Mediteren in Het Verpleeghuis - Protestantse Kerk Nederland


Mediteren in Verpleeghuis (foto: Machteld Veenkerk)27 oktober 2015

Janco Wijngaard vertelt in Meditatief Leven november over de meditatiegroep in het Zonnehuis Doorn, waar hij werkt als geestelijk verzorger.

Pagina-inhoud

Nadat ik in 2011 de training `Intensieve meditatie' heb gevolgd bij Martine Schram en Kick Bras zijn we in Het Zonnehuis te Doorn in 2011 gestart met een meditatiegroep. Met uitzondering van de vakantie, Advent en Veertigdagentijd komen we een keer per twee weken bij elkaar. We hebben een
vaste avond en komen bij elkaar in de rust van de vooravond van 19.00 tot 20.00 uur. In deze vier jaren is de groep en het aantal redelijk constant gebleven van zo'n tien tot twaalf personen. De groep staat open voor iedereen, maar hoewel in het begin ook reclame in het dorp gemaakt is komen
er geen mensen van buiten het verpleeghuis. Drie vrijwilligers uit het dorp, die op andere momenten ook betrokken zijn bij de bewoners doen wel trouw mee.

Voor wie geschikt

In het begin was het zoeken voor wie het mediteren geschikt was. Een paar betrokken bewoners van de verblijfafdeling die graag wilden meedoen haakten al snel af: ze werden er zeer onrustig van. De stilte moest toch gevuld worden met woorden en/of muziek. Andere bewoners, met name mensen met
een niet-aangeboren hersenletsel vinden de stilte zeer rustgevend. Momenteel komen er drie bewoners van de afdeling longstay, drie vrijwilligers en ongeveer zes personen met een niet-aangeboren hersenletsel (onder anderen met het syndroom van Korsakov) naar de meditatie. In een wat kale en
steriele ruime ruimte zitten we in een kring rondom de paarskaars. Aangezien een paar mensen aan een rolstoel gebonden zijn zitten alle anderen ook gewoon op een stoel, zodat daar een soort van gelijkheid van uitgaat. Terwijl de een zelfstandig naar de ruimte komt worden anderen gebracht of
gehaald. Bij binnenkomst klinkt meditatieve muziek.

Hoe we het doen

We beginnen altijd met het aansteken van de kaars en begroeten elkaar. We stemmen kort even op elkaar af en na wat rek- en strekoefeningen ter ontspanning en ook om contact te maken met ons lichaam zoeken we onze meditatiehouding. Voor `gezonde' mensen is het al een hele opgave is om stil te
zitten. Veel bewoners lukt dat ook niet. Sommigen hebben minder controle over hun spieren zodat ze ongewild blijven bewegen, anderen hebben zoveel onrust in zich dat zij steeds moeten verzitten. Maar desondanks vinden we toch gezamenlijk de rust.

Vaak beginnen we met een adem- en aandachtoefening of een body-scan waarin we in gedachten ons lichaam langslopen en opmerken wat we voelen. Ook oefenen we ons in het in aandacht zitten waarin de aandacht gericht is op het in- en uitademen. Sommige bewoners hebben tijdens de stiltes wel steeds
weer even een aanwijzing nodig wat betreft het richten van de aandacht en het zitten in de juiste meditatiehouding. Het oefenen om de aandacht enkel te richten op de ademhaling helpt om de constante stroom van gedachten of gevoelens die zich opdringen weg te houden en zo tot rust te komen.
Helpend is ook om in gedachten een tekst uit te spreken zoals: de Heer is mijn herder bij het inademen en bij het uitademen: mij ontbreekt het aan niets. Halverwege drinken we altijd een glaasje fris nadat we kort, voor wie dat wil, hebben gedeeld wat we hebben ervaren of hebben gevoeld.

Daarna volgt nog een meditatie oefening aan de hand van een tekst of een afbeelding. Na Pinksteren hebben we bijvoorbeeld met veel genoegen gebruikt gemaakt van het boek Ritme van de tijden van Alberte van Ess. Met name de teksten rondom de Gaven van de Geest waren inspirerend. Heel boeiend en
spannend was het thema in de herfst toen we mediteerden over de goede vruchten die de mens kan voortbrengen waar de apostel Paulus in zijn brief aan de Galaten over spreekt. Met name de goede vrucht Geduld sprak de mensen aan. In een verpleeghuis waar geduld een `schone zaak' is, weet men wel
hoe het is om veel vragen te hebben en geen antwoorden te krijgen. Mooi om te delen was het inzicht dat sommige antwoorden groeien met de jaren en dat het ook kan, en wellicht goed is dat je leeft met de vragen en niet alleen een antwoord zoekt.

Creatieve manier van kijken

Soms kijken we ook naar een schilderij of een foto. De praktijk leert dat bewoners een creatieve manier van kijken hebben en vaak iets anders zien dan de schilder schilderde of dan wat ik in een foto zie. Dat kan bijzondere ervaringen opleveren maar ook onbedoelde afleiding of onrust. Met de
veel voorkomende visuele beperking dien je met de veelal oudere verpleeghuisbewoner wel rekening te houden in wat je aanbiedt. Abstracte afbeeldingen in zwart-wit of heldere kleuren werken goed. Sommige werken van H.N. Werkman bleken zeer geschikt; met name De roep van de aarde en Het feest
van de vergeving. Ook met de mentale gesteldheid van de deelnemers moet rekening gehouden worden in de keuze van de teksten en of verbeeldingen. Een bewoner die vaak last heeft van wanen en een diepe angst voor vuur en vlammen moet je niet te veel confronteren met de gedachte aan de Heilige
Geest.

Sommige bewoners werden herhaaldelijk tijdens de meditatie geconfronteerd met een bijzondere ervaring uit het verleden. Iemand heeft ooit een Godservaring gehad en ervaart daar dan een enkele keer weer iets van. Iemand anders komt regelmatig zijn ouders weer tegen. Wanneer hij in een
beeldmeditatie wordt uitgenodigd om bij voorbeeld een schilderij binnen te stappen dan ontmoet hij daar zijn al lang overleden ouders. Vaak benoemt hij dan de pijn en het verdriet dat hij hen heeft aangedaan. Soms kan hij dan ook verwoorden dat hij hen dan om vergeving vraagt. Kostbaar zijn
die momenten en zeker helend. Helpend ook voor de andere deelnemers dat wat je tegenkomt in de meditatie je ook ruimte kan geven in je dagelijks leven. Ik heb het gevoel dat het de bewoners verder helpt het beleefde in de meditatie met elkaar te delen. Niet alle deelnemers zijn in staat om te
delen wat ze hebben ervaren, anderen zijn daarentegen soms moeilijk te stoppen. Het vereist dan wel van de begeleider tact en gevoel om iemand op zo'n moment vriendelijk te stoppen.

Rust ervaren

Vaak krijg ik terug dat men rust ervaart en vrede. Sommigen zijn in staat om een ademoefening ook 's avonds in bed toe te passen of een body-scan ter ontspanning vlak voor het slapen. De meest deelnemers vinden het mediteren ontspannend op de avond zelf en komen dan meer bij zichzelf. Sommige
mensen hebben het idee dat het in een verpleeghuis maar een saaie en dooie boel is, maar wat te denken van deze reactie: `Beste Janco, ik kan goed meedoen met de meditatie tijdens het mediteren op de maandagavond, maar alleen op mijn kamer lukt het niet, ik word veel teveel gestoord.'(!) De
storing is dan iedereen die aanklopt of langskomt, maar ook lukt het de meesten niet om zich even op zichzelf terug te trekken. De verlokkingen van velerlei afleidingen kunnen de meesten niet weerstaan. Een andere deelnemende bewoner zei eens dat ze alleen op het toilet met de voeten de grond
kon aanraken; dus elke morgen was dat een kleine meditatieoefening als ze door de verzorging uit bed naar toilet werd gebracht; even goed aarden met de voeten op de grond.

Met elkaar

In ons verpleeghuis is deze meditatiegroep een hechte groep geworden. Iedereen komt trouw en vooral het rustgevende van het mediteren is wat trekt. Ook is er bij de groep het besef dat het een groepsactiviteit is. Door met elkaar te mediteren krijgt het waarde. In de groep hebben de mensen
elkaar echt nodig en vullen ze elkaar aan. Meer dan de helft lukt het niet om alleen te mediteren, de regelmaat van de groep is erbij nodig. We sluiten altijd af met ruimte om met elkaar te delen wat we hebben ervaren en na het doven van de kaars gaan we uiteen.

>Janco Wijngaard in Meditatief leven: bulletin van Vacare, platform voor meditatief leven in en vanuit de Protestantse Kerk in Nederland