Dreigingsniveau terrorisme verhoogd
De omvang van jihadgang vanuit Nederland naar Syrië en andere gebieden is snel gestegen. Er is een risico dat jihadreizigers in de conflictgebieden expertise en strijdervaring opdoen en bij terugkomst in Nederland een dreiging vormen, omdat zij radicaal, getraumatiseerd en in hoge mate geweldsbereid kunnen terugkeren. Daarnaast zijn er meer signalen van radicalisering van kleine groepen jongeren. Ook is in veel landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten de ruimte voor jihadistische netwerken om zich te manifesteren toegenomen. Sommige van deze groepen hebben westerse doelen op het oog, soms ook in Europa. Door deze zorgelijke ontwikkelingen is de voorstelbaarheid van een aanslag tegen Nederland of Nederlandse belangen in het buitenland in de afgelopen tijd vergroot. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) heeft het dreigingsniveau daarom verhoogd van beperkt naar substantieel. Om de veiligheidsrisico’s zoveel mogelijk te onderkennen en in te dammen hebben operationele diensten, zoals AIVD en politie, hun alertheid verhoogd en inspanningen geïntensiveerd. Ook andere westerse landen maken zich zorgen over de toename van jihadreizen en nemen maatregelen.
De dreiging zit hem vooral in teruggekeerde jihadreizigers. Zij kunnen bij terugkomst door hun expertise en strijdervaring een veiligheidsrisico opleveren. De omvang van jihad gang is snel gestegen. Waar het eerst nog ging om enkelen en daarna tientallen gaat het in Nederland nu om tegen de honderd personen die de afgelopen tijd zijn vertrokken naar diverse landen in Afrika en het Midden-Oosten, maar met name naar Syrië. In heel Europa gaat het om vele honderden. Velen sluiten zich aan bij jihadistische strijdgroepen. Daarnaast kunnen jihadreizigers een dreiging vormen tegen westerse belangen in de conflictgebieden zelf en bestaat de mogelijkheid dat zij andere geestverwanten uit Nederland aansporen hen te volgen.
De afgelopen periode zijn er voorts signalen waargenomen, die duiden op een toegenomen jihadistische radicalisering van kleine groepen jongeren in Nederland. De groei van het aantal jihadreizigers is een van de indicatoren daarvoor. Ook blijkt dat de doorradicalisering naar geweldsbereidheid soms zeer snel kan verlopen. Tegelijkertijd moet worden vastgesteld dat de aandacht van politiek, bestuur en samenleving voor de gevaren van radicalisering in de afgelopen jaren is afgenomen, omdat al geruime tijd weinig radicalisering werd waargenomen. Het strijdtoneel in Syrië, dat nabij en eenvoudig bereikbaar is, heeft dit beeld doen veranderen.
Tot slot baren ook de ontwikkelingen in diverse landen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten zorgen. In verschillende landen is een complex proces naar democratisering op gang gekomen. Schaduwzijde hiervan is dat jihadistische organisaties zich daar nu ook tamelijk ongehinderd kunnen manifesteren. De voorheen uiterst repressieve veiligheidsapparaten zijn niet langer bij machte of bereid die organisaties te bestrijden.
Intensivering aanpak
De minister van Veiligheid en Justitie, verantwoordelijk voor de coördinatie van de terrorismebestrijding, heeft op basis van het nieuwe dreigingsbeeld van de NCTV stappen gezet om de risico’s zoveel mogelijk in te dammen. Daarbij kan in belangrijke mate worden gesteund op het instrumentarium dat in het kader van de Nederlandse contraterrorisme strategie 2011-2015 is ontwikkeld. Er zijn reeds mogelijkheden gecreëerd om het afreizen naar jihadistische trainingskampen en strijdgebieden tegen te gaan en de risico’s van teruggekeerde personen tijdig te onderkennen en in te dammen. Het gaat daarbij om inlichtingen en onderzoek, opsporing en vervolging, vreemdelingenrechtelijke maatregelen en bestuurlijke aanpak op lokaal niveau. De inzet op al deze gebieden is inmiddels geïntensiveerd.
Inlichtingen en onderzoek
De diensten hebben de inzet op het thema jihadgang geïntensiveerd en zetten extra mensen en middelen in op detectie en controle. Ook de politie is alert en heeft de systematische inwinning versterkt van informatie op dit terrein vanuit regionale eenheden. Daarnaast is de signalering vanuit de gemeente en haar lokale partners cruciaal. In de Contraterrorisme Infobox brengen alle deelnemende partners informatie over risicopersonen samen, om elke effectieve interventiemogelijkheid te benutten.
Opsporing en Vervolging
Het OM heeft voldoende wettelijke instrumentarium om samen met de politie en in afstemming met de AIVD, daar waar mogelijk, strafrechtelijk op te treden. Hoewel het verzamelen van bewijzen in internationale strijdgebieden problematisch is, wordt alles op alles gezet om de bewijslast in concrete gevallen rond te krijgen.
Vreemdelingenrechtelijke maatregelen
De personen die uitreizen hebben veelal (tevens) de Nederlandse nationaliteit. In die gevallen waarin de uitreiziger niet de Nederlandse nationaliteit heeft en dus vreemdeling is, wordt een vreemdelingenrechtelijk traject ingezet. Concrete mogelijkheid is het intrekken van de verblijfsvergunning, als er concrete aanwijzingen zijn om aan te nemen dat de vreemdeling een gevaar vormt voor de nationale veiligheid.
Bestuurlijke aanpak
Naast de strafrechtelijke- en vreemdelingrechtelijke mogelijkheden, kan de burgemeester in de lokale driehoek een specifieke aanpak inzetten op een risico-persoon en zijn omgeving. De aanpak is gericht op het verminderen van de dreiging die van de betrokken persoon uitgaat, bijvoorbeeld omdat betrokkene anderen radicaliseert, mobiliseert of rekruteert. Inlichtingen- en veiligheidsdiensten en politie zullen waar mogelijk concrete informatie over personen voor dit doel aan het lokaal bestuur beschikbaar stellen.
Naast deze persoonsgerichte aanpak, zet het lokale bestuur in op samenwerking met lokale gemeenschappen, vanuit een gedeelde zorg over de radicalisering en jihaddeelname van jonge mensen. Een belangrijke rol hierbij ligt ook in het gericht benutten van de middelen die het integratiebeleid van zowel SZW als van gemeenten biedt, zoals het stimuleren van burgerschaps-competenties op scholen.
Internationaal
De toename van het aantal uitreizigers en de risico’s van terugkeerders is een pan-Europees fenomeen. Versterking van de informatie- en kennisuitwisseling en samenwerking in internationaal verband is dan ook van belang. Politie en veiligheidsdiensten werken op dit vlak internationaal nauw samen.