Opening jubileum-tentoonstelling Bibliotheca Philosophica Hermetica
• Geachte aanwezigen, geachte heer Ritman! Laat ik u allereerst van harte feliciteren met de 50e verjaardag van uw uitzonderlijke levenswerk, de Bibliotheca Philosophica Hermetica. Wat ooit moet zijn begonnen als een bescheiden plankje zeldzame boeken in uw huiskamer, is in een halve eeuw tijd uitgegroeid tot een wereldvermaarde bibliotheek en studiecollectie. Een particuliere collectie van zo’n groot cultureel en wetenschappelijk belang dat de Staat der Nederlanden in 2005 mede-eigenaar is geworden; en daarmee mede-drager van uw wens om de collectie blijvend beschikbaar te stellen voor de wetenschap en de samenleving.
• Maar de betrokkenheid van het Rijk staat los van uw persoonlijke inspanningen om deze unieke bibliotheek bijeen te brengen. U bent de eigentijdse belichaming van de mercator sapiens – de koopman-geleerde - die de vruchten van zijn zakelijk succes belangeloos inzet ter bevordering van kennis. Terecht heeft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, in de persoon van de vorige spreker, prof. Pim Levelt, u in 2002 onderscheiden met de prestigieuze Akademiepenning wegens uw verdiensten voor de bloei van cultuur en wetenschappen in Nederland.
• Maar uw levenswerk is zeker nog niet voltooid. Het is uw grootste wens om niet alleen de bibliotheek, maar ook het gedachtegoed dat daarin ligt besloten, verder te ontsluiten voor zowel de wetenschappelijke gemeenschap als voor de samenleving. Met de aankoop van het Huis met Hoofden heeft u een monumentale nieuwe stap gezet op deze weg. Mecenaat is altijd bijzonder. Maar op deze schaal is het adembenemend!
• De denkwereld die u hier, in deze bibliotheek en straks in het Huis met de Hoofden, bijeen heeft gebracht is uiterst merkwaardig. Ik bevind mij hier als het ware in een tempel van het tegendraads denken. Het tegendraads denken dat een filosoof als Giordano Bruno in 1600 op de brandstapel bracht, veroordeeld voor zijn revolutionaire inzicht dat het heelal oneindig moet zijn, een heelal waarin onze zon slechts een van vele sterren is, elk met eigen planeten. De intellectuele voedingsbodem voor zulke vrijdenkers uit de Renaissance was een denkwereld die fysica en metafysica – het rijk van de stof en van de geest - als een ondeelbaar continuüm beschouwt. Een idee dat misschien zijn tijd vooruit was, want feitelijk is dat waar ook de moderne wetenschappelijke kennistheorie op uitkomt.
• De meeste schrijvers van wie u hier de originele, eerste uitgaven heeft verzameld zijn op enig moment door de kerk veroordeeld als ketters. Hun gedachtegoed was in heel Europa verboden – behalve in Nederland en speciaal Amsterdam, dat zich vanaf de 17e eeuw profileerde als een vrijhaven voor vrijdenkers. Het was de enige plaats in Europa waar onconventionele ideeën zonder problemen in druk mocht worden gebracht – wat in die tijd een bloeiende boekenindustrie opleverde. Uw bibliotheek brengt niet alleen deze ideeënwereld bijeen, het is ook een monument van de eerste vrije pers ter wereld. Dat is iets waar wij trots op mogen zijn. Want het is een feit dat Nederland een belangrijk deel van zijn imago in de wereld nog steeds te danken heeft aan deze traditie van onconventioneel, tegendraads denken.
• De tentoonstelling die u heeft voorbereid om het 50-jarig bestaan van de Bibliotheca Philosophica Hermetica te vieren, is gewijd aan Jacob Boehme. De 17e eeuwse schoenmaker die duizelingwekkend abstracte, filosofische inzichten ontwikkelde over hoe het oneindige het eindige kan voortbrengen. Die de grootste geleerden van zijn tijd wist te boeien met zijn ideeën over de ordening van de kosmos, maar ook voortdurend werd beschuldigd van ketterij en zelfs een schrijfverbod kreeg opgelegd. Mijnheer Ritman, ik heb begrepen dat de keuze voor Jacob Boehme als onderwerp van deze jubileumtentoonstelling zeker niet toevallig is. De Bibliotheca Philosophica Hermetica, met zijn huidige 20.000 titels, is begonnen met één antiquarisch werk, van Boehme, hier in Amsterdam gedrukt, dat u op 16-jarige leeftijd van uw ouders als geschenk kreeg. ‘Jacob Boehme’s Weg in de Wereld’ (de titel van deze tentoonstelling) mag dan ook terecht symbool staan voor uw eigen weg in de wereld en voor het werk dat u daarbij tot stand heeft gebracht. Proficiat!