Rijk en regio moeten krachten bundelen in Europa

22 september 2015

Het Rijk en de decentrale overheden moeten slimmer samenwerken in Europa, zodat Nederland tijdig de Europese beleidsontwikkeling kan beinvloeden om te zorgen voor beter uitvoerbaar beleid. Dat stelt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in haar adviesrapport `Ruimte voor de regio in Europees Beleid' dat zij op 21 september 2015 heeft aangeboden aan minister Schultz van Haegen. Op 30 september licht de raad het advies toe in twee workshops tijdens het IPO-jaarcongres.

In het advies analyseert de Rli welke spanningen beleid- en regelgeving voor de fysieke leefomgeving in de regio veroorzaken en in hoeverre deze spanningen zijn toe te schrijven aan Europees beleid. Het advies is gericht op de beantwoording van de vraag wat verschillende overheden en andere betrokken partijen in het Europese besluitvormingsproces kunnen doen om die spanningen te verminderen.

Spanningen tussen Europees beleid en de uitvoering in de regio Europees omgevingsbeleid komt tot stand in een complex speelveld. Het Rijk is daarin de formele onderhandelingspartner, maar veel bevoegdheden liggen op decentraal niveau. Dat geeft spanningen in het samenspel tussen de bestuurlijke niveaus. Regionale spelers worden vaak pas geconfronteerd met de consequenties van Europees beleid als zij daarop geen invloed meer kunnen uitoefenen. Europees en nationaal beleid hebben in het algemeen een sectorale insteek terwijl op regionaal niveau juist een afweging tussen zeer uiteenlopende beleidsclaims plaatsvindt. Europa kiest bovendien vaak voor regulering en normering, terwijl in Nederland steeds meer behoefte is ontstaan aan zachtere sturingsinstrumenten.

Samen optrekken om invloed te vergroten

Rijk, regio en samenleving hebben meer invloed op de Europese beleidsontwikkeling als zij beter met de spanningen leren omgaan en het spel goed leren spelen. Nu is die samenwerking onvoldoende effectief, zo stelt de Rli. De invloed van Nederland op de Europese besluitvorming kan worden vergroot als Rijk en regio bijtijds samen optrekken, vanuit een gedeelde visie en strategie op de belangrijke vraagstukken in het leefomgevingsbeleid. Een vroegtijdige inbreng van ervaring en expertise uit de uitvoeringspraktijk voorkomt problemen.

Flexibiliteit en experimenteerruimte

De Rli pleit ook voor ruimte voor maatwerk, zowel bij de voorbereiding van Europees beleid en regelgeving als bij de omzetting naar nationale wetgeving. Verschillen tussen regio's maken dat er in de uitvoering behoefte is aan regionaal maatwerk. Voor bijvoorbeeld de Randstad zullen namelijk andere inhoudelijke keuzes en aansturing nodig zijn dan voor een grensregio. Door te sturen op doelen, niet op middelen en door experimenten toe te staan, wordt regionaal maatwerk mogelijk. De controle en verantwoording van de besteding van Europese middelen mag geen doel op zich zijn.

Standpunt IPO

De bevindingen van de Rli sluiten naadloos aan bij de aanbevelingen die het IPO doet in het rapport `Provincies voor betere EU-regelgeving' dat op 30 september wordt aangeboden aan Markku Markkula, de voorzitter van het Comite van de Regio's en Ronald Plasterk, de minister van BZK. Met name de sectorale insteek van EU-regelgeving hindert provincies in het vinden van oplossingen voor ruimtelijke problemen. Ook herkent het IPO de sterke Europese reflex om problemen met nieuwe regels te lijf te gaan, terwijl de decentrale overheden behoefte hebben aan een andere aanpak.

Het IPO heeft enkele jaren geleden al onderkend dat de grootschalige decentralisaties zouden moeten leiden tot een andere samenwerking met het Rijk om in Europa de Europese arena succesvol te kunnen zijn. Daarom is in 2014/2015 samen met de VNG en de Unie van Waterschappen en de ministeries van Buitenlandse Zaken en Binnenlandse Zaken een verkenning uitgevoerd. Die heeft geleid tot verdergaande samenwerkingsafspraken in Brussel tussen het Rijk en de koepels van decentrale overheden. Bij prioritaire dossiers kunnen decentrale overheden een rol als `mededepartement' vervullen.

Op 30 september 2015 licht de raad het advies `Ruimte voor de regio in Europees Beleid' toe in een workshop tijdens het IPO-jaarcongres en gaan zij daarover in discussie met Statenleden.

Naar de website van de Rli voor het rapport `Ruimte voor de regio in Europees Beleid'