er een reizende tentoonstelling van kunnen maken,' sluit Van Driel af.

Het NWO-project Chemistry in Everyday Life is gefinancierd uit de Vrije competitie van NWO Geesteswetenschappen.

Door Sonja Knols

Meer informatie

Rijk van Rotzooi is van 27 juni 2015 tot en met 31 januari 2016 te zien in museum Boerhaave in Leiden. In de tentoonstelling leidt Watse Gerritsma de bezoekers door zijn fabriek en neemt hen mee langs ambachten die toen van belang waren. Ook zijn er producten van toen te zien, zoals papier
gemaakt van aardappelschillen.

* Persbericht Museum Boerhaave

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Programma Vrije competitie geesteswetenschappen

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bron: NWO