Persconferentie na ministerraad van 30 januari 2009

Minister-president Balkenende:

Goedemiddag. Laat ik beginnen met iets te zeggen over het World Economic Forum. U weet, ik ben daar deze week geweest. Woensdag en donderdag. Ik heb daar veel mensen gesproken en ik heb natuurlijk ook met bewindslieden gesproken over mijn bevindingen daar. Ik heb contact gehad met collega-regeringsleiders, met de nodige topmensen uit het bedrijfsleven, mensen uit de wetenschap en het gaf een goede mogelijkheid om stil te staan bij alle ontwikkelingen. Het was goed om daar opnieuw te zijn.

Op de eerste plaats - en dat merk je bij iedereen - de sense of urgency is echt enorm. Iedereen wijst op de noodzaak om allereerst de financiële crisis te bestrijden. Er wordt gezegd: als dat op een gegeven moment niet functioneert, als die stabiliteit ontbreekt, dan is dat echt enorm problematisch. Er moet stabiliteit worden gecreëerd en worden gewerkt aan het herstel van vertrouwen.

Wat ook naar voren kwam, was de noodzaak van de samenwerking tussen de mondiale partners. Europese samenwerking, mondiale samenwerking.

Ook kwam het punt van protectionisme naar voren. De zorg in deze tijd als landen terug gaan vallen op protectionistische maatregelen is dat buitengewoon bezwaarlijk. Ik heb ook gesproken met Pascal Lamy, die natuurlijk grote verantwoordelijkheid heeft voor de WTO-onderhandelingen, en ook hij merkte duidelijk op: als dit zich door zou zetten - meer protectionisme - gaat het ten koste juist ook van de armere landen en dat moeten we zien te voorkomen. Toezicht en regulering kwamen ook duidelijk naar voren, nodig voor de financiële sector. Dat waren bepaalde beelden die te maken hadden met de economische ontwikkeling.

Dan natuurlijk de inschatting van hoe staan we ervoor. Wat is het jaar 2009 en daarna? Het algemene beeld is natuurlijk dat 2009 een buitengewoon moeilijk jaar wordt, maar dat 2010 evenzeer moeilijk kan zijn. De vraag is: hoe kun je nu zorgen dat de economie weer aantrekt? Wat is daarvoor nodig? Dat veronderstelt samenwerking. Dat veronderstelt investeringen. Verstandig beleid. Dat zal de nodige aandacht nog vergen. Ook wordt gezegd dat je niet alleen rekening moet houden met de maatregelen die je nu neemt, maar ook met de langetermijnaspecten. Het kan ook wel eens zijn dat je pijnlijke maatregelen moet treffen. Je hebt ook te maken met de gevolgen voor komende generaties. Ik heb bijvoorbeeld ook met Trichet gesproken over het belang om vast te houden aan spelregels die er bestaan. Oog hebben voor de langeretermijnontwikkeling.

Dan een ander belangrijk punt dat je daar ook hoorde was dat we op enig moment ook weer uit deze recessie komen. Dan hebben we het dieptepunt bereikt en dan zullen we zien dat er ook weer sprake is van economisch herstel. Wanneer dat allemaal is, dat is nog buitengewoon onzeker. Maar er zullen momenten komen dat je zegt: we hebben het dieptepunt bereikt. Als dan de recessie achter de rug is, wat voor economie en wat voor mondiale samenleving hebben we dan? Daar zijn ook interessante opvattingen over. Dat geldt voor de financiële sector. Het zal niet meer zijn zoals het geweest is. Er zal meer toezicht moeten komen. Er zal afscheid moeten worden genomen van het pure denken in termen van kortetermijnwinst. U heeft ook Obama gehoord over de bonussen die op Wall Street worden uitgekeerd. Dat zijn allemaal signalen dat we niet de situatie zullen krijgen dat we weer even terug kunnen naar zoals het feitelijk was. Dat wat betreft de financiële sector.

Maar ook werd gezegd: als we het hebben over de uitdagingen waarvoor we staan, dan is het noodzakelijk om evenzeer recht te doen aan ontwikkelingen op het gebied van het thema van klimaatverandering, de millenniumontwikkelingsdoelen. Ik heb het net gehad over de WTO. Een duidelijk pleidooi was: zorg nu dat je werkt ook aan samenhang. Ik heb een aantal topondernemers gesproken. Die zeggen: het is noodzakelijk om juist nu de financiële moeilijkheden, het vinden van een uitweg uit deze moeilijke economische situatie, probeer dat nu juist te verbinden met meer oog voor duurzaamheid en nieuwe strategieën. Ook het denken in termen van verantwoordelijkheid die je hebt is een belangrijk thema. Ik heb dat ook in een van de discussies naar voren gebracht; je hebt natuurlijk lessen te trekken uit wat er is gebeurd. Je moet kijken naar de morele kant van de financiële crisis. Heb oog voor het thema maatschappelijke verantwoordelijkheid van de onderneming. Ook evenzeer de economische ordening. De sociale markteconomie. Dat zijn allemaal buitengewoon belangrijke zaken. Ook is een belangrijke les dat er weer in langetermijnontwikkelingen zal moeten worden gedacht. Niet alleen maar je laten afrekenen op de kortetermijnresultaten - de winsten die op korte termijn kunnen worden geboekt - want daarmee bedrieg je eigenlijk ook jezelf. Dat waren een aantal waarnemingen uit Davos. Het was goed er opnieuw geweest te zijn.

Dan eventjes het bruggetje naar de economie in Nederland. De effecten van de crisis worden natuurlijk steeds zichtbaarder en dat blijkt ook wel uit de berichten die we horen van bedrijven. Ontslagaankondigingen. Het gaat om grote aantallen. Concerns die aangeven: er zullen zoveel mensen weggaan. Ik heb het zelf ook vrij recent ook gemerkt met werkbezoeken. De zorg is overal groot. Dan is het natuurlijk zo dat je in de eerste plaats denkt aan de mensen die hun baan verliezen. De onzekerheid die zij hebben. De onzekerheid voor henzelf, maar ook voor hun gezinnen, hun families. Dat komt allemaal hard aan. Ik heb het zelf ook gewoon gemerkt bij bedrijven, waar mensen soms een hele tijd werken - 15, 16, 17 jaar - en plotseling ben je dan 10 of 15 van jouw collega's kwijt. Dat hakt er gewoon heel diep in. Dat gevoel van onzekerheid. Dan heb ik het nog niet eens over het inkomensverlies. Dat is natuurlijk het grootste als je je baan verliest. Maar belangrijk is dan ook dat er wel kan worden gewerkt aan nieuwe perspectieven. Dan is de vraag: zijn we dan ook in staat om ontwikkelingen op het gebied van werk naar werk te versterken? Kunnen we dat soort uitdagingen goed oppakken? U weet dat het kabinet de vinger aan de pols houdt. De maatregelen hebben we de afgelopen tijd genomen voor de financiële sector en voor de reële economie. Fiscale maatregelen. En wij doen wat nodig is. We hebben het vandaag ook even gehad over de woningmarkt. Een brief die minister Van der Laan naar de Kamer zal sturen. Dat is ook gevraagd, een analyse, maar het punt op het gebied van de verdere beleidsontwikkeling, dat hebben we ook gezegd, zal in samenhang worden besproken wanneer we de nadere cijfers van het CPB zullen hebben. Dat is dan eind februari.

Dan nog iets over de persberichten. Ergens heb ik al een berichtje gezien in een van de kranten. De nieuwe NCTb. De opvolger van de heer Joustra. Dat is de heer Akerboom. Hij wordt de nieuwe Coördinator. We hebben de afgelopen jaren gezien hoe belangrijk het werk van de NCTb is en wij zien uiteraard uit naar de goede samenwerking met de heer Akerboom.

Ten slotte hebben we gesproken over een pakket maatregelen om de overlast van Marokkaans-Nederlandse probleemjongens terug te dringen. Het gaat om grenzen stellen, het handhaven van regels, maar ook om het bieden van perspectief. Straks zullen de betrokken bewindslieden, in ieder geval minister Van der Laan, hier ook een afzonderlijke persconferentie over geven. Maar dat wist u al. Dat even naar aanleiding van de ministerraad van vandaag en ik ga kijken welke vragen u heeft.