Creatief vakmanschap en nieuwe technologie op het Nationaal Monumentencongres

16 november 2015

De vierde editie van het Nationaal Monumentencongres stond vorige week donderdag in het teken van `Koers 2020' : werken aan vakmanschap en innovatie. Het beschermen en in stand houden van cultuurhistorisch waardevolle gebouwen door gebruik daarvan staat steeds meer centraal. Voor provincies zijn het herbestemmen en verduurzamen van deze bijzondere gebouwen belangrijke thema's. Tijdens het congres gaven diverse sprekers in zogenaamde fringe meetings voorbeelden van geslaagde en minder geslaagde restauratie- en herbestemmingsprocessen. Voor herbestemming zorgen , vraagt om creativiteit van alle betrokkenen in een steeds veranderende omgeving.

Vanaf 2012 werken provincies en het Rijk samen aan een effectieve, efficiente en duurzame erfgoedzorg. Dit gebeurt op basis van de Rijksbeleidsbrief Modernisering Monumentenzorg (MoMo) en de Rijksvisie Erfgoed en Ruimte (VER). Het Rijk hevelde haar gelden voor restauratie van rijksmonumenten over naar de provincies en in 2015 besloot zij dit beleid door te zetten naar de toekomst. Provincies zijn goed in staat gebleken om nieuwe strategieen te vinden in methodes van behoud en herbestemming vanuit hun maatschappelijke -, economische -, energetische- en ruimtelijke opgaven.

Voor Ralph de Vries, gedeputeerde duurzaamheid en cultuur in Noord-Holland, gaat monumentenzorg over behoud en doorontwikkelen en daar hoort vaak een duurzaamheidsopgave bij. Het combineren van duurzaamheidsdoelen en cultuurhistorische waarden brengt soms een worsteling met zich mee: "We zitten wat dat betreft in een transitieperiode. Het is bijvoorbeeld wachten op zonnepanelen die in gepaste vorm het aanzien van het erfgoed respecteren", aldus De Vries. Wethouder Nicolien van Vroonhoven van de gemeente Hilversum geeft in de tussentijd energiebesparende maatregelen de ruimte : "Wij zijn soepel in het goedkeuren van vergunningen voor zonnepanelen op monumenten. Zolang ze reversibel zijn is het toegestaan".

Bij het scheppen van (nieuwe) financieringsmogelijkheden voor monumentenzorg is innovatie van groot belang. Het samenwerken aan maatschappelijke opgaves biedt ook kansen om subsidies naast elkaar te leggen en meer mogelijk te maken. Zo heeft gedeputeerde De Vries net een Greendeal gesloten om restwarmte van de industrie te benutten voor gebouwen, waaronder (grote) monumenten. De Vries: "Als we de duurzaamheidsopgave aan de voorkant in beeld hebben, bekijken we samen met de eigenaar of we dat kunnen financieren of het bijvoorbeeld in stappen doen." Aan concrete, praktische financieringsconstructies voor erfgoed werkt het Nationaal Restauratiefonds al dertig jaar, en wil voorzitter Willemijn Maas ook de komende jaren mee doorgaan. Omdat er door hevige concurrentie en krimp in sommige regio's veel monumentaal vastgoed leeg staat, zal de nadruk meer komen te liggen op investeren in verduurzamen, energiebesparing en herbestemmen.

Leegstand ligt continu op de loer en leidt tot verval en verlies van ons gebouwde erfgoed. Monumentale woningen, kerken en scholen staan leeg of dreigen leeg te komen staan als gevolg van een krimpende bevolking, gestopte voorzieningen of een verminderende economische dynamiek. Herbestemming van monumenten en beeldbepalende panden blijft hard nodig. Hiervoor zijn gezonde economische dragers nodig die, naast het behoud en doorontwikkeling van ons gebouwde erfgoed, gunstige effecten hebben op leefbaarheid, werkgelegenheid en grond- en vastgoedwaarde.

Regionale samenwerking krijgt verder vorm in de provinciale steunfuncties monumentenzorg en archeologie, bedoeld om gemeenten te ondersteunen om een eigen integraal gemeentelijk erfgoedbeleid te ontwikkelen en uit te voeren. Dat hieraan behoefte is, bleek tijdens de fringe meeting over decentralisaties naar gemeenten. Regionale samenwerking en kennisdeling kunnen een oplossing bieden voor het risico dat gemeenten in aankomende wetgeving veel beleidsvrijheid krijgen, terwijl er na de decentralisaties weinig geld is om het erfgoed te onderhouden.

Duidelijk is dat er in de monumentenzorg op hoog niveau wordt gewerkt, met liefde, vakmanschap en met gebruikmaking van nieuwe technologie. Daarvoor is volgens sprekers Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie, en Tony Bosma, trendwatcher, creativiteit, lef, sensitiviteit, kennis en ervaring, een zuivere moraal en doorzettingsvermogen voor nodig. Gelukkig belooft neuropsycholoog Scherder dat we die noodzakelijke creatieve verbindingen kunnen blijven maken wanneer we elke dag drie kwartier brisk (stevig) lopen en vooral veel nieuwe dingen blijven uitproberen.