De Balkan: Lost in transition

door Marit Maij op 20 mei 2016

De komende vijf jaar geen uitbreiding van de EU, beloofde Commissievoorzitter Juncker bij zijn aantreden. Dat was een belofte aan kiezers in de EU, die terecht constateerden dat er eerst intern orde op zake gesteld moet worden. Het was wel een gratis belofte, want geen van de kandidaat-lidstaten zou ueberhaupt klaar zijn voor toetreding voor 2020. Maar door deze belofte aan de EU-kiezers is de druk om echt tot hervormingen te komen er op de Balkan wel vanaf. Er waait een rechts nationalistische wind op de Balkan, die in woord Europese waarden nastreeft, maar in daad vooral macht. Hervormingen zijn niet populair en transitie lijkt een permanente status te worden.

In Nederland is het inmiddels bon ton om te roepen dat je tegen de EU bent, of toch minstens zeer kritisch op het democratische gehalte van het vermeende bureaucratisch zwarte gat in Brussel. In de kandidaat-lidstaten van de EU op de Balkan is men ook kritisch op Europa, maar vooral op het trage toetredingsproces tot de Europese Unie. EU gezinde partijen winnen de verkiezingen, tot vreugde van de bevolking en de Europese bureaucraten. Alleen kun je je afvragen of die partijen werkelijk EU-gezind zijn, omdat de democratische hervormingen razend traag gaan en er toch vooral wordt gestreefd naar machtsbehoud. Bij voorkeur door de media flink en de tang te houden en vooral als eigen spreekbuis te gebruiken.

De afgelopen weken was ik twee maal in Servie. Een maal voor verkiezingswaarneming met de Raad van Europa en een maal met de FMS op werkbezoek naar Servie en Kroatie. Recent bezocht ik ook Macedonie en Bosnie. Ik sprak tientallen vertegenwoordigers van politieke partijen, ngo's en media. Waaronder veel progressieve en optimistische mensen, maar het beeld beklijft van een regio met politieke spanning, waar macht zonder een helder politiek programma wordt na gestreefd.

In Servie won de partij van premier Vucic de verkiezingen. Zijn partij, die de progressieve partij heet, maar een conservatief nationalisme nastreeft, heeft de media touwtjes in Servie stevig in handen. En niet alleen de media touwtjes merkten wij in Nis. Samen met een Britse collega observeerde ik de verkiezingen in de plaats Nis in het centrum van Servie. Buiten een stembureau in Nis klaagde een van de waarnemers van een oppositiepartij, dat kiezers in de rij werden geintimideerd en geinstrueerd. Bovendien zouden kiezers voor hun stem op de regeringspartij een voedselpakket ontvangen. De toegesnelde voorzitter van de lokale kiesraad zei geen meldingen van ongeregeldheden te hebben ontvangen. Opmerkelijk natuurlijk, omdat hij ter plekke naar de klacht luisterde en deze direct niet ontvankelijk verklaarde. De spanning binnen in het overvolle stembureau was te snijden. Deze voorzitter van de lokale kiesraad bleek een oud-burgemeester namens de regeringspartij te zijn.De oppositie in Servie is hopeloos verdeeld, zo ook de sociaal-democratische beweging. Minstens vijf partijen die zeggen sociaal-democratische idealen na te streven namen deel aan de verkiezingen. Drie haalden de kiesdrempel, waarbij er een deel uitmaakt van de regeringscoalitie. Een beetje een vuist maken of iets anders dan de politieke megafoon hanteren lukt zo uiteraard niet.

Tijdens het steeds langer durende vacuuem tot een mogelijk EU-lidmaatschap springen minder democratische krachten en landen graag. Zowel Rusland als Turkije streven naar nauwere banden met de landen op de Balkan. Ook China en de Arabische Emiraten investeren in de regio. Juist in deze regio, waar twintig jaar geleden nog een verwoestende oorlog woedde, is stabiliteit en goednabuurschap van groot belang. De toenemende conservatief nationalistische krachten dragen daar niet aan bij. Stabiliteit is belangrijk voor de landen op de Balkan zelf, maar ook voor de rest van Europa.

Zolang de EU er een beleid van onduidelijkheid ten aanzien van uitbreiding op nahoudt, is het voor de landen op de Balkan ook niet aantrekkelijk om echt tot hervormingen en democratisering te komen. Want ook een mogelijke tien met een griffel zal niet met een diploma worden beloond. De Europese Commissie zal echt moeten investeren in deze landen. Nederland zal echt moeten investeren in de positieve en progressieve maatschappelijke krachten op de Balkan. Hervormingen zullen meer dan oppervlakkig moeten zijn, om te voorkomen dat deze landen in een permanente staat van hervormingen geraken zonder werkelijke een stap vooruit te zetten. Als een hamster in een rad, altijd in beweging zonder vooruit te komen. Lost in transition.