Zenuwschade minimaliseren met 3D anatomische atlas

19 november 2015 | NIEUWSBERICHT

Wie in het bekken opereert, moet de microscopische anatomie ervan kennen, vindt dr. Annelot Kraima (LUMC). "Zo kun je de kans op zenuwschade minimaliseren, waardoor de patient minder risico loopt op bijvoorbeeld incontinentie of erectiestoornissen. Bij kanker helpt goede anatomische kennis bovendien om de tumor volledig te verwijderen." Kraima promoveerde op 17 november op haar minutieuze onderzoek naar de anatomie van het bekkengebied. Voor het vrouwelijk bekken creeerde ze samen met de TU Delft een virtuele 3D anatomische atlas, die nu al gebruikt wordt in het Leidse geneeskunde-onderwijs. Ook kan haar 3D-model met de juiste software in een handomdraai geprojecteerd worden op MRI-scans van patienten.

Anatomisch onderzoek - is dat niet iets van lang vervlogen tijden? "Nee, anatomie leeft juist enorm", antwoordt dr. AnnelotKraima. "Het is een vakgebied waarin veel wordt aangenomen, terwijl er op detailniveau nog veel te ontdekken is. Dat geldt met name voor het bekken, waar men vroeger veel anatomische details probeerde te bestuderen via macroscopische dissecties. Maar omdat het bekken veel bindweefsel bevat, is de kans op artefacten daarbij heel groot." Zelf gebruikte Kraima daarom microscopische technieken, die ze toepaste op foetussen in verschillende stadia van ontwikkeling en op in de snijzaal geprepareerde bekkens. Ze maakte dunne coupes die ze na verschillende kleuringen onder de microscoop bestudeerde. "Op die manier kun je met zekerheid zeggen naar welk type weefsel je kijkt", legt ze uit.

Complex gebied

Het bekken is een complex gebied. "In een nauwe kom van spieren liggen veel organen die omgeven zijn door bloedvaten, zenuwen, lymfevaten en bindweefselstructuren. Die bindweefselstructuren bestaan onder andere uit fasciebladen: een soort dunne vliezen die die het bekken in vlakken en ruimtes verdelen. Daarvan maken chirurgen dankbaar gebruik. Maar dan moeten ze wel weten hoe de organen, zenuwen en fasciebladen zich onderling verhouden."

Veel klinische implicaties

Kraima onderzocht de anatomie van het bekken vanuit het oogpunt van de rectumchirurgie en de gynaecologische oncologie. De promovenda ontdekte onder andere dat de lymfebanen vanaf de baarmoeder niet richting de blaas lopen. "Bij baarmoederhalskanker worden standaard alle lymfebanen verwijderd om uitzaaiingen te voorkomen. In het gebied bij de blaas lopen veel zenuwen, die nu gespaard kunnen blijven."

Kraima ontdekte ook dat een kluwen zenuwen het laatste stukje van de ureter omringt, wat implicaties geeft voor chirurgen die de hele ureter tijdens een operatie vrij leggen. Daarnaast bracht ze de microscopische anatomie van het tot nu toe onbegrepen centrum tendineum in kaart, een centraal aanhechtingspunt van bekkenbodemspieren. Deze kennis heeft onder meer implicaties voor operaties waarbij de anus verwijderd wordt en de patient een stoma krijgt. Ze bemerkte tevens dat een grote zenuwknoop op de buikaorta niet bestaat uit sympathische zenuwvezels, zoals altijd werd aangenomen, maar uit parasympatische zenuwvezels. Schade aan deze zenuwknoop kan daarom tot erectiestoornissen leiden.

3D anatomische atlas

Samen met de TU Delft ontwikkelde Kraima een virtuele 3D anatomische atlas van het bekkengebied, die alle kennis die ze verzamelde bundelt. Die atlas is binnenkort wereldwijd gratis te raadplegen. "De atlas is al geimplementeerd in het Leidse geneeskundeonderwijs, maar het plan is om hem wijder te gaan gebruiken." Een andere toepassing van het model bestaat uit een tool om anatomische structuren te projecteren op MRI-scans van patienten, in eerste instantie bedoeld voor endeldarmkanker. "Met de huidige MRI-scans kun je geen zenuwen in beeld brengen", licht Kraima toe. "Maar met deze tool zie je ze in 10 seconden verschijnen. Zo wordt de chirurg attent gemaakt op waar de zenuwen lopen. Heel handig, vooral voor chirurgen in opleiding, maar ook om in de spreekkamer aan patienten uit te leggen wat de risico's zijn bij een operatie."

Annelot Kraima (1985) promoveerde op 17 november bij prof. Cock van de Velde en prof. Marco de Ruiter op haar proefschrift New insights in pelvic anatomy and implications for radical nerve-sparing pelvic surgery. From microscopy to a virtual 3D anatomical atlas (pdf-60 MB). Ze voerde haar onderzoek uit in het LUMC en in Leeds (UK) bij prof. Philip Quirke. Kraima werkt inmiddels als anios Chirurgie bij het Flevoziekenhuis in Almere.