Opening hogeschooljaar 2012 bij NHTV Breda
Op woensdag 5 september opende staatssecretaris Halbe Zijlstra het hogeschooljaar bij de NHTV in Breda.
• Hans Uijterwijk vergeleek NHTV zojuist met Dik Trom. Heel treffend. Maar ik zie ook grote overeenkomsten met een ándere kinderboekenheld: Pietje Bell. Een echte Hollandse jongen die boordevol initiatieven zit. Een belhamel die soms de grenzen aftast. Maar hij heeft met iedereen het beste voor en hij komt altijd met goede rapportcijfers thuis. Kortom: Dik Trom en Pietje Bell komen elkaar tegen in Breda!
• Het is mij een eer om hier bij NHTV het hogeschooljaar te openen. Want u doet het uitstekend. Vorig jaar, bij de opening van het hogeschooljaar in Groningen, heb ik uw instelling nog als goed voorbeeld genoemd. Het hbo zat toen in een lastige periode en lag onder vuur in de media en in de politiek, maar gespecialiseerde hogescholen als de hotelschool of de NHTV bleven buiten schot. En ik weet zeker dat dit alles te maken heeft met uw keus voor een duidelijk instellingsprofiel. Bij uw start liep u daarmee 25 jaar geleden al vooruit op het beleid van dit kabinet en op het rapport van de commissie Veerman. En daardoor zit u nu in een voorhoedepositie.
• Sinds jaar en dag is uw opleiding toerisme de grootste ter wereld. Uw uitstekende reputatie bracht studenten uit meer dan 70 landen naar Breda. En toen u vorig jaar vaststelde dat het aandeel Duitse studenten te groot werd, bent u gestopt met actieve werving bij onze Oosterburen om u meer te richten op Oost-Europa en Zuid-Amerika. En ook dát is een heldere keus. Ook daarmee liep u voor op anderen.
• Het maken van keuzes om de kwaliteit van het hoger onderwijs te verhogen: dat is onze opdracht. En daar heeft dit kabinet na zijn aantreden in oktober 2010 meteen werk van gemaakt. Het was ons gemakkelijk gemaakt: er lag toen een advies van de commissie Veerman, breed omarmd door de Tweede Kamer, het vorige kabinet, dit kabinet, de werkgevers, de instellingen en de studenten. Werkelijk iedereen omarmde het rapport. De tijd was rijp om dit advies te vertalen naar concreet beleid.
• Het kabinet heeft dit opgepakt en ingezet op het maken van een omslag; van kwantiteit naar kwaliteit. Om onze kenniseconomie concurrerend te houden, moest de kwaliteit van het hoger onderwijs verder omhoog. Want hier halen we de grondstof voor onze toekomstige economische groei, onze toekomstige welvaart en ons toekomstige welzijn vandaan.
• Het kan niet vaak genoeg worden gezegd: om de kwaliteit van het hoger onderwijs te verhogen, moet je keuzes maken. Daartoe gaven we de instellingen een aantal uitgangspunten mee:
o Een hogeschool is geen warenhuis, maar een goed gesorteerde speciaalzaak. Bij een te breed aanbod vervlakt de kwaliteit; we hebben echter pieken nodig. Durf het ook aan om sommige dingen niet meer te doen. Kies voor een profiel met opleidingen waar je echt in kunt uitblinken. En bied de studenten daarbinnen veel ruimte voor een studie op maat. Maar dat hoef ik NHTV niet meer te vertellen, want dat doet u al.
o Het beste uit elke student halen, dát is de opdracht: en niet het najagen van een bepaald percentage hoger opgeleiden. Zo’n percentage zegt uiteindelijk niets over de kwaliteit van de individuele studenten.
o Elke student moet op de juiste plek terecht komen, en een strengere selectie kan daarbij helpen. Met wetenschappelijke ambities ga je naar de universiteit, met beroepsgerichte ambities ben je beter af in het hbo, ook als je het vwo hebt afgerond! Wie net te kort komt voor hoger onderwijs, moet zich realiseren dat onze maatschappij meer heeft aan een excellente mbo’er dan aan een hbo’er die met de hakken over de sloot is gekomen.
• Als leidraad voor de koerswijziging naar een hogere kwaliteit, verscheen op 1 juli 2011 de Strategische Agenda ‘Kwaliteit in verscheidenheid’. Een ambitieus pakket van maatregelen om het hoger onderwijs naar een hoger plan te brengen. Dat kan niet van vandaag op morgen. Zo’n ingrijpend proces heeft tijd nodig, en commitment van alle betrokken partijen. Dat leg je niet op van bovenaf. Het moet ook van onderop gedragen worden.
• Maar dat commitment is gekomen, daar ben ik heel blij mee. Ik kreeg van alle universiteiten en hogescholen voorstellen met hun plannen voor de komende jaren. Instellingen geven daarmee aan wat ze gaan doen om zich te profileren, hoe ze de kwaliteit willen verhogen en op welke manier ze inspelen op maatschappelijke ontwikkelingen. Instellingen bepalen dus hun eigen ambities, op grond van hun eigen strategische plannen en hun eigen sterkte-/zwakteanalyse. Helemaal naar eigen idee, in de vrije geest. Vanuit Den Haag kreeg daarvoor u maar één oekaze opgelegd: de plannen mochten niet meer dan 40 pagina’s omvatten.
• Ik realiseer me dat het zorgvuldig uitwerken van de ambities een grote opgave was, en ik ben er trots op dat u in korte tijd zoveel werk kon verzetten. Dat is een groot compliment waard voor alle betrokken medewerkers!
• De eerste stappen zijn gezet, maar we hebben nog een lange weg te gaan. Zo’n grote omslag heeft nu eenmaal veel voeten in aarde. Maar wat al vrij snel resultaten kan afwerpen, zijn de prestatie-afspraken over onderwerpen als:
o Profileren van instellingen
o Selectie aan de poort
o Collegegelddifferentiatie
o Betere studiekeuzevoorlichting
o Het opleidingsniveau van docenten
o Samenwerken tussen instellingen onderling, en van instellingen met bedrijfsleven
En dit zijn geen vrijblijvende exercities: een deel van de bekostiging wordt afhankelijk gemaakt van de prestaties.
• Misschien toch goed om hier even stil te staan bij de procedure. De Raad van State – en daar is de nodige ruis over ontstaan - heeft de ontwerp-regelgeving zeer zorgvuldig bestudeerd en geconcludeerd dat er een wettelijke grondslag is voor prestatieafspraken, en dat ze dus NIET conflicteren met het beroemde artikel 23 (vrijheid van onderwijs) van de grondwet. Het kan allemaal snel geregeld worden via het experimenteerartikel in de Wet op Hoger onderwijs en Wetenschappelijk onderzoek. We geven vanzelfsprekend graag gehoor aan de uitspraak van de Raad, en dat zijn we nu aan het doen. Dat betekent wel dat de afspraken iets later worden getekend dan in eerste instantie de bedoeling was, maar ook dat ze gewoon, zoals gepland, op 1 januari 2013 ingaan.
• De prestatie-afspraken zijn in ieders belang. Het belang van de studenten, die beter onderwijs eisen. Het belang van de instellingen die aanspraak willen maken op extra geld. En het belang van de samenleving als geheel.
• De prestatieafspraken hebben hun schaduw vooruit geworpen. Nog voordat ze bekrachtigd zijn, is er een begin gemaakt met de uitvoering. Er is al heel veel werk verzet binnen de instellingen. Er wordt concreet gewerkt aan herstructurering van het opleidingenaanbod, en zijn er nieuwe samenwerkingsverbanden tussen instellingen aangegaan. Besturen, management, docenten, studenten; heel veel mensen hebben intensief met elkaar gepraat om strategische beslissingen te kunnen nemen over de toekomst van hun instelling. In een recent rapport van de Vereniging Medezeggenschapsraden Hogescholen wordt geconstateerd dat vrijwel alle medezeggenschapsraden tevreden zijn over hun betrokkenheid bij het proces. En dat alleen al heeft gezorgd voor positieve effecten op de onderwijskwaliteit. Dat versterkt mijn vertrouwen dat we op de goede weg zijn.
• We gaan weer de goede kant op met het hbo. De diplomabetrouwbaarheid wordt weer vergroot, o.a. door scherpere accreditatie-eisen. En we zijn bezig om de laatste gaten in ons stelsel te dichten: denk bijvoorbeeld aan de landelijke toetsing van kernvakken en aan een mastergraad als minimum voor hbo-docenten.
• De laatste Nationale Studentenenquête geeft aan dat tevredenheid van studenten over de inhoud van hun opleiding toegenomen is. Dit bevestigt dat de eerste resultaten van de beleidsomslag nu al merkbaar zijn, en positief gewaardeerd worden en dat de inspanningen in het hele hbo vruchten afwerpen. Het is natuurlijk niet onverwacht, maar toch plezierig om te zien dat NHTV in dit onderzoek uitstekend scoort.
• Voor het hbo was het nog eens extra belangrijk om de kwaliteit te verhogen, en ook duidelijk te maken dat dit gebeurde. Want het afgelopen jaar stond in het teken van het terugwinnen van het vertrouwen in het hbo. De incidenten die bij verschillende instellingen naar boven waren gekomen, hadden een negatieve uitstraling op het hele hbo.
• Omdat tegelijkertijd de lat voor hogescholen hoger is gelegd, is het onvermijdelijk dat je af en toe met incidenten te maken krijgt. Maar het herstel is hoe dan ook ingezet.
• Getuige de aanmeldingscijfers heeft het vertrouwen in het NHTV in ieder geval geen krasje opgelopen. Voor vijf opleidingen hanteert u een fixus, met 100% decentrale selectie. U hebt ervoor gekozen om alleen de meest geschikte en meest gemotiveerde studenten toe te laten, en u kunt hun een kwalitatief zeer hoogwaardige opleiding garanderen. U eist iets van de studenten, en andersom kunnen de studenten ook iets van u eisen. Een faire deal!
Dames en heren,
• De maatregelen om de kwaliteit van het hoger onderwijs te verbeteren, zijn misschien niet allemaal even revolutionair. Maar de prestatie-afspraken zijn verbonden met een omslag, noodzakelijk om kwaliteit substantieel te verhogen. Voor het eerst wordt bekostiging van HO instellingen verbonden met kwaliteit in plaats van met kwantiteit. En daar word je ook echt op afgerekend.
• Vroeger kregen bestuurders nog weleens een zak geld en werden ze op hun blauwe ogen geloofd als ze beloofden dat ze iets aan de kwaliteit zouden gaan doen. Maar nu wordt de beloning gekoppeld aan de daadwerkelijk geleverde prestaties. Eigenlijk heel logisch en wel zo eerlijk. Zo werkt het in andere branches ook. Als je in een verbouwing zit, dan kan de aannemer een voorschot vragen om van start te kunnen gaan; maar het grootste deel van de rekening wordt betaald wanneer de verbouwing volgens afspraak is uitgevoerd. Dat doe je niet op basis van goede intenties alleen.
• Bij zo’n enorme omslag in denken en handelen kun je op voorhand verwachten dat niet iedereen het ermee eens zal zijn. Bestaande verhoudingen komen anders te liggen, verantwoordelijkheden verschuiven, geldstromen gaan anders lopen op basis van nieuwe criteria. Dat is onzekerheid, en onzekerheid leidt tot verzet.
• De ambitie om kwaliteit te verhogen, lijkt bovendien te impliceren, dat die niet goed genoeg was. Dat laatste kun je niet over de volle breedte beweren, maar het is absoluut een feit, dat de kwaliteit van ons hoger onderwijs omhoog moet. Andere landen blijven zich ontwikkelen, traditionele concurrenten worden sterker, en er komen nieuwe concurrenten bij. We redden het niet als we gewoon ons best blijven doen. Ook niet als we er een schepje bovenop gooien. We moeten echt de bakens verzetten en keuzes maken.
• Overigens zijn we al goed bezig. Vandaag werd bekend dat Nederland twee plaatsen is gestegen op de lijst van het World Economic Forum en nu bij de top-5 van de meest concurrerende landen in de wereld hoort. We staan achter Zwitserland, Singapore, Finland en Zweden; maar we blijven Duitsland, de VS, de UK, Hong Kong en Japan voor. Nog maar vier te gaan! Goed nieuws, maar geen reden om achterover te leunen. Ook volgens het Forum, dat adviseert om verder in het onderwijs te investeren om de hoge positie vast te houden. En dat is een uitdaging.
• In de hele wereld is men op zoek naar manieren om de kwaliteit van hoger onderwijs te versterken. Overal wil men zich onderscheiden met ambitie en excellentie. Als klein land met grote ambities zitten we met onze prestatieafspraken-aanpak in de voorhoede. En daar moeten we blijven, willen we ons met de concurrentie kunnen meten. En dat willen we!
• Aan NHTV zal het niet liggen. U blijft keuzes maken om uw profiel aan te scherpen en vraag en aanbod op elkaar af te stemmen. Zo wilt u zich aantrekkelijker maken voor vwo’ers door verrijkte, driejarige hbo-trajecten aan te bieden. En u werkt bijvoorbeeld samen met Wageningen voor een bacheloropleiding toerisme. Ik ben blij met zulke initiatieven, want u houdt daarbij de b van beroepsopleiding goed in de gaten. Het is hier geen universiteit, maar u kunt door profilering wel een nieuw hbo-landschap scheppen, met meer pieken, met meer verscheidenheid tussen instellingen en met meer verbanden met andere onderzoeksvelden, zodat er voor studenten ook echt iets te kiezen valt.
• Tegelijkertijd moet je voor verschillende groepen ook verschillende programma’s bieden: kortere programma’s voor vwo’ers, Associate degree-programma’s, honoursprogramma’s voor extra getalenteerde studenten, hbo-masters… We moeten af van de eenheidsworst in het aanbod. De instroom in het hbo is veel te divers om iedereen door een mal te duwen. En studenten die zo sterk van elkaar verschillen, kun je niet allemaal door dezelfde opleiding persen. Voor de een is die te zwaar, voor de ander te licht.
Dames en heren,
• Dit kabinet heeft een proces in gang gezet om het hoger onderwijs toekomstbestendig te maken, gereed voor 2025. En daar heb ik wel een toekomstbeeld bij:
o Ik zie een hoger onderwijswereld voor me, waarin alle instellingen eigen zwaartepunten hebben gekozen, waarmee ze dan aan de top staan. Over het geheel genomen is het kwaliteitsniveau daardoor gestegen.
o Omdat kwaliteit vraagt om specialisatie, moeten studenten soms wat verder reizen. Dat is soms wat onhandig, maar je krijgt er de beste opleiding voor terug. NHTV bewijst overigens, dat afstand voor gemotiveerde studenten geen probleem is.
o Kwaliteit vormt in 2025 de meest bepalende factor voor de bekostiging. Zo het werk, zo het loon.
• Ik ben ervan overtuigd dat zelfs de meest fervente critici in 2025 moeten toegeven, dat betalen op basis van kwaliteit en geleverde prestaties meer oplevert dan belonen op grond van kwantiteit en beloftes. De kwaliteit van het hoger onderwijs is door deze cultuuromslag met sprongen omhoog gegaan. En de bijna 40-jarige NHTV is als icoon van Breda inmiddels bekender dan het KMA, het Turfschip en het ‘Avondje NAC’ samen.
• Terug naar vandaag, terug naar het hoger onderwijs. Laten we vooral vasthouden aan de lijn die rechtstreeks van Veerman naar de strategische agenda en de prestatieafspraken loopt. Een omslag naar langetermijnkwaliteit bereik je alleen door langetermijnbeleid. Koester de jonge aanplant, en laat die uitgroeien tot een gezonde boom waarvan we straks de vruchten kunnen plukken.
• Dames en heren, ik begon deze toespraak met het citeren van Hans Uijterwijk en ik wil nu ook weer bij hem eindigen. Na 40 jaar onderwijs, waarvan 30 jaar in bestuurlijke functies neemt u afscheid als voorzitter van het college van bestuur. En in die rol bent u de afgelopen 14 jaar uitgegroeid tot ‘mister NHTV’. Je kunt je deze instelling bijna niet meer voorstellen zonder Hans Uijterwijk, maar dat zal toch moeten gebeuren, want u vond het een mooi moment om wat anders te gaan doen: studeren, uw promotie-onderzoek afronden, en u wilt gaan… reizen! Dat zal na al die jaren NHTV best goed gaan, dunkt me.
• Ik wil u hartelijk bedanken voor uw goede werk, voor alles wat u voor NHTV en daarmee ook voor het Nederlandse hoger onderwijs hebt gedaan. Om in de stijl van Dik Trom te blijven: “U was een bijzonder voorzitter, en dat was u!”
Ik dank u wel, en ik wens u bij deze opening van het hogeschooljaar allemaal heel veel wijsheid toe!