Rudi Reichstadt strijdt tegen complottheorieen

Frankrijk gaat de strijd aan tegen complottheorieen. Volgens de overheid zijn veel jonge Fransen gevoelig voor verzonnen verhalen die vooral online worden verspreid. Dat zou onder meer zijn gebleken na de aanslagen van vorig jaar in Parijs.

Met een bewustwordingscampagne wil de overheid bereiken dat jongeren kritischer worden op dergelijke uitingen. Een van de drijvende krachten in Frankrijk tegen complottheorieen in de klas is Rudi Reichstadt ambtenaar bij de gemeente Parijs. Met zijn site Conspiracy Watch probeert hij bewijzen

aan te voeren tegen hardnekkige complottheorieen.

EenVandaag interviewde Rudi Reichstadt. Lees het gehele interview hieronder:

Hoe is de site `Conspiracy Watch' ontstaan?

De noodzaak om deze site te beginnen kwam voort uit de constatering dat complottheorieen zich steeds meer en sneller verspreiden op het internet, zonder tegenwicht. Zonder antwoord en zonder reactie. Ik had uit pure nieuwsgierigheid meerdere werken gelezen over dit onderwerp en ik vond het

interessant om de kennis over complottheorieen aan een breder publiek aan te bieden. In de Engelstalige wereld, maar ook in Frankrijk wordt er veel onderzoek naar gedaan.

Daarnaast was het belangrijk om te laten zien dat het mogelijk is om ze te ontrafelen. Want dit soort theorieen kunnen heel overtuigend zijn. Ze bevatten enorm veel argumenten en feiten vanuit zeer verschillende disciplines. Maar je kan ze ontleden en duidelijk aantonen dat ze meestal gebouwd

zijn op drijfzand.

Ten slotte willen we ook laten zien dat er achter deze complottheorieen vaak bedenkers en initiatiefnemers zitten die er een duidelijk belang bij hebben om die theorieen te verspreiden. Zo kan het gaan om commerciele of politieke belangen.

En wie zijn dat, die bedenkers?

Die bedenkers zijn duidelijk te achterhalen op internet als de bron van veel theorieen.

We noemen dat wel de `complosfeer'. Een bonte verzameling van sites en blogs,

waarvan het de specialiteit is om de actualiteit en ook de recente en minder recente geschiedenis, in het kader te plaatsen van een groot wereldwijd `complot' .

Het is duidelijk te herkennen, in Frankrijk hebben we de site van Alain Sorat. Dat is als het ware het vlaggenschip van die `complosfeer'. Tegelijk is dat de meest populaire site van extreem rechts, en dat is ook het grootste politieke blog in Frankrijk, dus dat heeft wel een effect op de

publieke opinie. Dan heb je nog een aantal professionele `desinformateurs' , die als huurlingen in opdracht verwarring zaaien. Zo hebben in Frankrijk Thierry Meyssan , die een wereldwijde hit had met zijn boek `schrikbarende bedriegers' ("L'effroyable imposture") uit 2002. Daarin beweerde

hij dat er geen enkel vliegtuig in het Pentagon was gecrasht tijdens 9-11 . Op dit moment pendelt hij tussen Syrie en Libanon en heeft zich in dienst gesteld van het Assad-regime in Syrie. Daar doet hij ook niet geheimzinnig over. Dat zijn dus mensen wiens vak het is om valse informatie te

verspreiden en verwarring te zaaien. Hun belangrijkste instrument is het inspelen op de argwaan ten opzichte van de politiek. Dat is de kern van het complottisme. En het leek me belangrijk daar een antwoord op te geven.

Wat is hun doel?

Hun doel is volgens mij vooral ideologisch en politiek. Om de machtsverhoudingen te veranderen. Als je vertelt dat 9-11 niet echt heeft plaatsgevonden zoals het aan ons verteld wordt. Dat het in werkelijkheid een Amerikaans intern complot is. Met andere woorden: dat de Amerikanen geen

slachtoffer zijn van die aanslag maar de daders.

Dus het omkeren van de dader-slachtoffer dynamiek.

Of als je bijvoorbeeld gaat uitleggen dat de aanslagen van Charlie Hebdo, en de aanslagen van 13 november, helemaal niet het werk zijn van de radicale islam. Maar dat het eigenlijk gaat om gehersenspoelde marionetten die aangestuurd worden door schimmige krachten die achter de schermen aan de

touwtjes trekken van de democratie.

Dat is ook een manier om de kern van de democratie zelf ter discussie te stellen. Dat is ook waarom er een duidelijk verband is tussen complottheorieen en het gedachtengoed van extremisten. Dit is ook met onderzoek aangetoond. Er is een verband tussen het aanhangen van complottheorieen en het

hebben van extremistische politieke overtuigingen. Zowel extreem links als extreem rechts, het radicale islamisme. Het is dus in feite het ter discussie stellen van de fundamenten van de open samenleving waarin we nu leven.

En dus de bestaande orde te destabiliseren?

De bestaande orde destabiliseren, ontregelen en proberen te veranderen. Op Russia Today, de spreekbuis van het Kremlin in de Engelstalige wereld, worden bijvoorbeeld mensen opgevoerd als gerenommeerde experts, die hier in het Westen worden gezien als derderangs internet fantasten. Mensen die

je niet serieus kan nemen. We hebben het niet over wetenschappers maar over mensen die een blog hebben, mediapersoonlijkheden zoals Alain Sorat. Als je die mensen als experts presenteert, en als je dat soort complottheorieen in omloop brengt, dan heb je het plan om de publieke opinie te

beinvloeden. Bijvoorbeeld door het neerhalen van de MH 17 neer te zetten als een Amerikaans/Oekraiens complot. Je kan het zelfs zeggen van PressTV , het Iraanse Engelstalige kanaal. Die zo'n beetje alles wat er gebeurt in de wereld verklaart vanuit een groot Israelisch complot of vanuit het

`Amerikaans Zionisme'.

Dus het gaat er intern om voor de eigen bevolking een geflatteerd beeld te schetsen, en tegelijkertijd aan de buitenwereld te laten zien dat je niet meedoet aan de realiteit zoals die in het Westen wordt gezien. Dat is dan `hun verhaal' en hun `versie van de van de werkelijkheid'. Iemand van

Russia Today heeft ook wel eens gezegd dat `Russia Today' het Russische beeld van de werkelijkheid geeft, net zoals de BBC alleen maar de Engelse versie van de werkelijkheid geeft, en CNN alleen maar de Amerikaanse versie van de werkelijkheid. Met andere woorden: zij stellen het voor als een

vorm van pluralisme.

Want hoe meer verschillende werkelijkheden er zijn, hoe minder ruimte er is voor laten we zeggen `waarheidsliefde'?

Absoluut! Men speelt steeds in op een soort relativisme, dat er uit bestaat dat alle `waarheden' even waar zijn, en dat die van mij dus evenveel waard is als die van een ander. Er ontstaat een soort van mist van waarheden, wat natuurlijk een hele oude propagandatruc is. En dat is ook het doel

volgens mij.

En dat is allemaal niet zo onschuldig. Ik had het over complottisme en politiek extremisme. De anti-vaccinatie lobby, die schrikken er niet voor terug om complottheorieen te gebruiken. Door bijvoorbeeld te beweren dat vaccinaties in werkelijkheid een soort gif zijn. Dat heeft concrete effecten

, bijvoorbeeld in een daling van het aantal vaccinaties. En we weten, dat als minder mensen zich laten inenten, dat gevolgen heeft voor de verspreiding van ziekten. En er zijn individuele gevolgen: mensen kunnen overlijden aan ziektes waarvoor er een vaccin bestaat.

Het lijkt er op dat er een enorme toename is van complottheorieen. Stelt u dat ook vast?

Ja dat zie ik ook. Toen ik de site begon, bestond het al, maar nog niet op deze enorme schaal, zoals ik het heb zien ontwikkelen. Je kan dat ook objectief vaststellen op een aantal manieren. Om te beginnen heb je de waarnemingen van leraren, onderwijzers en anderen die in contact staan met het

publiek. Die zien dit soort zaken verschijnen in hun klas. Ook in de aantekeningen en werken van de leerlingen. Die hebben het over Illuminati, geheime genootschappen, 9-11 wat een complot zou zijn. Daar worden ze mee geconfronteerd in de klas. Dat was tien jaar geleden nog niet het geval.

Dat is echt de laatste tien jaar gebeurd. En dat correspondeert met de plaats die het internet heeft ingenomen in ons leven. Het internet heeft dit soort zaken bevrijd uit de intellectuele achterbuurten waar dit soort zaken normaal floreerden.

Als je in de jaren tachtig de 'protocollen van de wijzen Zion' (anti-semitishe propaganda tekst) wilde lezen, dan moest je naar een gespecialiseerde extreem rechtse boekwinkel. Dat was niet iets dat je heel gemakkelijk kon vinden. Tegenwoordig heb je dat met twee klikken. En je komt het ook

gewoon tegen op traditionele sites. Waar men dat aanbeveelt. YouTube of andere sites wijzen je zelfs automatisch op dit soort dingen als er veel op geklikt wordt. Het probleem is alleen dat er rond dit soort thema's helemaal geen aanvullende informatie wordt aangeboden die de andere kant

vertellen op een rationele onpartijdige manier. Die dus niet van een samenzwering uitgaan. Samenzweringstheorieen zijn op internet als het ware in het voordeel.

Een tweede manier om het objectief vast te stellen dat het toeneemt is simpelweg te kijken naar de winst die het oplevert. We weten dat een Amerikaanse samenzweringstheoreticus als Alex Jones, een extreem rechtse radiopresentator, 10-15 jaar geleden nog een marginaal figuur was. Vandaag de dag

- en Amerikaanse journalisten zijn hierin gedoken- verdient hij zo'n 10 miljoen dollar per jaar. Met zijn sites en TV kanaal, en heeft hij verschillende medewerkers in dienst. In Frankrijk is het met Alain Sorat hetzelfde: hij claimt zelf dat hij inmiddels tientallen mensen in dienst heeft.

Het zijn echt kleine bedrijfjes die goed draaien.

Op uw site probeert u die theorieen te ontrafelen. En dat is in de dagelijkse conversatie nog niet eens zo gemakkelijk, of wel?

Nee, het is niet makkelijk, maar het is wel te doen. Het is niet makkelijk omdat samenzweringstheorieen iets heel verleidelijks hebben: Je ontdekt met een complottheorie een nieuwe blik op de werkelijkheid, een nieuwe kijk op een belangrijke gebeurtenis. Je hebt het gevoel van een raadsel

dat is opgelost, een soort intellectueel plezier. Je hebt ook het gevoel dat je daarna tot de ingewijden behoort. Dat je iets weet dat de anderen, `het gewone volk' nog niet begrepen hebben. Dat je bent aangeland op een hoger niveau van kennis. Dat je slimmer bent. En als je dan wordt

geconfronteerd met een hele reeks argumenten vanuit allerlei terreinen. Dan heb je meestal, of bijna nooit de middelen om daar direct weerstand aan te bieden. Op zo'n moment ben je geintimideerd. Dan vind je ook dat het allemaal inderdaad wel heel erg verdacht en verontrustend is, al die

toevalligheden.

Uiteraard betekenen al die zaken los van elkaar helemaal niets. En heel vaak zijn ze los van elkaar heel makkelijk te weerleggen, maar ze hebben een intimiderende werking. Dat wordt nog eens versterkt door het feit dat een `goede' complottheorie correcte feiten en waarnemingen koppelt aan

halve waarheden, speculaties en leugens. Er komen allerlei hypotheses voorbij die op zich niet veel betekenen maar bij elkaar wekken ze toch de indruk van een complete waarheid. En dus is het niet zo eenvoudig om daar direct weerstand aan te bieden. En om ze te ontrafelen is het niet genoeg

om ze belachelijk te maken of weg te wuiven. Je moet de mouwen opstropen, aan het werk gaan, en onderzoek doen als het nodig is. Onderscheid maken tussen dat wat waar is en wat niet, de feiten en de fabels.

Je moet dus moeite doen...

Ja, zeker je moet moeite doen, en als anti-complottist wil ik helemaal niet beweren dat complotten bedrog manipulaties en intriges niet bestaan. Dat is niet wat ik wil beweren, want dat bestaat allemaal wel. De geschiedenis zit er vol mee. De politiek bestaat voor een deel uit manipulatie, dat

is het probleem niet. Het probleem is wanneer je misbruik maakt van het complotdenken. Want je kan natuurlijk denken dat is allemaal een beetje folklore het hoort erbij, en er een beetje om lachen, en we hebben allemaal wel eens met dat soort gedachten gespeeld. Maar het heeft wel echte

consequenties. De geschiedenis van de 20ste eeuw laat zien dat een complottheorie altijd het aanwijzen van een schuldige is. Een zondebok, een beschuldiging. Zo worden mensen beschuldigd zonder echt bewijs, dat is ernstig..

Kunt u een voorbeeld geven van een complottheorie die u creatief vond en die interessant was om te ontrafelen?

Er zijn er zoveel: laten we de theorie over de aanslag op Charlie Hebdo nemen. Die is heel simpel en komt er op neer dat het geen echte aanslagen zijn, maar operaties onder `valse vlag' en het zou allemaal in scene zijn gezet. Daarnaast verklaren ze altijd waarom dit zo gebeurt. Daarvoor zijn

verschillende verklaringen gegeven: Ten eerste om expres de moslimgemeenschap en de islam te stigmatiseren. Dat zou deel uitmaken van een doelbewust schokeffect van machthebbers in het Westen om een soort burgeroorlog tussen verschillende groepen te creeren.

Ten tweede is er de theorie dat deze aanslagen nodig waren om bepaalde wetgeving op het gebeid van veiligheid mogelijk te maken, een beetje zoals de Patriot act in de VS die de overheid veel meer bevoegdheden geeft. Dus maatregelen die de overheid meer macht geven over het leven van

individuen.

En dan is er nog de theorie dat Franc,ois Hollande zo'n aanslag nodig had om weer een beetje op te krabbelen in de peilingen. Tijdens de aanslagen in de omgeving van Toulouse van twee jaar daarvoor had je exact dezelfde theorie maar toen was het omdat Sarkozy herkozen moest worden.

Naast die theorieen , heb je complottistische argumenten die de theorieen voeden, en daar heb je er tientallen van. Zo waren er verschillende foto's van de auto van de broers Kouachi die de aanslag pleegden. Ze hadden buitenspiegels die van kleur veranderden. En als er twee kleuren zijn dat

betekent dat er twee auto's waren. En als er twee auto's waren dan betekent dat dat de zaak in scene gezet was. De waarheid was dat de spiegels van chroom waren en simpelweg de kleur terugkaatsten van andere auto's. Een ander argument was dat men in de tas die was achtergelaten in de auto

van de broers een identiteitskaart heeft gevonden. Dat was natuurlijk te mooi om waar te zijn voor de opsporingsdiensten. Dus die kaart moet wel expres neergelegd zijn. Afijn de waarheid is dat die kaart gevonden is. Hij was niet nodig om ze te identificeren. Sterker nog, de broers hebben zich

verschanst in een drukkerij en zij hebben zelf de politie gebeld, want ze zochten een confrontatie met de politie. Dus die argumenten zijn absoluut niet steekhoudend. Je ziet bij elke aanslag zo'n beetje de zelfde argumenten en dezelfde verhalen.

En hoe pak je dat aan om zo'n theorie te deconstrueren?

Je moet ze eerst serieus nemen, je moet het publiek rationele middelen geven om ze te weerleggen. Wat typisch is voor een complottheorie is dat het een degeneratief onderzoeksprogramma is. In de wetenschap kennen we een progressief model dat wil zeggen: hoe meer feiten bekend worden hoe meer

je het theoretisch model moet aanpassen. Je model kan op een geven moment zelf bepaalde feiten voorspellen. Maar als de feiten niet stroken moet je het aanpassen of zelfs een hele nieuwe theorie bedenken. Een complottheorie werkt niet zo: die begint met een theorie en diezelfde theorie moet

steeds meer feiten verklaren: het is een soort ballon die zich zelf steeds verder opblaast en die uiteindelijk knapt onder druk van de feiten.

Neem nogmaals het voorbeeld van de spiegels van de auto van de Kouachi broers. Als dat betekent dat er een tweede auto was, dan betekent dat, dat samenzweerders die tweede auto hebben laten verdwijnen. En daar moeten dan weer mensen bij geholpen hebben die ook weer in het complot zaten etc.

Dus om zo'n theorie vol te houden moet er een steeds groeiende aantal mensen bij het complot betrokken zijn. Dus elke dag in de tijd logenstraft eigenlijk de complottheorie omdat een steeds groter aantal mensen jarenlang moeten blijven zwijgen. Neem 9-11 bijvoorbeeld. De mensen die daarover

complottheorieen hebben, willen ons doen geloven dat men ons al 15 jaar lang opzettelijk heeft voorgelogen. En dat honderden, duizenden mensen daar zo lang over blijven zwijgen. Dat wordt op een gegeven moment niet meer rationeel, en eigenlijk totaal onwaarschijnlijk.

Dus een complottheorie moet je tegen het licht houden en bevragen. Omdat ze meestal meer vragen oproepen dan dat ze beantwoorden. Vervolgens moet je de vraag stellen: wie heeft er baat bij zo'n complottheorie? En dan zie je dat die theorieen voordeel opleveren voor een duidelijke groep mensen,

bijna altijd dezelfde. Die brengen ze in omloop, die hebben een ideologisch politiek belang, en als je verdiept in de netwerken van complotdenkers in de Verenigde Staten, Frankrijk en daarbuiten dan zie je dat ze veel contact hebben en samenwerken, en dat ze vaak gelieerd zijn aan

`negationisten'( d.w.z. ontkenners van de holocaust). Dat is weinig bekend maar negationisten in Frankrijk, Canada en Amerika werken samen in het verspreiden van complottheorieen over 9-11. En ook over andere terroristische aanslagen.

U wilt zeggen dat het een complot is?

Nee, daar is geen samenzwering voor nodig. Ik geloof in het feit dat ze elkaar ontmoeten dat ze ideeen uitwisselen en dat ze deel uit maken van een grotere beweging of stroming.

En waarom zijn deze theorieen zo verleidelijk in onze tijd?

Een van de redenen die door specialisten op dit terrein is geopperd, is dat deze theorieen zijn ontstaan omdat we in een postmoderne wereld leven, waarin de grote overkoepelende zingevingstheorieen zijn verdwenen. Of het nu een religie is of een ideologie zoals het Marxisme of het fascisme.

Daarom is er een soort vacuuem waar de complotdenkers in springen. Een soort van hervertelling van de wereld. Een sprookjesachtige want men zit het domein van het bijgeloof en de magie bijna.

De filosoof Karl Popper heeft gezegd dat men in de oudheid geloofde in de complotten en de intriges van de goden op de Olympus die ons leven beinvloeden. In de moderne tijd is dat geseculariseerd. Het zijn niet meer de goden die de geschiedenis rechtstreeks proberen te bepalen zoals bij het

beleg van Troje. Het zijn nu duistere kapitalistische elites, geheime diensten, geheime genootschappen etc. die in de schaduw aan de touwtjes trekken. Men ziet niet meer de hand van de goden of van de duivel, maar er blijft wel een menselijke versie.

De ironie is dat ik, toen ik informatie over u opzicht op internet onmiddellijk allerlei complottheorieen tegenkwam. Ook uw site. Dat zou een joods complot zijn?

Jazeker. Dat gebeurt met iedereen die zich interesseert in complotdenkers. Dat wekt de woede op van de complotdenkers. Ik ben niet de enige. Ook andere bloggers die dit soort zaken ontrafelen in naam van scepticisme en wetenschap, worden op een hele hevige manier aangevallen. Ik weet niet of u

mijn site kent maar, maar ik schrijf behoorlijk objectief en weinig opgewonden. Ik bespreek de hypothesen en analyseer ze heel rustig.

U bent wel aangevallen en beschuldigd, hoe bijvoorbeeld?

Ik ben ervan beschuldigd dat ik deel uitmaak van een neoconservatief netwerk. Wat absoluut niet waar is. Maar ook van Zionisme, en islamofobie. Maar wat moet je daar op antwoorden? Ik kan me moeilijk verdedigen tegen mensen die dat anoniem beweren. Ik schrijf onder mijn eigen naam.

Maar u wordt verbaal wel heftig aangevallen..

Ik krijg wel bedreigingen, maar dat wordt gecompenseerd door dat ik ook heel veel positieve ondersteuning krijg. Dus dat maakt mij weer optimistisch. Acht jaar geleden heb ik een keer een doodsbedreiging ontvangen, ik heb aangifte gedaan en dat is opgelost.

U doet het als hobby naast uw baan (als gemeente ambtenaar) merkt u dat de belangstelling hiervoor toeneemt?

Ik schrijf hier nu acht jaar over en ik merk dat er nu een sterk toenemende belangstelling is. Vooral sinds januari 2015 na de aanslag op Charlie Hebdo moest er een minuut stilte gehouden worden op alle Franse scholen. Daar waren toen heel veel incidenten die gelieerd waren aan het thema van

complotdenken. Het idee dat die aanslag in scene was gezet kwam systematisch terug. Toen is met name bij de overheid men zich ervan bewust geworden dat het een probleem is dat je het niet meer kan ontkennen, en er moet een antwoord op gevonden worden. Met name in de scholen. Met name als het

gaat om kennis van de media.

Wat is bijvoorbeeld een bron? Wat is betrouwbare informatie? Hoe werkt een redactie? Wat vind je op internet en hoe kan je dat kritisch bekijken? Het is niet allemaal de waarheid. Er is dus een onderwijs over informatie en media die men bezig is te organiseren. Er waren al wel initiatieven

maar allemaal zeer verspreid. Meestal van geschiedenisleraren. Men probeert dat op te bouwen en kennis uit te wisselen. Het is ook goed dat de overheid zich hiervan bewust is, maar dat ontslaat ons niet van de taak dat we als samenleving hier ook iets mee moeten.

Het is echt uitdaging voor de burgersamenleving, als een deel van de bevolking niet de zelfde werkelijkheid deelt over zulke belangrijke en ingrijpende onderwerpen als het terrorisme. We zijn heel dicht bij een soort van splitsing van de samenleving, en het complotdenken werkt daar heel erg

hard aan mee. Dus als we een natie willen vormen, een samenleving, moeten we dit soort zaken absoluut bestrijden. Dat kan de overheid niet in haar eentje oplossen. Ze kunnen wel zaken stimuleren, maar het moet echt komen uit de samenleving zelf, de internetgebruikers. Iedereen moet daarin zijn

eigen zelfonderzoek doen en gezamenlijk dit soort zaken bestrijden. Het gaat ons allemaal aan.

Want we zijn allemaal in potentie slachtoffer van dit soort zaken, en het is natuurlijk vaak makkelijker om te geloven in een verhaal dat tegemoet komt aan ons eigen wereldbeeld. Dus de verleiding is groot, tegenover een actualiteit die heel onaangenaam en complex is, om te vluchten in een

soort fictie in de verbeelding, in de paranoia. We moeten dus allemaal vechten tegen iets waar we allemaal toe geneigd zijn.