Oudste alfabetische woordenlijst ontdekt


19 oktober 2015

Een tekstje op een stuk kalksteen uit het Oude Egypte, uit de vijftiende eeuw voor Christus, blijkt een alfabetisch geordende woordenlijst te zijn. Het is de vroegst bekende woordenlijst die georganiseerd is naar beginklank en daarbij een volgorde toont die nu nog steeds bekend is. Ben Haring
(Egyptoloog aan de Universiteit Leiden) deed met Vrije competitie-financiering van NWO Geesteswetenschappen onderzoek. In oktober is de ontdekking gepubliceerd in het Amerikaanse 'Journal of Near Eastern Studies'.

Dit Egyptisch woordenlijstje uit de vijftiende eeuw voor Christus is nu het vroegst bekende voorbeeld van vaste ordening naar beginklank en geeft daarmee belangrijke informatie over het ontstaan van het alfabet. (Foto: Nigel Strudwick)

Die volgorde is niet ons vertrouwde ABC, dat gangbaar is in de schriftsoorten die van de Latijnse en Griekse alfabetten afstammen, maar het Halah-.am (HLH-.M), dat bekend is van Oudegyptische, Oud-Arabische en Ethiopische teksten. ABC (in feite 'alef-beth-gimel', -b-g) en Halah-.am werden
beide gebruikt in Syrie in de dertiende eeuw voor Christus: spijkerschriftteksten op kleitabletten van die tijd uit de havenstad Oegarit laten beide volgordes zien. Latere Phoenicische traditie gaf de voorkeur aan het ABC, dat met het alfabet zijn weg naar de Grieken vond, en daarmee naar de
moderne westerse wereld.

Het beschreven stuk steen (een 'ostracon') is al twintig jaar geleden ontdekt door de Engelse Egyptoloog Nigel Strudwick in een Oudegyptisch graf nabij Luxor. De tekst is tot voor kort echter niet begrepen. Ben Haring, als Egyptoloog verbonden aan de opleiding Oude Culturen van de Mediterrane
Wereld van de Universiteit Leiden, kon hem ontcijferen. Het ostracon werd bestudeerd in het kader van een onderzoeksproject naar Oudegyptische merktekens onder leiding van Haring, gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

De tekst is een incomplete lijst van woorden in het hieratisch, het langst gebruikte Oudegyptische cursiefschrift. Links van de woorden staan individuele tekens, die afkortingen van de woorden lijken te zijn, wellicht zelfs tekens voor hun beginklanken. Een soort alfabet dus.

De geschiedenis van het alfabet gaat nog verder terug in het oude Midden Oosten. Inscripties in de Sinai-woestijn en Zuid-Egypte bevatten tekens die op Egyptische hierogliefen zijn geinspireerd, maar waarschijnlijk klanken weergeven uit een semitische taal die verwant is aan het latere
Hebreeuws en Phoenicisch. Sommige van deze tekens staan ook, en met dezelfde klankwaarden, op het nu ontcijferde Halah-.am-ostracon. Dat geeft het ostracon een sleutelpositie in de vroegste geschiedenis van het alfabet, en werpt licht op de belangrijke rol van Egypte in dit opzicht.

Meer informatie

* Lees het artikel
* Projectpagina: 'Symbolizing Identity. Identity marks and their relation to writing in New Kingdom Egypt'

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bron: NWO