'Twentse verwarring over een 'herfstcompromis'


ALMELO - Hebben de raadsleden van de veertien gemeenteraden in Twente na 1 januari 2016 nog iets te vertellen in de regio? De nieuwe Enschedese burgemeester Onno van Veldhuizen veroorzaakt verwarring en gaat op de stoel zitten van de veertien gemeenteraden.

Lees in deze aflevering 8 van de Raadslid.Nu-serie In de ban van regionale samenwerking hoe raadsleden proberen toch nog zeggenschap te krijgen in het bestuur van de regio Twente.

De tijd dringt. De Wgr-plusregio Twente moet voor 1 januari 2016 een nieuwe vorm krijgen, omdat de wetgeving sinds begin 2015 geen 'plus' meer toestaat. Ter tafel ligt al geruime tijd een regeling waarin alleen portefeuillehouders zijn vertegenwoordigd in het algemeen bestuur van de regio
Twente. Maar een aantal gemeenten wil de raadsvertegenwoordiging nog niet opgeven. Zes gemeenten komen daarom met een 'herfstcompromis'. Spanningen en irritaties lopen op.



Het decor is de fonkelnieuwe raadszaal van Almelo. De voorzitter is de al even fonkelnieuwe burgemeester van Enschede, Onno van Veldhuizen. Zo bezien kan de vergadering van de regioraad Twente op 15 oktober niet frisser beginnen. Maar er zijn ook wat keerzijden. De eerste is dat Van Veldhuizen
al de derde voorzitter van de regioraad in een jaar tijd is.

De regiovoorzitter is altijd de burgemeester van Enschede. Een jaar geleden was dat nog Peter den Oudsten, begin januari 2015 werd het Fred de Graaf. En op 2 oktober, nog geen twee weken geleden dus, trad Van Veldhuizen aan als Enschede`s eerste burger en daarmee ook als voorzitter van de
regio Twente. Voorganger De Graaf had bovendien de rol van procesverantwoordelijke op zich genomen voor het realiseren van een nieuwe gemeenschappelijke regeling, waar alle veertien gemeenten kunnen instemmen. Ook die taak heeft Van Veldhuizen er gratis bij gekregen. Dat hij nauwelijks tijd
heeft gehad om zich te verdiepen in de complexe discussie over de toekomst van de Twentse regio, zal zich deze avond een paar keer wreken.

De raadsvertegenwoordiging verder uitgekleed

Een tweede keerzijde is dat de tijd dringt. Twente was een van de acht Wgr-plusregio's in Nederland, maar met de wetswijziging van 1 januari 2015 mag er geen 'plus' meer zijn. Een commissie onder leiding van burgemeester Robben van Wierden adviseerde daarom een jaar geleden om van de Wgr een
'collegeregeling' te maken. Een aantal gemeenten, waaronder Almelo, maakt al sinds de presentatie van het advies bezwaar tegen een regio zonder vertegenwoordiging van raadsleden in het algemeen bestuur.. Desondanks bevatte het definitieve advies dat in april 2015 verscheen een zogenoemde
Twenteraad, met niet meer dan een informerende en adviserende rol en de mogelijkheid om resoluties aan te nemen. Tijdens een 'try-out' van de Twenteraad, op 28 mei 2015, kreeg Almelo de gelegenheid om te pleiten voor een regioraad die uitsluitend uit raadsleden bestaat. Almelo nodigde er alle
Twentse raadsleden uit voor een bijeenkomst na de zomer, om de ideeen beter te kunnen toelichten.

Die bijeenkomst is er bij gebrek aan belangstelling niet gekomen. Geleidelijk aan is in Almelo het besef doorgedrongen dat er water bij de wijn gedaan moet worden. Tegelijkertijd benutte procesverantwoordelijke De Graaf de zomer om met een paar laatste aanpassingen te komen. Zo plofte op 1
september het 'definitieve' voorstel van De Graaf op veertien gemeentematten. Daarin worden de bevoegdheden van gemeenteraden op regioniveau nog iets verder uitgekleed. In de aangepaste Regeling Regio Twente die De Graaf presenteerde, heeft de Twenteraad geen mogelijkheden meer om resoluties
in te dienen en bestuursopdrachten te geven.

Deze wijzigingen vielen niet bij iedereen in goede aarde, zo bleek op 30 september, toen niet alleen de regioraad bijeenkwam, maar er ook een informeel samenzijn was voor alle Twentse raadsleden.

De Twenteraad als 'adviescommissie'

Waarna de derde keerzijde ontstond over de vergadering van 15 oktober. Op 2 oktober, nog een twee weken voor de vergadering van vanavond, werd het laatste ei van De Graaf van aanvullingen voorzien door zes gemeenten: Almelo, Borne, Enschede, Hof van Twente, Oldenzaal en Twenterand. Ongelukkig
genoeg noemden ze hun voorstel aan alle Twentse colleges en raden het 'herfstcompromis'. Dat blijkt bij lang niet alle gemeenten goed te zijn gevallen. Nogal wat gemeenten beklagen zich erover dat 'de zes' om 'vijf voor twaalf' met aanvullingen komen. Daarnaast suggereert het woord 'compromis'
dat zes gemeenten iets zijn overeengekomen, waarop de acht andere Twentse gemeenten ja of ja kunnen zeggen.

Inhoudelijk stellen de zes gemeenten onder meer voor om van de voorgestelde Twenteraad een 'adviescommissie' te maken, waardoor raadsbetrokkenheid bij de regionale samenwerking wordt versterkt. Raadsleden hebben hierin naast adviesrecht ook resolutierecht om het regiobestuur opdrachten te
verstrekken.

Steun voor het 'herfstcompromis'

Onder dit gesternte wordt de Almelose raadszaal door de regioraad Twente ingewijd. Ter tafel liggen het laatste voorstel van De Graaf plus het aanvullende 'herfstcompromis' van de zes gemeenten. Voorzitter Van Veldhuizen wil ruimte geven aan de onvrede en verzoekt de aanwezige regioraadsleden
'klip en klaar uw mening te geven. Ook kritiek op het proces: te elfder ure nog zo'n brief, daar zijn wij niet van gediend. Dat kunt u ook nog een keer uitspreken.'

Dat gebeurt. Tubbergen en Losser zijn 'onaangenaam verrast', Dinkelland zelfs 'verbolgen' over de gang van zaken. 'De manier waarop' heeft duidelijk kwaad bloed gezet. Desondanks overheersen inhoudelijke reacties. Tien van de veertien gemeenten kunnen de aanvullingen in het herfstcompromis in
meer of minder enthousiaste mate steunen. Het Almelose raadslid Bert Huemmels, groot pleitbezorger van een regioraad bestaande uit louter raadsleden, stelt dat Almelo de aanvullingen uit het herfstcompromis weliswaar steunt, maar dat zijn gemeente ze eigenlijk niet ver genoeg vindt gaan.
'Almelo wilde altijd veel meer dan er nu ligt. De regioraad heeft bewezen een belangrijk orgaan te zijn, maar in het laatste advies lijkt het op een zijspoor te worden gezet. We zijn blij met de aanvullingen van het herfstcompromis, want daardoor krijgen de raden toch een iets betere positie.
Die aanvullingen moeten we wel ook voor 1 januari aanstaande overeenkomen, want daarna zijn raadsleden niet meer vertegenwoordigd in het regiobestuur. Zie dan nog maar eens invloed terug te winnen.'

Welk voorstel naar de gemeenteraden?

Hengelo en Hellendoorn zijn niet tegen de aanvullingen, maar vinden juist wel dat die onderdeel kunnen zijn van een groeiproces na 1 januari 2016. Losser is als enige mordicus tegen een raadsvertegenwoordiging in de regio. Dinkelland heeft het herfstcompromis nog niet in de raad besproken,
maar doet een beroep op de zes gemeenten om - net als Hengelo en Hellendoorn willen - in een later stadium op de aanvullingen terug te komen.

'Dat is sowieso de bedoeling', zegt Van Veldhuizen dan. 'Het herfstcompromis wordt niet ingebakken in het voorstel dat nu ter tafel ligt.' Er ontstaat geroezemoes. 'Dat was u duidelijk?', vraagt Van Veldhuizen. Meer onrust. 'Ik heb in mijn hoofd dat het oorspronkelijke voorstel naar de
gemeenteraden gaat en dat we op een later tijdstip spreken over de voorstellen uit het herfstcompromis. Dat is in ieder geval het voorstel vanuit het dagelijks bestuur.'

'Ik zie verwarring', zegt Van Veldhuizen. Dat ziet hij goed. Nogal wat aanwezigen zijn ervan uitgegaan dat de twee stukken wel in elkaar geschoven ter besluitvorming aan de veertien gemeenteraden worden aangeboden. Bovendien kan er helemaal geen voorstel zijn vanuit het db, want dat gaat er
niet over. Het is Van Veldhuizen zelf die de rol heeft van procesverantwoordelijke. Maar er is niemand die hardop zegt dat het db geen kleren aan heeft.

Onbegrijpelijk voorstel van db

De procedure die Van Veldhuizen voor zicht ziet, komt stevig onder vuur te liggen. Eerst is het burgemeester Rob Welten van Borne en tevens db-lid die namens de raad van Borne opmerkt dat het wel zijn bedoeling is om de aanvullingen van het herfstcompromis 'mee te nemen in beraadslaging en
besluitvorming'. Daarna laat burgemeester Theo Schouten van Oldenzaal (en destijds lid van de commissie Robben) onverholen zijn ergernis blijken. 'Ik had van uw kant een voorstel verwacht over de vertaling van het herfstcompromis naar besluitvorming. Nu begrijp ik dat het oorspronkelijke
voorstel op tafel ligt en dat het herfstcompromis wordt meegestuurd. Ik vraag mij af of dat recht doet aan wat de zes gemeenten hebben voorgesteld.'

Ook het Enschedese raadslid Jelle Kort is buitengewoon kritisch op 'zijn' burgemeester Van Veldhuizen. 'Enschede heeft hetzelfde vertrekpunt als Almelo: we waren liever doorgegaan met een regioraad zoals die nu functioneert. Als nu zelfs het herfstcompromis niet in het voorstel voor de nieuwe
gemeenschappelijke regeling zit, dan verwacht ik een buitengewoon kritische Enschedese raad. Ik vind het een onbegrijpelijk voorstel van het db.'

De spanning loopt op: 'hier komt heisa van'

'Ik denk niet dat het onbegrijpelijk is, ik denk dat u het misschien niet wilt begrijpen', bitst Van Veldhuizen terug. Hij grijpt op de onvrede. 'Er is irritatie ontstaan doordat er kort voor sluitingstijd iets nieuws is gekomen. Ik vind het logisch dat het db dan aan het ab voorstelt om het
oorspronkelijke voorstel in procedure te brengen.'

Welten probeert een brug te slaan, maar ook zijn woorden bevatten dreiging. 'De inzet moet zijn dat het oorspronkelijke voorstel in alle veertien gemeentehuizen tot besluitvorming komt, maar dat ook uitspraken worden gedaan over de aanvullende punten. Dan kunnen we op 1 januari 2016 goed van
start gaan. Als die aanvullingen niet worden herkend, dat vrees ik dat in een aantal gemeenteraden inderdaad wordt gezegd: nu worden we echt op afstand gezet. Dat is niet nodig. Ik hoor hier in deze regioraad veel welwillendheid om de aanvullingen serieus te bespreken.'

Veel gemeenten zijn het met deze woorden eens. Huemmels zegt het op een voor hem karakteristieke wijze. 'Als het db een voorstel niet meeneemt dat de steun heeft van de meerderheid, dan krijgt u heisa. Ik vind het bijna een brevet van onvermogen. Er is niks nieuws gekomen vandaag. We praten al
heel lang over de vraag hoe de raden een betere positie kunnen krijgen. Er liggen nu concrete voorstellen voor, als aanvulling op het bestaande voorstel. Het zou toch te gek zijn om dat te laten liggen.'

'Daar gaat u niet over'

Voorzitter Van Veldhuizen schorst de vergadering voor beraad met het dagelijks bestuur. Tien minuten later moet Johan Coes, db-lid en wethouder van Hellendoorn, iets rechtzetten: het db heeft helemaal geen positie, de voorzitter van de regioraad is procesverantwoordelijke.

De vergadering loopt dan al ten einde. Het lukt procesverantwoordelijke Van Veldhuizen niet zich te herpakken. Raadslid Kort wil graag dat hij nog een ronde langs de veertien gemeenten maakt. Er is in de regioraad immers een ruime meerderheid voor een iets verstevigde positie voor raadsleden
in de nieuwe gemeenschappelijke regeling, evenals voor een paar andere aanvullende voorstellen. 'Ga nog eens met de colleges aan de slag om in lijn met het herfstcompromis de zaak nader uit te werken en eenduidige besluitvorming voor te bereiden. Daarmee kunnen we een langdurige weg
voorkomen.'

Van Veldhuizen: 'Ik neem graag opdrachten aan maar niet als ik het gevoel heb dat het een mission impossible is. De kernvraag is of u er vertrouwen in heeft dat we hier na 1 januari op een goede manier met elkaar over spreken. Als u zegt dat u die adviescommissie voor 1 januari wilt
binnenhalen, dan zeg ik u: dat gaat niet gebeuren.'

Huemmels: 'Dat zou ik niet te hard roepen. Daar gaat u niet over, daar gaan de veertien gemeenteraden over.'

Van Veldhuizen: 'Dan moet u er vooral met uw collega's over praten. U wilt uw voorzitter op pad sturen om nog eens te sonderen. Ik zou zeggen: gaat u vooral met elkaar aan de slag om te kijken of er nog wat kan. Dat is uw werk.'

Tijdens de regioraadsvergadering van 11 november moet blijken wat de veertien Twentse gemeenten willen.



Jos Moerkamp



Eerder verschenen in deze Raadslid.Nu-serie

Voor de vorige afleveringen in deze serie 'In de ban van regionale samenwerking' waarin Raadslid.Nu de zoektocht van raadsleden en gemeenteraden in Drechtsteden, Twente en West-Brabant naar meer greep en invloed op de regionale samenwerking in beeld brengt, klik hier.

De volgende afleveringen zijn verschenen en zijn met een klik op de tekst terug te lezen:

Nieuwe West-Brabantse raadsleden met procesafspraken meer grip op regio (Aflevering 6 uit: In de ban van regionale samenwerking)

Een regioraad met louter raadsleden: een taai gevecht in Twente Uit: In de ban van regionale samenwerking (aflevering 5)

Tussenstand: helderheid in de mist - Uit: In de ban van regionale samenwerking (aflevering 4)

`Gaan de Drechtsteden aan democratie ten onder?' Uit: In de ban van regionale samenwerking (aflevering 3)

'Een motie voor meer samenwerking' Uit: In de ban van regionale samenwerking (aflevering 2)

'Zonder regioraad meer raadsbetrokkenheid?' Uit: In de ban van regionale samenwerking (aflevering 1)

Bron: Raadslid.Nu, de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden, 27 oktober 2015.

Social media: Raadslid.Nu is ook te volgen op Twitter (@RaadslidNu), Facebook en Linkedin

Raadslid.Nu is de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden en staat voor een sterke en krachtige positie van gemeenteraden ten behoeve van het functioneren van de lokale democratie.

Raadslid.Nu houdt op 24 september een bijeenkomst in Almelo over integriteit & belangenverstrengeling en de andere rol van de raad. Op 1 oktober vindt een bijeenkomst over dezelfde thema's plaats in Venlo. Aanmelden kan door mail aan: info@raadslid.nu