Een wondermiddel tegen cholera?
27 juni 2016
Den Haag
De cholera-epidemie van 1866 eist duizenden mensenlevens in Nederland. Wat doen mensen om zich te weren tegen deze dodelijke ziekte?
Aziatische braakloop, k(o)lere, cholera
Cholera heet in de 19e eeuw ook wel Aziatische braakloop of Aziatische cholera. In de volksmond noemt men de ziekte vooral k(o)lere, wat afgeleid is van het Franse woord colere (woede). En dat is weer een verbastering van het Latijnse colera (nare ziekte). De uitdrukking `krijg de klere!' of
het scheldwoord `klerelijer' herinneren nog altijd aan deze vreselijke ziekte.
Voorbehoedsmiddelen tegen cholera
De angst om cholera te krijgen is groot. En de kennis over de ziekte is in de 19e eeuw nog beperkt. Bij gebrek aan officiele medicijnen tegen cholera, grijpt men naar zogenaamde `voorbehoedsmiddelen'. Deze druppels, etherische olien, drankjes of zalfjes zijn bij de apotheek en dubieuze
geneesheren te koop. Het loopt storm bij de stadsapotheken in de grote steden. Wie weinig geld heeft, het middel niet vertrouwt of simpelweg geld wil verdienen, kan altijd nog zijn eigen middel maken aan de hand van een recept. Met alle gevolgen van dien.
Recept in Familiearchief Mackay van Ophemert
De meest uiteenlopende ingredienten worden gecombineerd. Maar men grijpt vooral naar middelen waar laudanum, een tinctuur op basis van opium, in is verwerkt. Laudanumgebruik is zeer verslavend. En omdat een flesje laudanum goedkoper is dan wijn of gin neemt het aantal laudanumverslaafden
ernstig toe in de 19e eeuw. Toch schrijven artsen, bij gebrek aan beter, recepten uit waarin laudanum het hoofdbestanddeel vormt. In het familiearchief Mackay van Ophemert is bijvoorbeeld zo'n recept te vinden, dat is goedgekeurd door een dokter Noorduyn uit Nijmegen.
Een wondermiddel zonder opium
In het archief van de familie Bik bevindt zich een alternatief recept voor een drankje, dat zowel preventief als genezend goed schijnt te werken. De ingredienten zijn jenever, de wortels van de Kalmoes, Gele gentiaan, Griekse alant en Grote Engelwortel. In het archiefstuk staat ook een 7
stappenplan hoe te handelen bij cholera. Volgens de anonieme auteur is het een wondermiddel: "Vele personen, die dit middel dadelijk bij het begin der ziekte innemen, zijn reeds den volgenden dag weer hersteld..".
Gezien de duizenden doden is de remedie tegen cholera: schoon drinkwater en antibiotica, voor de 19e-eeuwer nog toekomstmuziek.
Nationaal Archief
2.21.024 Collectie Bik, inv.nr.150
2.21.115 Collectie Mackay van Ophemert, inv.nr. 1729
2.05.01 Ministerie van Buitenlandse Zaken, inv.nrs. 3269, 3270, 3272