Het aanzien van de leraar moet omhoog. Daar zijn politici en publiek het over eens. Maar hoe krikken we de status op? Met meer masters in het onderwijs. Dat lukt alleen wanneer het salaris flink stijgt.

De hoogleraar Frederik van Heek bracht in 1958 in 'Sociale stijging en daling in Nederland' de statusladder in kaart. Zijn onderzoek werd aangepast en herhaald. Wout Ultee en Herman Sixma kwamen in 1983 met een beroepsprestigeschaal. En Sixma vergeleek samen met andere wetenschappers in 2007 de beroepsprestiges uit 2006 met die in 1982. Met de statusdaling is het minder erg gesteld dan wordt aangenomen.

De status van de leraar basisonderwijs is namelijk nooit heel erg hoog geweest: ze hebben een vaste plek in de middenmoot bij de drie verschillende statusladders die tussen 1958 en 2007 zijn verschenen. De status van beroepen is behoorlijk stabiel. Juist daardoor valt de langzame daling van de leraar op hbs en gymnasium op. Zeker tussen 1982 en 2007 verliest de leraar met een opleiding voor het middelbaar onderwijs of een academische titel punten en plaatsen. Is er een verklaring voor?

* Minder kennisvoorsprong

Om te beginnen behoorden leraren basis- en voortgezet onderwijs lange tijd tot de kleine elite van hoger opgeleiden, zoals kweekschool en universiteit. In de jaren vijftig van de vorige eeuw bestond misschien wel de helft van alle hoger opgeleiden uit leraren. In 2010 bestond nog maar 9 procent van alle hoger opgeleiden uit leraren basis- en voortgezet onderwijs. De kennisvoorsprong die leraren lange tijd hadden, neemt af.

Op dat punt valt winst te boeken. Veel landen stellen minimaal een masteropleiding verplicht om leraar te kunnen worden. Iets wat langzaamaan ook in Nederland een trend wordt. Er is flink geinvesteerd in het lokken van meer masters naar het onderwijs met bijvoorbeeld de academische pabo's. Of de Lerarenbeurs waar duizenden docenten hun mastertitel mee halen. In bestuursakkoorden met basis- en voortgezet onderwijs spreekt staatssecretaris Sander Dekker streefcijfers af. In 2020 moet een derde van alle leraren basisonderwijs een master hebben, in het voortgezet onderwijs de helft.

* Meer salaris!

Een prachtige ambitie, maar onhaalbaar als het salaris niet meebeweegt. Ook de Onderwijsraad koppelt aan de masterambitie een hoger salaris. Leraren zelf geven in evaluaties van de Lerarenbeurs aan dat ze niet eens beginnen aan een masterstudie of stoppen met de opleiding, omdat het geen interessantere functie of hoger salaris oplevert.

Misschien is de beloning ook een verklaring voor de lichte statusdaling van de leraar havo/vwo/gymnasium. Hij is niet alleen minder exclusief qua opleidingsniveau, ook het maximaal haalbare salaris is in de crisis van de jaren tachtig flink afgetopt.

Nullijn Iets dat zich 25 jaar later weer herhaalt, als alle leraren jarenlang door wisselende coalities op de nullijn worden gezet en gehouden. In de afgelopen 25 jaar heeft de overheid bij iedere crisis weer gekeken naar de lerarensalarissen.

Interessant is de vergelijking met andere landen die de Oeso, een organisatie die de ontwikkeling van rijke landen onderzoekt, maakte. Het laat de salarisverschillen en indirect het statusverschil zien van de leraar in verschillende landen.

Dat is zeer laag in de Verenigde Staten, waar de uitstroom uit het beroep groot is. Nederland bungelt ook onderaan de lijst, maar Vlaanderen en Duitsland betalen beter. Korea spant de kroon: daar worden op alle onderwijsniveaus leraren beter betaald dan de gemiddelde hoger opgeleide.

Kijken we naar Finland, dan zien we daar een gemengd beeld, schommelend rond het gemiddelde dat hoger opgeleiden krijgen. Leraren in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs hebben een iets beter salaris, leraren in de onderbouw en basisonderwijs ietsje slechter. Allemaal zijn ze universitair opgeleid. Status en salaris zijn hoog.

De internationale vergelijking laat zien dat de Nederlandse masterambities nu onhaalbaar zijn. Ja, de status van leraren basisonderwijs kan omhoog. Ja, herstel van de status van de leraar voortgezet onderwijs is mogelijk. Maar alleen als er een salaris wordt betaald dat concurreert op de markt van hoger opgeleiden.

Lees het hele artikel: De status van het leraarsberoep kan omhoog uit Onderwijsblad 18 van 14 november 2015 hieronder als PDF-document. Dat artikel is een beknopte samenvatting van de paper Aanzien en aantrekkelijkheid van het leraarsberoep, Status en salaris. Ook de paper kunt u hieronder downloaden.