Diaconaat != predikant? - Protestantse Kerk Nederland


Werken van Barmhartigheid - beeldenserie van Tineke Smit in Hoftuin Protestantse Diaconie Amsterdam (foto: FaceMePLS/CC-By-2.0)16 mei 2016

De combinatie diaconaat en predikant blijkt niet vanzelfsprekend. Waarom eigenlijk?

Pagina-inhoud

Het diaconaat heeft sterke papieren in protestantse kerken van Calvinistische huize. Johannes Calvijn schreef het diaconaat de kerkorde in. Daaraan hebben we in de Protestantse Kerk in Nederland te danken dat er in kerkordelijke zin diaconieen en diakenen zijn.

Jezus' leven als opdracht diakenen

In diepere zin hebben we het aan iets anders te danken. Dan gaat het om Jezus, hoe Hij opkwam voor de minsten, zij die zich bevonden aan de rafelranden van de samenleving en hoe Hij de samenleving bekeek en benaderde vanuit hun perspectief. Dat is ook nu nog de opdracht van diaconieen en
diakenen: ons in de kerk er aan herinneren en erbij bepalen dat we er hebben te zijn voor de minsten. Oog en oor bieden aan de minsten, hulp bieden, en de samenleving doorzien vanuit hun perspectief. Tegenwoordig wordt dat in het diaconaat de combinatie van hulp en pleitbezorging genoemd.

Diaconaat != predikant: waarom eigenlijk?

Veel predikanten zijn betrokken op het diaconaat. De afgelopen jaren is evenwel uit onderzoeken gebleken dat deze betrokkenheid niet vanzelfsprekend is. Meer vanzelfsprekender lijkt de combinatie van predikant met prediking en pastoraat. Daar in prediking en pastoraat lijkt de corebusiness van
de kerk zich te bevinden. Het is wellicht een reflex van de aloude focus op zielenheil en zielzorg. Diaconaat krijgt dan al snel de betekenis van een randverschijnsel bij iets dat elders in de kerk inhoudelijker aan de orde is.

Zo werd in de 19de eeuw wanneer het ging over prediking en pastoraat gesproken over het belang van de `inwendige' mens, en werd wanneer het ging over diaconaat gesproken over het belang van de `uitwendige' mens. Diaconaat had betrekking op de materialiteit, op het lichamelijke en de noden die
daarmee konden samenhangen. Bij prediking en pastoraat ging het om de meer wezenlijke `geestelijke' zaken.

Meer aandacht voor Lijden dan voor Leven van Jezus...

Deze scheiding van geest en materie is tegenwoordig grotendeels achterhaald, maar is de scheiding van prediking, pastoraat en diaconaat dat daarmee ook? Wellicht speelt een rol wat van oudsher in de christelijke traditie het leerstuk van de verzoening wordt genoemd. Het gaat erin om het
helende verlangen dat leeft van de hoop op en de verwachting van de gerealiseerde Goddelijke sjaloom. Deze vrede is ons deel in de verzoening die God in Christus' leven, dood en opstanding gerealiseerd heeft.

Alleen is het `leven' van Christus volgens de dogmatici Gijsbert van den Brink en Cees van der Kooi in de verzoeningsleer sterk onderbelicht gebleven (`Christelijke dogmatiek', 2012). Dat heeft volgens hen te maken met een onderwaardering van de heilsbetekenis van het leven van Jezus. De
aandacht ging vooral uit naar zijn lijden en sterven. Het leven van Jezus trad als het ware in betekenis terug. Daarmee is ten bate van kruis en opstanding het leven van Jezus in de schaduw geplaatst, terwijl kruis en opstanding, als weerstand tegen en Goddelijke bevestiging van dit leven, het
juist in het volle licht bedoelen te zetten.

Jezus leeft Gods verzoening voor

Deze omissie in de christelijke traditie, als ik het even zo mag noemen, heeft mogelijk iets te maken met het op enige afstand staan van het diaconaat voor predikanten. Het diaconaat orienteert zich sterk op het leven van Jezus. En als predikanten hebben we nu juist niet geleerd om vanuit het
kernstuk van ons Christelijk geloof, de verzoening - waarin het leven van Jezus dus grotendeels onderbelicht is gebleven - na te denken over diaconaat.

Terwijl in het leven van Jezus werkelijkheid wordt wat God van meet af aan heeft bedoeld: een leven in verbinding met Hemzelf. Jezus leeft een nieuwe eschatologische gemeenschap voor waarin barmhartigheid en gerechtigheid de verhoudingen domineren. Jezus leeft in feite Gods verzoening voor.
Diaconaat valt in dit perspectief her te ontdekken en her te waarderen als beaming en navolging metterdaad van de verzoening in Jezus.

Studiedag `Predikant en diaconaat'

Op vrijdag 3 juni vindt in Utrecht een studiedag plaats over het thema `Predikant en diaconaat'. Doel van de dag is het toerusten van predikanten met het oog op hun betrokkenheid op het diaconaat nu. Daarnaast gaat het ook om bezinning op diaconaat in de toekomst in het kader van de nota `Kerk
2025: Waar een woord is, is een weg'.

>Trinus Hoekstra, Kerk in Actie Binnenland (Dit artikel is ook verschenen in Christelijk Weekblad)