Toespraak minister Ter Horst op Academisch Congres van de 22e STAR Management Week
“The party is over”, zei Nancy Pelosi, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden bij het reddingsplan voor de Amerikaanse economie. De tijd van gouden parachutes is voorbij. Maatregelen als maximum-salarissen moeten een einde maken aan de graaicultuur.
“Het was gewoon een roofpartij”. Dat zei Herman Wijffels, de vertrekkende bewindvoerder van de Wereldbank. Ook hij is duidelijk over de zucht naar winst.
Lange tijd was het duidelijk: wie koos voor het geld ging naar de markt, wie koos voor de inhoud ging naar de overheid. Of dit verschil helemaal zal wegvallen, weet ik niet. Maar wel duidelijk is dat de kredietcrisis gevolgen heeft voor de cultuur van het grootverdienen in de marktsector.
De keuze tussen een baan bij de markt of overheid zal niet meer een keuze zijn tussen geld of inhoud, maar meer en meer een keuze tussen inhoud en inhoud.
Jullie staan voor die keuze in een uiterst dynamische periode.
Ga maar na.
Een jaar geleden begon u ook aan de STAR Management Week. Dezelfde plaats, maar wat een andere tijd!
Wie had toen kunnen voorspellen dat de kredietcrisis in Amerika tot gevolg zou hebben dat er een IJslandse bank zou vallen waardoor onder andere meer dan 100.000 Nederlanders hun spaargeld in gevaar zagen komen?
Wie had een jaar geleden durven voorspellen dat het aandeel General Motors van 42 naar 5$ zou gaan? Of dat de vraag naar olie zo zou dalen dat de prijs van benzine met 20% zou dalen?
Wie had een jaar geleden durven voorspellen dat de markt zo hard zou roepen om een overheid die financiële ondersteuning biedt in plaats van een overheid die terugtreedt?
Het is een periode waarin het lijkt alsof we worden meegesleurd in een wildwaterstroom. Onmachtig en koersloos. We hebben het over globalisering en internationalisering alsof het externe grootheden zijn die geen enkele marges bieden om daar invloed op te hebben.
Mijn boodschap aan jullie is: die marges zijn er wel!
De toekomst kunnen we niet voorspellen maar we kunnen er wel invloed op hebben. Dagelijks kunnen we keuzes maken zodat mensen zich minder zorgen maken. We kunnen perspectief bieden op opleiding en werk. We kunnen mensen zich veiliger laten voelen. Vertrouwen geven voor de toekomst.
En juist in deze periode is het nodig dat we die marges gebruiken. We staan voor grote vraagstukken.
- De klimaatverandering en een stijgende zeespiegel hebben wereldwijd consequenties, en helemaal voor een laag land als Nederland. Het vraagt grote investeringen.
- Onze traditionele energiebronnen drogen op. Willen we ook voor de volgende generaties energie veiligstellen, dan zullen we beslissingen moeten nemen over duurzame alternatieven. Dat vraagt om politieke keuzes: kernenergie of windenergie.
- En dan het vraagstuk op het gebied van arbeid. Een spectaculaire verandering vindt plaats in de westerse landen. Onze beroepsbevolking krimpt terwijl het aantal arbeidplaatsen stijgt. De komende dertig jaar gaan de babyboomers met pensioen. De beroepsbevolking in Nederland daalt met één miljoen mensen. Op dit moment dragen tien werkenden de kosten van twee gepensioneerden. In 2040 zullen vijf werkenden die kosten moeten dragen.
De dalende beroepsbevolking heeft direct gevolgen voor de publieke sector.
Tot 2020 zijn er in Nederland 500.000 mensen nodig om de stijgende vraag naar zorgverleners op te kunnen vangen en 250.000 mensen om de uittredende onderwijzers en leraren te vervangen en bij de politie stroomt de komende vijftien jaar ongeveer de helft van het personeel uit.
Er is urgentie om deze vraagstukken aan te pakken. Dat gebeurt ook en het gebeurt steeds meer. Maar je hoeft geen groot analyticus te zijn om te zien dat er allerlei remmende factoren een rol spelen. Bijvoorbeeld de factor ‘greed’ in de markt. Of de factor onvermogen in de politiek om zaken internationaal aan te pakken. Of de factor ijdelheid bij politici die willen scoren in de polls.
We hebben ook jullie nodig om een goed antwoord te vinden op deze vraagstukken. Een generatie die de gevolgen zelf gaat merken. Een generatie die is opgegroeid met CNN en de mogelijkheden van ICT en al veel meer gewend is te werken in internationale netwerken, zoals jullie hier vandaag bewijzen.
Die nieuwe manieren van werken hebben we nodig in de markt en in de overheid. Jullie zullen waarschijnlijk niet één keer die keuze maken, maar vaker.
Zelf heb ik ooit gedacht dat mijn carrière in de wetenschap lag. Ik kan me nog herinneren wanneer de omslag kwam. Ik heb ooit promotie-onderzoek gedaan om de toegang tot tandheelkundige zorg te verbeteren. De aanbevelingen die hieruit voortvloeiden werden niet overgenomen door de autoriteit die daarover ging. In mijn ogen deugden die motieven niet. Dát was het omslagmoment: ik wilde het zelf meer voor het zeggen hebben. En vandaar dat ik me aansloot bij een politieke partij. Ik kon voortaan meebeslissen.
Ik vind het jammer dat veel mensen ondanks onvrede over veiligheid, over inkomensverdeling, over milieu, over files, mopperend langs de kant staan. Vaak anoniem hun mening verkondigend op internet.
Mijn oproep is: als je ontevreden bent, doe dan mee!
Een van de mogelijkheden is lid te worden van een politieke partij. In Europa is ongeveer 5% lid van een politieke partij. In Nederland is dat 2,5 %. Dat moet beter. Ook de politieke partijen zullen zich meer moeten openstellen en meer aan de bak moeten in de ‘oorlog om het talent’.
De kans is groot dat jullie veel vaker zullen switchen van de markt, de overheid, de wetenschap en – wellicht – de politiek. De keuze die je maakt heeft te maken met de inhoud van het werk, het type dynamiek dat je aanspreekt en de ruimte die je krijgt.
Laat ik op al deze punten iets zeggen over de Nederlandse Rijksdienst als werkgever.
Het is een feit dat de rijksoverheid met 120.000 werknemers niet alleen de grootste werkgever van Nederland is, maar ook inhoudelijk de meest gevarieerde.
Iedere nieuwkomer verbaast zich over de enorme variatie aan mogelijkheden. Je kunt je binnen het rijk bezighouden met het oplossen van het file-probleem, maar ook met de belasting op verpakkingmateriaal. Met een nieuw kosten-systeem voor ziekenhuizen, maar ook met ontsnapte TBS’ers. En dit alles in verschillende rollen, als onderzoeker, strateeg, organisator of vakman. Dicht op de politiek of juist meer uitvoerend.
In de wervingscampagne ‘werken bij het Rijk als je verder denkt’ laten we zien met welke puzzels je te maken krijgt. Meer dan op welke plek dan ook zul je bij het Rijk te maken krijgen met het ‘verder denken’ over die puzzels.
In de rijksdienst krijg je vanaf het allereerste begin alle ruimte om volop de complexe inhoud in te duiken. Er is bijvoorbeeld een goed lopend Rijkstraineeprogramma. Ieder jaar begint een nieuwe groep van ongeveer 150 starters aan een tweejaarlijks traject van werken en leren.
Ook creëren we 2000 stageplaatsen binnen de rijksdienst waarbij de helft gereserveerd is voor vrouwen en of allochtone kandidaten.
We hebben niet alleen talent nodig, we hebben alle talenten nodig.
Dus ook vrouwelijk talent en talent met een niet-Nederlandse achtergrond.
Op het eerste gezicht zijn we een redelijk divers samengestelde organisatie: 41% van de rijksdienst is vrouw en 10% is van niet-Nederlandse afkomst. Maar niet goed is dat dit stagneert in de hogere functies.
Gelukkig neemt het aandeel vrouwen in hogere functies nu toe.
Maar de instroom van niet-Nederlands talent gaat minder snel.
Ik maak me daar zorgen over want een overwegend blanke overheid in een gemengde samenleving werkt contraproductief. De poorten moeten open!
Feit is dat het aanbod van allochtoon talent de komende jaren flink toeneemt. Uit een onderzoek van de Universiteit van Amsterdam blijkt bijvoorbeeld dat een derde van de tweede generatie jongeren met Turkse en Marokkaanse achtergrond uit Amsterdam en Rotterdam afstudeert op een hogeschool of universiteit.
Een reden te meer om ons open te stellen.
Maar ik doe ook een oproep aan allochtone talenten. Leg je niet van tevoren al neer bij verhalen over gebrek aan doorstroming of een gesloten cultuur. De overheid is van en voor iedereen en we hebben jullie inzichten en ideeën hard nodig.
Voor iedereen geldt: als je initiatief toont, nieuwsgierigheid en doorzettingsvermogen, dan zijn de mogelijkheden groot. Het kan snel gaan met een carrière. De directeur FEZ van VROM is 29 jaar. De directeur Vreemdelingenbeleid, directeur Luchthavens en de programmadirecteur Jeugd en Gezin: allemaal midden 30!
Als talent kom je niet alleen één ministerie binnen, maar de hele rijksdienst.
Het is wat mij betreft de opmaat naar een andere rijksdienst met als punt op de horizon een rijksdienst die meer focust, meer ruimte geeft aan lokale overheden, met minder regels en minder dubbelingen. Een rijksdienst waarbinnen medewerkers flexibel zijn, en makkelijk kunnen switchen van het ene ministerie naar het andere omdat hun kennis en vakmanschap op verschillende plaatsen nodig is.
Ik sluit ook consequenties op politiek niveau niet uit. Ik zie wel wat in een kabinet dat meer werkt als collegiaal bestuur waarbij vraagstukken worden opgepakt in de vorm van programma’s. Nu persen we nog maatschappelijke vraagstukken in dertien ministeries en omdat er twee vraagstukken niet precies in passen – wijken en integratie en jeugd - voegen we er twee programmaministers aan toe. Wat mij betreft werken we toe naar een structuur waar alle ministers programmaministers zijn.
Tenslotte de bijzondere dynamiek van het werken bij de overheid.
We hebben niet de prikkels van de markt, maar wel de prikkel van de transparantie. In dat opzicht werk je in een glazen huis. Iedereen kijkt mee.
Kijk naar het voorbeeld van de ABN AMRO. Daags nadat deze grote Nederlandse bank werd overgenomen door de staat, plaatsten ze een advertentie over hun spaarrente met daarbij extra nadruk op zekerheid. Van links naar rechts barstte de kritiek los omdat de bank aan concurrentievervalsing zou doen. Kortom: een advertentie die een week eerder normaal zou zijn, was nu opeens not done.
Welkom in het glazen huis.
Maar overheersend is het gevoel dat je een bijdrage levert aan vraagstukken die mensen raken. Dat je resultaat van je werk ‘s avonds in het Journaal kan zien.
Overheersend is het gevoel dat je werkt aan een verbetering van de samenleving. Dat is bijzonder. Dat is onderscheidend. En dat geeft aanleiding voor beroepstrots. Daarom zal ik altijd hechten aan de eed of belofte die ambtenaren afleggen en ik zal er altijd voor blijven waken dat er in de rechtspositie van ambtenaren ruimte is voor deze bijzondere positie.
Jullie specifieke kwaliteiten zijn nodig om de grote vraagstukken op te pakken want die maalstroom van snelle internationale ontwikkelingen is geen tijdelijke oprisping, maar een teken des tijds.
De sleutel voor veel van die vraagstukken ligt in jullie handen.
Het is aan jullie om die sleutel in het slot te steken.