Jonge kinderen associeren Zwarte Piet meer met clowns dan met zwarte mensen. Maar oudere kinderen leggen wel vaker het verband tussen Zwarte Piet en een zwarte persoon. Dat blijkt uit onderzoek van Judi Mesman, hoogleraar Diversiteit in opvoeding en ontwikkeling.

Associatie met zwarte mensen niet eerder onderzocht

Een van de argumenten in het soms verhitte Pietendebat is dat Zwarte Piet een negatief stereotype verbeeldt van een zwart iemand die een beetje dommig is en de knecht is van een witte man. Zo zouden kinderen die stereotiepe kenmerken ook kunnen associeren met zwarte mensen. Mesman is de eerste wetenschapper die onderzocht of kinderen daadwerkelijk die associatie hebben.

Steekproef 201 kinderen

Mesman onderzocht in hoeverre jonge kinderen de relatie leggen tussen Zwarte Piet en zwarte mensen. De steekproef bestond uit 201 kinderen van 5 t/m 7 jaar. Zij kregen vragen over welke kenmerken bij Zwarte Piet horen. Ook moesten ze kaartjes categoriseren met Zwarte Piet, een zwarte persoon, een clown en een witte persoon. Slechts 11 % van de kinderen deelde Zwarte Piet in bij de categorie zwarte persoon en de clown bij de witte persoon. Oudere kinderen deelden wel vaker in op basis van huidskleur. Van de 5-jarigen rangschikte 3% op huidskleur, van de 6-jarigen deed 11% dat, en van de 7-jarigen al 20%.

Kinderen met ervaring etnische diversiteit delen vaker in op huidskleur

Deze manier van indelen kwam ook vaker voor bij kinderen uit witte gezinnen die in een etnisch-gemengde buurt wonen en kinderen uit niet-witte gezinnen die in een witte buurt wonen dan bij andere kinderen. Mesman: `Het lijkt erop dat ervaring met etnische diversiteit kinderen meer bewust maakt van huidskleur en dat ze figuren daarom eerder naar huidskleur indelen.'

Aardig hulpje

De ondervraagde kinderen zien Zwarte Piet duidelijk als hulpje, maar ze hebben doorgaans wel een heel positief beeld van hem. Kinderen mochten kaartjes met kenmerken (zoals lief of stout) toekennen aan Zwarte Piet, een zwarte persoon, een clown, of een witte persoon. Omdat er van elk kenmerk twee kaartjes waren, had elke figuur 50% kans om een bepaald kaartje te krijgen. Rond de 80% deed kaartjes met woorden als aardig, slim en hardwerkend in de beker van Zwarte Piet. Kinderen associeren Zwarte Piet veel minder met de woorden lui (19%) en dom (35%). Als kinderen deze negatieve typeringen aan Piet toekenden, deden ze dat bijna nooit ook bij de zwarte persoon, maar wel bij de clown.

Mening ouders en kinderen stemt vaak niet overeen

Mesman onderzocht ook of kinderen beinvloed worden door de mening van hun ouders. De ondervraagde ouders zijn merendeels hoogopgeleid (circa 75 % van de moeders, 60% van de vaders). Hun meningen hingen niet samen met de spontante beschrijvingen die hun kinderen gaven van Zwarte Piet en niet met de manier waarop kinderen sorteerden. Kinderen van ouders die voor verandering van Zwarte Piet zijn, leggen juist iets vaker de relatie tussen Zwarte Piet en zwarte persoon en kenden meer stereotiepe kenmerken toe zoals hulpje, lui en dom.

Meer bewust van negatieve kenmerken

Mesman: `Misschien hebben deze kinderen gesprekken van ouders opgevangen over dit onderwerp waardoor ze zich meer bewust zijn van de mogelijk negatieve kenmerken van Zwarte Piet. De beperkte invloed van de mening van ouders komt waarschijnlijk doordat veel ouders hun mening over Zwarte Piet voor de kinderen verbergen om hun beleving van het feest niet te verpesten.'

Nieuw onderzoek onder oudere kinderen

De hoogleraar Diversiteit in opvoeding en ontwikkeling wil hierna oudere kinderen betrekken in het onderzoek om te zien of het onderscheid op basis van huidskleur ook toeneemt onder nog oudere kinderen. Ook start ze een nieuw onderzoek naar hoe kinderen aankijken tegen 'echte' mensen met een donkere huidskleur en welke rol de opvoeding hierin speelt. Mesman: `Hiernaar is opvallend genoeg nog nooit systematisch onderzoek gedaan in Nederland.'

(3 december 2015 - LvP)