Solidariteit met kwetsbare groepen op de vlucht

door Kirsten Meijer op 24 februari 2016

Soms ontmoet je iemand van wie je onder de indruk bent. Iemand die zich inzet voor gelijke rechten onder moeilijke omstandigheden. Afgelopen week ontmoette ik zo iemand in Istanbul. Sedef C,akmak is lid van onze zusterpartij CHP en zet zich in voor gelijke rechten van lesbiennes, homo- en biseksuelen en transgenders in Turkije. Onder hen zijn ook vluchtelingen uit Syrie. Seksuele minderheden zijn, samen met alleenstaande vrouwen op de vlucht, een kwetsbare groep die onze aandacht nodig heeft.

Samen met Marja Bijl en Kati Piri was ik in Istanbul voor een conferentie over de meest kwetsbare groepen op de vlucht. Ook bezochten we organisaties die zich inzetten voor de rechten van deze groepen. Turkije herbergt met 2,5 miljoen geregistreerde vluchtelingen uit Syrie een bijna niet te bevatten grote groep mensen die huis en haard moesten verlaten voor oorlog en geweld. De vluchtelingen wonen voornamelijk in de steden en niet in opvangkampen. Het valt op dat er nauwelijks sprake is van sociale onrust en dat een deel van de vluchtelingen hun weg weet te vinden in de Turkse samenleving. Het feit dat zij sinds kort een werkvergunning kunnen aanvragen biedt mogelijk perspectief, al is het nog te vroeg om te beoordelen wat de effecten zullen zijn.

Er zijn echter twee groepen die uitermate kwetsbaar zijn en naar verwachting ook blijven: alleenstaande vrouwen, vaak met kinderen, en seksuele minderheden. De Turkse samenleving is gericht op families en daardoor is het voor deze groepen erg moeilijk om aan een huis te komen. Voor de alleenstaande vrouwen is het bijna onmogelijk om het hoofd boven water te houden. Zij kunnen meestal de taal niet leren, niet werken en leven geisoleerd door het ontbreken van sociale netwerken en kinderopvang. Vrouwen en LHBT'ers worden bovendien geconfronteerd met dubbele discriminatie: vanwege hun sekse of seksuele geaardheid en vanwege hun achtergrond als vluchteling. De term survival sex zegt veel over de kwetsbare positie waar in zij zich bevinden.

Gedurende de vele gesprekken, presentaties en werkbezoeken spookt de hele tijd de vraag door mijn hoofd: wat kunnen we vanuit Nederland en de Europese Unie betekenen voor deze vrouwen en seksuele minderheden, zodat ook zij hoop op een goede toekomst kunnen hebben. Twee dagen is niet genoeg om een volledig antwoord te kunnen geven, maar laat ik een begin maken op basis van wat ik heb gezien en gehoord.

Ten eerste is het duidelijk dat er in het vluchtelingenbeleid specifieke aandacht nodig is voor vrouwen en seksuele minderheden. Dat begint al bij de registratie en de eerste opvang. Er is behoefte aan veilige opvangplekken en interviewers en hulpverleners die sensitief zijn voor de problemen waar vrouwen en LHBT'ers mee te maken hebben. Zeker in het in toenemende mate conservatieve klimaat in Turkije onder President Erdohan zijn het vooral de progressieve maatschappelijke organisaties die zich hiervoor inzetten. Het zijn helaas precies deze organisaties die het zwaar hebben.

Het verbaasde mij bijvoorbeeld dat ASAM, een van de belangrijkste organisaties voor hulp aan vluchtelingen in Turkije, in een grote stad als Istanbul slechts twee kantoren heeft. Een daarvan bezochten wij. Verplegers, psychosociale hulpverleners en adviseurs helpen de vluchtelingen op weg. In het kantoor dat wij bezochten werken slechts 20 mensen. Versterking van dit soort organisaties is een prioriteit.

Ten tweede is het van belang dat de drie miljard die werd toegezegd door de Europese Unie aan Turkije goed besteed wordt. Er kan geen sprake zijn van een carte blanche. Het is aan ons om te bewaken dat er een goed actieplan komt, met aandacht voor onze prioriteiten. KADAV, een vrouwenorganisatie waar wij op bezoek gingen, noemde onderwijs en huisvesting het allerbelangrijkste.

Op dit moment is het zo dat kwetsbare vluchtelingen in aanmerking komen voor hervestiging. Zij moeten hiervoor geregistreerd worden bij de vluchtelingenorganisatie van de VN, de UNHCR. LHBT'ers worden voornamelijk overgebracht naar Canada en de Verenigde Staten. Er is een wachtlijst voor hervestiging. Het zou goed zijn als de Europese Unie en haar lidstaten hier meer verantwoordelijkheid in nemen.

Europese landen kunnen verder verantwoordelijkheid nemen voor de bescherming van vrouwen en kinderen door familiehereniging niet te bemoeilijken, maar te faciliteren. De analyse is dat er juist nu veel gammele bootjes met vooral vrouwen en kinderen vertrekken vanwege de verwachte ingeperkte mogelijkheden om familie te laten overkomen. Het resultaat: sinds de beelden van de verdronken peuter Alan Kurdi de wereld september vorig jaar schokten, zijn zeker 340 kinderen op zee gestorven.

Veilige, legale vluchtroutes zijn van groot belang om mensenlevens te redden. Daar was iedereen in Istanbul het over eens. Samen met hervestiging en investeren in Turkije, zodat vluchtelingen daar een bestaan kunnen opbouwen, zijn dat de ingredienten voor een sociaaldemocratisch Europees vluchtelingenbeleid. Daar zetten we ons voor in.