In vergelijking met de jaren vijftig van de twintigste eeuw is een groot deel van de Europeanen vrijer dan ooit, en glimlachen we om de bekrompenheid van toen. Maar: volstaat de vrijheid die het einde van de ideologieen van toen ons heeft gebracht? Is er niet dringend behoefte aan een andere

vrijheid? Deze vragen stelde prof.dr. Laurens ten Kate in zijn oratie PDF-bestandDe vreemde vrijheid, gehouden op 11 mei. Ten Kate is bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en Humanisme aan de Universiteit voor Humanistiek, voorgedragen door de Stichting Stimulering Vrijzinnig

Gedachtegoed.

[IMG]In 1954 hield de Franse schrijver en denker Albert Camus een lezing in de remonstrantse kerk van Den Haag. Zijn betoog was een analyse van de plaats die de kunst nog kan hebben in de naoorlogse Europese maatschappijen. Maar vooral was het een beschouwing over vrijheid.

Vrijheid was voor Camus allereerst een scheppende activiteit, en dat scheppen heeft iets vreemds: het vereist betrokkenheid bij de wereld, juist door middel van onthechting. Maar, zo stelde Camus: "Hoe is die vreemde vrijheid van het scheppen mogelijk in een tijd van ideologieen die de mensen

in hun greep houden?"

Deze vraag klinkt vandaag de dag heel anders: de ideologieen waarnaar Camus verwijst, hebben grotendeels afgedaan. Toch is de vraag naar een andere vrijheid actueler dan ooit, aldus Ten Kate. "De ideologieen van toen maakten plaats voor het geloof in het neoliberalisme, waarin men claimt dat

men ideologie niet meer nodig heeft, dat ieder mens zijn eigen leven maakt en ondernemer is van zijn van eigen bestaan. Maar in een tijd van angst, boosheid en verlegenheid met al wat vreemd is, blijkt het voor veel mensen steeds moeilijker om in dat neoliberalisme te blijven geloven. Vrijheid

leidt niet tot rendement, ze is geen zelfverwerkelijking en heeft weinig te maken met autonomie. Waar Camus ons al op wees: Wie vrij is, schept een wereld maar wordt tegelijkertijd door die wereld geschapen. Zo is vrijheid een confrontatie met het vreemde, in de wereld, in de mens, in

onszelf."

In dialoog met denkers als Nietzsche, Bataille, Arendt, Nancy, Sloterdijk en Taylor laat Ten Kate zien hoe die confrontatie ons zicht geeft op nieuwe betekenissen van aloude woorden: schepping en verbeelding, transcendentie en secularisering, zingeving en spel, vrijzinnigheid en humanisme.

Laurens ten Kate (1958) is filosoof en theoloog. Sinds 2002 is hij verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek als universitair hoofddocent filosofie en religiestudies, en sinds 2015 tevens als bijzonder hoogleraar Vrijzinnige religiositeit en humanisme. Hij is internationaal deskundige in

onderzoek naar het grensgebied tussen religie, secularisering en humanisme.

De leerstoel Vrijzinnige religiositeit en humanisme is gevestigd door Stichting Stimulering Vrijzinnig Gedachtegoed. De stichting is een gezamenlijk initiatief van Vrijzinnigen Nederland, de Algemene Doopsgezinde Societeit en de Remonstrantse Broederschap. Ze wil het vrijzinnig denken en

handelen in de Nederlandse samenleving bevorderen.

Zondag 7 mei was Laurens ten Kate te gast bij radioprogramma van Omroep Gelderland.

Informatie: Esther de Man, Yvette Nelen, Universiteit voor Humanistiek, 030 2390167, e.deman@uvh.nl of y.nelen@uvh.nl

De vreemde vrijheid wordt uitgegeven als essay door Uitgeverij Sjibbolet, en is vanaf 12 mei verkrijgbaar in de boekhandel.