Uit onderzoek van Els van Wijngaarden, Carlo Leget en Anne Goossensen van de Universiteit voor Humanistiek blijkt dat de beslissing van ouderen om zelf het leven te beeindigen vaak een existentiele worsteling is in plaats van een coherente som van calculerende en rationele overwegingen. Het is een ambivalent, grillig en dubbelzinnig proces waarin mensen uiteindelijk vaak alleen staan. Zaterdag 16 januari verschijnt hierover een artikel van hun hand in het medisch tijdschrift BMJ Open. Dan verschijnt ook een interview in NRC Handelsblad, en is een radio interview te horen op NOS Radio 1.

In het debat over ouderen en het zelfgekozen levenseinde staat zelfbeschikking centraal. Het is een overwegend theoretisch debat. De keuze voor je eigen dood wordt veelal gezien als een moedige keuze gemaakt op basis van een reeks rationele en weloverwogen afwegingen. Maar hoe rationeel is die laatste wil eigenlijk?

Els van Wijngaarden doet samen met Carlo Leget en Anne Goossensen als een van de eersten kwalitatief-empirisch onderzoek naar de thematiek. De onderzoekers van de Universiteit voor Humanistiek willen weten wat het betekent om te leven met de intentie van een zelfgekozen dood. Hoe ervaren mensen de periode tussen het voornemen van zelfgekozen levenseinde en het al dan niet daadwerkelijk uitvoeren ervan? En in welke mate kan zo'n beslissing beschouwd worden als rationeel? Het artikel Caught between intending and doing: older people ideating on a self-chosen death in het medisch tijdschrift BMJ Open is onderdeel van een groter promotieonderzoek naar voltooid leven.

De periode tussen het voornemen van een zelfgekozen levenseinde en het al dan niet daadwerkelijk uitvoeren wordt door de onderzochte groep ouderen ervaren als een constant dilemma. Dit dilemma komt naar voren in de volgende thema's: 1) heen en weer geslingerd tussen gevoelens onthechting en gehechtheid; 2) een mix van rationele en niet-rationele overwegingen; 3) een voortdurend streven naar controle en tegelijk de aanhoudende onzekerheid; 4) verzet tegen bemoeienis van anderen en tegelijk ook een sterk verlangen naar ondersteuning; 5) de wens tot openheid en legitimiteit, en tegelijk gevoelens van taboe en onwettigheid.

"Het is een probleem, waar je aldoor mee geconfronteerd wordt vanuit jezelf. En dat geen oplossing heeft. Het is alsof je een sleuteltje kwijt bent. Het blijft hangen. En zo blijft dit ook aldoor in je hoofd hangen als een onoplosbaar dilemma (i_4)."

"Ja, ik zit zo'n beetje in gewetensnood he. Mijn ego wil er wel af, maar mijn geweten, mijn hart zegt: "Nee, niet doen, dat hoort niet zo, dan ga je tegen Gods wil in. Het is een dilemma. Ik leef daar in. Ik blijf daar in hangen (i_24)"

Els van Wijngaarden is promovenda aan de Universiteit voor Humanistiek

Prof.dr. Carlo Leget is hoogleraar Zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek en bijzonder hoogleraar Palliatieve zorg

Prof.dr. Anne Goossensen is hoogleraar Zorgethische aspecten van informele zorg en bijzonder hoogleraar Vrijwilligers Palliatieve Zorg Nederland

Commentaar van de BMJ-reviewers:

"This study makes an important contribution to the discussion of rational suicide in the elderly. It highlights the ambivalence present after the putatively rational decision has been made."

"An innovative and important paper providing much needed empirical evidence into what until now, has largely been a theoretical debate."