Jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst vinden minder gemakkelijk stage- en arbeidsplekken en worden in het kader van 'veiligheid' vaker staande gehouden op straat. Ouderen en mensen met een beperking krijgen door sociale hervormingen steeds minder ondersteuning. Uitsluiting vermindert de bereidheid om deel te nemen in de samenleving. Dit kan verstrekkende gevolgen hebben. Het College voor de Rechten van de Mens laat in zijn Rapportage zien hoe de overheid zich sterk kan maken voor een 'inclusieve' samenleving. En hoe mensenrechten het handvat zijn om de juiste balans te vinden tussen het belang van het individu enerzijds en de maatschappij anderzijds.

Naar een 'inclusieve' samenleving

Het College doet in de vandaag verschenen Rapportage Mensenrechten in Nederland aanbevelingen aan het kabinet om te komen tot een meer inclusieve samenleving. Naast de meest recente ontwikkelingen op het gebied van mensenrechten licht het College drie onderwerpen uit: veiligheid en de strijd tegen terrorisme, de gevolgen van hervormingen in het sociale domein en discriminatie. Voorzitter Adriana van Dooijeweert: "Beladen onderwerpen die in onze maatschappij voor een steeds grotere tweedeling zorgen."

Repressieve maatregelen zijn niet de oplossing tegen terrorisme

Inperking van vrijheidsrechten om de veiligheid te waarborgen kan noodzakelijk zijn. Wil je veiligheid daadwerkelijk beschermen dan is de betekenis van dit begrip cruciaal. Veiligheid is meer dan alleen fysieke veiligheid, want vooral ook individuele vrijheid en de ruimte om jezelf te zijn. Het College roept op om bij de terrorismebestrijding veiligheid en individuele vrijheid niet telkens als tegenpolen te zien. Steeds moet bij het nemen van nieuwe maatregelen tegen terrorisme de vraag beantwoord worden of een inbreuk op mensenrechten nodig en effectief is. Daarbij moet ook het risico op stigmatiserende effecten voor bepaalde bevolkingsgroepen worden afgewogen. Maatregelen leiden al snel tot uitsluiting en niet-gelijkwaardige behandeling. Dit kan - naast andere factoren - fungeren als voedingsbodem voor radicalisering. Van Dooijeweert: "Een open en inclusieve samenleving is de manier om radicalisering en erger te bestrijden."

Recht op zorg is geen gunst maar een mensenrecht

Gemeenten hebben belangrijke verantwoordelijkheden gekregen om burgers te ondersteunen zodat zij kunnen blijven meedoen aan de maatschappij. Zelfredzaamheid en het inzetten van het eigen sociale netwerk zijn belangrijke kenmerken van deze transitie naar meer lokale verantwoordelijkheid. Er zijn echter signalen dat verschillende groepen mensen, zoals ouderen en mensen met een beperking, nu niet altijd die ondersteuning krijgen die nodig is om zelfstandig deel te nemen aan de maatschappij. "Recht op toegang tot zorg is geen gunst maar een mensenrecht. Gemeenten moeten er dus proactief voor zorgen dat zorg en ondersteuning altijd toegankelijk en beschikbaar zijn" aldus Van Dooijeweert. De centrale overheid moet daarom vanuit het perspectief van de mensenrechten nauwgezet onderzoeken wat de gevolgen zijn van de transitie. En er voor zorgen dat gemeenten gegevens verzamelen die inzicht geven in de mate waarin de mensenrechten zijn beschermd.

Discriminatie leidt tot tweedeling in samenleving

Discriminatie is een belangrijke oorzaak van uitsluiting. Soms is er sprake van directe, openlijke discriminatie, maar veel vaker gaat het om subtiele vormen of onbewuste discriminatie. Vooral deze laatste vorm van discriminatie werpt mensenrechtelijke belemmeringen op. Denk aan het recht op onderwijs, arbeid en vrijheid van vestiging. Zo komen mbo'ers van Turkse of Marokkaanse afkomst moeilijk aan een stageplek bij een 'Hollands' bedrijf. Op korte termijn levert dit studievertraging op. Op lange termijn - na een stage bij een 'etnische ondernemer' vermindert hierdoor de kans op de arbeidsmarkt. Onbewuste discriminatie komt voort uit vooroordelen. Adriana van Dooijeweert: "vooroordelen tegengaan vraagt om inzet van overheid en samenleving door: zorgen voor bewustwording, actieve deelname en stellingname in debatten en handhaving."

De Rapportage Mensenrechten in Nederland 2015 staat op de website van het College: www.mensenrechten.nl.