Erasmus in beeld
Speech staatssecretaris van Economische Zaken,
Frank Heemskerk, bij de opening van de tentoonstelling 'Erasmus in beeld' van het Museum Boijmans van Beuningen, op 8 november 2008 in Rotterdam.
Dames en heren,
De geboorte van Erasmus is enigszins in nevelen gehuld. Erasmus was een onwettig kind. Zijn vader was als negende van tien kinderen voorbestemd om priester te worden. Zijn moeder, dochter van een chirurgijn, hield zich tijdens haar zwangerschap schuil in Rotterdam. Het Boijmans en de meeste specialisten gaan er nu van uit dat Erasmus in 1466 het licht zag. Maar de consensus is anders geweest. Rotterdam vierde Erasmus' vijfhonderdste verjaardag niet in 1966 maar in 1969.
Wat we wel zeker weten, is dat Erasmus in 1536 overleed. Hij was toen een beroemdheid. Auteur van talloze werken, waaronder de satire 'Lof der Zotheid', die tegen zijn zin wordt gezien als de voorbode van de Reformatie. Pleitbezorger van thema's die een half millennium later nog steeds actueel zijn, zoals goed onderwijs, tolerantie en vrijheid van denken. Een van de meest gerespecteerde schrijvers en denkers van zijn tijd. Zijn faam reikte ver over de grenzen van de Lage Landen heen.
Erasmus was, kortom, een ster. Bij zijn overlijden kwam een 'toeristenstroom' op gang uit heel Europa naar zijn geboortehuis in Rotterdam. Geen hedendaags massatoerisme, want Europese reizen namen in die tijd maanden in beslag. Maar het was belangrijk voor de kleine stad die Rotterdam toen was. Zijn geboortehuis werd een bedevaartsoort. Boeren sneden stukjes af van de houten plank van zijn bed, dat na verloop van tijd vernieuwd moest worden. Geleerden, vorsten en boeren kwamen speciaal naar de havenstad voor een glimp van Erasmus Roterodamus - Erasmus uit Rotterdam. Op zijn geboortehuis is daarom rond 1550 een beeldje van hem geplaatst, als aandenken. Dit oudst bestaande beeld van de geleerde kunt u hier vandaag ook bewonderen. Je zou kunnen zeggen dat Rotterdam internationaal bekend is geworden dankzij Erasmus. De haven? Die werd pas veel later van betekenis.
Ik vind het daarom heel toepasselijk dat juist met deze tentoonstelling het kunst- en cultuurevenement Holland Art Cities van start gaat. Wij willen nu wéér een toeristenstroom op gang brengen. Niet alleen naar Rotterdam, maar ook naar Utrecht, Den Haag en Amsterdam, de andere grote steden in Nederland. Niet allen naar het Boijmans, maar ook naar negen andere topmusea. Steun voor het evenement komt van EZ, van OCW en, via het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen, ook van de toeristische sector; de Stichting International Events Holland vervult de belangrijke rol van coördinator.
Holland Art Cities vindt zijn oorsprong in het Rembrandtjaar in 2006. De evenementen rondom Rembrandts vierhonderdste verjaardag trokken bijna 200 duizend extra buitenlandse bezoekers aan. Die kwamen speciaal voor Rembrandt naar Nederland! Musea, steden, overheid en toeristische sector hebben ontdekt dat het loont om samen te werken. Het succes van het ene museum straalt af op de andere. Bezoekers die naar Rotterdam komen, hoppen ook graag even naar Amsterdam, Utrecht of Den Haag.
Na 'Erasmus in beeld' volgen nog veel andere bijzondere evenementen. Onder andere de heropening van het Hermitage en van het Stedelijk. Voor de komende tweeënhalf jaar staan minimaal dertig bijzondere tentoonstellingen gepland in het kader van Holland Art Cities!
Maar waarom doen we dit eigenlijk?
Nederland moet het niet hebben van de zon. Maar we hebben bezoekers zo veel anders te bieden! Onder andere op het gebied van kunst en cultuur. Geen land ter wereld heeft zo'n dichtheid aan musea en culturele attracties als Nederland! En een groot deel van ons cultuuraanbod bevindt zich in de vier grote steden. Die liggen op hooguit een uur reizen van elkaar. Voor Amerikanen, Duitsers of Fransen is dat een afstand van niks!
Dat is wat we met het project Holland Art Cities over het voetlicht willen brengen. Als verantwoordelijke voor buitenlandse handel en investeringen richt ik mij overigens niet alleen op buitenlandse toeristen, maar ook op buitenlandse bedrijven en expats. Want een rijk cultuuraanbod maakt Nederland ook aantrekkelijk als vestigingsland.
Ik ben blij dat met deze bijzondere tentoonstelling nu ook Holland Art Cities op de rails staat. Ik feliciteer het Boijmans, directeur Sjarel Ex en conservator Peter van der Coelen, met deze tentoonstelling. En ik wil in het bijzonder de heer Wientjes danken, die op verzoek van EZ en OCW, puttend uit zijn ervaring met het Rembrandtjaar, de regie van Holland Art Cities stevig in handen heeft genomen.
Holland Art Cities loopt vanaf vandaag nog tweeënhalf jaar. Er zijn drie opeenvolgende thema's. "Internationale invloeden"; "Jong: moderne en hedendaagse kunst en design"; en "Hollandse Meesters". In de Kunsthal is onlangs een prachtige tentoonstelling geopend rond een van de meest toonaangevende beeldhouwers van de twintigste eeuw, Alberto Giacometti. Daar kunt u werken zien die nooit eerder in Nederland zijn vertoond.
De bijzondere tentoonstelling die vandaag opent staat heel toepasselijk in het teken van de uitwisseling van ideeën over de grenzen van landen, dogma's en geloofsrichtingen heen. Erasmus' internationale oriëntatie, zijn openheid, leven voort in de bruisende, internationale handelsstad die Rotterdam vandaag is.
Het is daarom passend dat juist voor deze tentoonstelling werken uit de hele wereld naar Rotterdam zijn overgebracht. Het Museu Nacional de Arte Antiga in Lissabon heeft bijvoorbeeld een heel bijzonder portret uitgeleend. Dat beeldt Erasmus' grote voorbeeld af, de christelijke denker Hiëronymus door de Duitse schilder Albrecht Dürer. Die zet Hiëronymus niet meer neer als een mythische kerkvader die een leeuw temde, maar als een geleerd mens. Dit werk markeert een omslag in het denken over Hiëronymus, onder invloed van Erasmus. Dat het nu hier is, tekent het aanzien van het Boijmans buiten de landsgrenzen. Het is ook een eerbetoon aan de erasmiaanse openheid van geest.
Erasmus heeft in bijna alle landen van Europa gewoond. Het is geen toeval dat een bekend uitwisselingsprogramma voor studenten naar hem is vernoemd. Ik vind het dan ook heel toepasselijk dat juist Rotterdam, na het vertrek van burgemeester Opstelten, een burgemeester krijgt met een internationale achtergrond.
Openheid, internationale oriëntatie en tolerantie: dat typeerde Erasmus toen, en het typeert Rotterdam nu.