Lustrumcongres ‘Waarborgt Nederland Recht op Recht?’

Toespraak van staatssecretaris Albayrak van Justitie, ter gelegenheid van het Lustrumcongres ‘waarborgt Nederland Recht op Recht?’ georganiseerd door het Juridisch Loket, in Theater Diligentia, Den Haag, 11 februari 2010.

(Uitgesproken versie geldt)

Allereerst - ook namens de minister van Justitie – mijn felicitaties.

Vijf jaar “Juridisch Loket”, het eerste lustrum. Niet alleen reden voor een feestje maar ook voor een congres met als thema: waarborgt Nederland recht op recht? Om maar meteen met de deur in huis te vallen: het antwoord is: ja, dat doen we.

Het recht op recht gaat over toegankelijkheid. Toegang tot het recht is één van de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. Weten dat je – indien nodig – een beroep kunt doen op de rechter is de basis van het menselijk samenwerken en samenleven, van een politiek bestel dat functioneert, van een bloeiende economie. Zonder het vertrouwen dat je bij de rechter terecht kunt, hebben mensen slechts de keuze tussen berusten in onrecht of zelf het heft in handen nemen: eigenrichting plegen. Beide zijn onwenselijk, beide willen we voorkomen.

Toegang tot het recht is echter meer dan een beroep op de rechter. Burgers hebben bij problemen niet in de laatste plaats behoefte aan een luisterend oor en deskundig advies. En daarbij speelt het Juridisch Loket een wezenlijke rol. Bij Justitie werken we aan een veilig en aan een – en daar gaat het hier om – rechtvaardig Nederland. Aan een samenleving waarin mensen tot hun recht kunnen komen. Ook zij die financieel of sociaal minder toegerust zijn.

Juist in deze tijden van economische crisis wordt het beroep van burgers op het recht groter. Dat kan gaan wringen.

In de jaren zeventig van de vorige eeuw hanteerde de sociale rechtshulpbeweging de slogan: ‘Duur recht, is geen recht’.

Dat geldt vandaag nog steeds, maar dat wil niet zeggen dat recht geen geld kost. Soms worden daarbij financiële offers gevraagd, maar uiteindelijk mag een rechtsstaat niet zuinig zijn met recht op recht. Daar zullen wij hier allemaal voor staan.

Uit een rapportage van de Raad van Europa blijkt dan ook dat Nederland, Noorwegen en Engeland per hoofd van de bevolking het meeste geld besteden aan rechtsbijstand. Met de oprichting van het Juridisch Loket is geïnvesteerd in een voorziening waarbij alle burgers terecht kunnen. De naam “Juridisch Loket” staat voor een eerste, laagdrempelige, toegang tot het recht waarbij zo min mogelijk barrières gevoeld moeten worden.

Dat laatste blijkt ook duidelijk uit de waarden die het Juridisch Loket als uitgangspunt neemt voor al zijn handelen: de klant (burger) staat centraal en het loket staat in voor betrokkenheid en kwaliteit, waarbij proactief, snel en onafhankelijk wordt opgetreden.

Een formule die aanslaat. Dat wordt duidelijk uit het feit dat steeds meer mensen de weg naar het Juridisch Loket weten te vinden. Met deze toegangsfunctie draagt het Juridisch Loket bij aan een veilig en rechtvaardig Nederland. Er kan dan ook geconcludeerd worden dat het Juridisch Loket zijn rol in het rechtsbestel waar kan maken.

Een succes dat daarbij niet onvermeld mag worden is de duidelijk stijgende lijn de afgelopen jaren in de klantcontacten, waarbij de kwaliteit van de dienstverlening constant bleef[1].

Bij een lustrum, een feest omdat je een zekere periode hebt afgerond, ben je al snel geneigd terug te kijken, om recht te doen aan de geschiedenis. Maar het geeft ook altijd een mooi moment om verder te kijken. Belangrijker dan de vraag waar we vandaan komen is, “waar gaan we naar toe”. Een moment voor een terugblik geeft zo ook een aanleiding voor een visie voor de toekomst.

In ons rechtsbijstandstelsel geldt voor alle betrokkenen – sociaal raadslieden, Juridisch Loket, Raad voor rechtsbijstand, advocaten en mediators - dat rechtshulp en geschilbeslechting een keten vormen. Een proces waarin velen, soms tegelijk, soms na elkaar, een rol hebben. Elke partij kan daarbij zijn eigen werk zo goed mogelijk doen, het eigen straatje zo schoon mogelijk houden en zo de eigen verantwoordelijkheid invullen. Maar op de kruisingen is dat lastiger, dan kom je op het terrein van de andere partij. En juist op die raakvlakken is veel winst te behalen. Daar moeten wij energie in steken.

Ik denk bijvoorbeeld aan de behandeling van veel voorkomende consumentenklachten. Kiezen we altijd voor toevoeging van een advocaat die voor zijn eigen cliënt aan het werk gaat? Of gaan we dat soort klachten bundelen en collectief een structurele oplossing realiseren? Als het aan mij ligt het laatste. Want bij zo’n vorm van ketensamenwerking snijdt het mes aan twee kanten: meer kwaliteit tegen lagere kosten, “betere waar voor minder geld”.

En dat is een reëel argument. Met de financiering van het rechtsbijstandstelsel is veel geld gemoeid. Zoals gezegd, we horen in Europa bij de topdrie. En .. het gaat om belastinggeld dat moet concurreren met andere posten op de rijksbegroting. Daarvoor geldt hetzelfde als voor een deken in de winter: als de één hem naar zich toe trekt, ligt de ander in de kou. Je kunt je geld maar één keer uitgeven!

We zullen dus steeds opnieuw kritisch moeten kijken hoe het stelsel beheersbaar en effectief te houden. Daar kan het Juridisch Loket een belangrijke rol in spelen: door nog meer te selecteren en te filteren.

Zeker als problemen nog niet zijn geëscaleerd, is dikwijls een oplossing buiten de rechter om nog mogelijk. Dit voorkomt een overmaat aan beroep op de rechter en leidt tot beheersing van kosten. Vooral bij kwesties op het terrein van het contractenrecht lopen rechtzoekenden vaak direct naar een advocaat, terwijl het goedkoper - en vaak effectiever - kan.

Hoe komen we daartoe?

Neem als voorbeeld de gezondheidszorg. Daar verhelpt de huisarts veel - eenvoudige- klachten, geeft advies en informatie en verwijst zo nodig naar een specialist. Een goede diagnose van het probleem kan onnodige inzet van specialisten voorkomen. Deze oplossing moeten we ook bij juridische problemen voor ogen hebben.

Over de opzet van deze rol denkt het loket zelf ook na.

Daarnaast is het Juridisch Loket proactief, omdat het bekijkt hoe de kwetsbare groepen in de samenleving beter bereikt kunnen worden, want - hoewel het loket voor iedereen toegankelijk is -, daar ligt natuurlijk een belangrijke taak.

Dus, terwijl het loket al een duidelijke positie heeft in het rechtsbestel, kan het natuurlijk altijd nog beter. Het kan niet zo zijn dat we nu al achterover leunen.

Een blik op de toekomst leert ons bovendien dat de vraag om digitale oplossingen toeneemt. Het Juridisch Loket kent een groeiend aantal bezoekers op de website. Duidelijk is dat online juridische dienstverlening nog vele mogelijkheden kent. Het wordt gewaardeerd als het Juridisch Loket hier ook een rol in neemt.

Kortom: er is al veel bereikt, maar er is ook nog veel te doen. Het recht op recht waarborg je niet op een achternamiddag. Het is iets om steeds bij stil te staan.

Dames en heren,

Het Juridisch Loket is zo langzamerhand een bekend merk geworden. Het aantal rechtzoekenden dat het loket weet te vinden neemt nog steeds toe. Ze melden zich niet alleen aan de balie, maar ook vaak per telefoon of per e-mail. Wist u dat het Juridisch Loket iedere 10 seconden een vraag krijgt? U bent voor de rechtzoekende burger in de afgelopen vijf jaar hét aanspreekpunt geworden. Daar mag u - met recht - trots op zijn. En dat geeft u alle reden om de komende vijf jaar met vertrouwen tegemoet te zien.

[1] Gezien het geringe aantal klachten: minder dan 10 op 600.000 klantcontacten