Toespraak Schultz van Haegen op Waterschapsdag 2013, thema ‘Samen uit de crisis’

Toespraak | 18-03-2013

Dames en heren,

Laat ik beginnen met een anekdote. Een anekdote over Ludwick Marishane; een student in Zuid-Afrika Hij groeide op in een gebied waar water zeer schaars is. Een bad nemen of gewoon jezelf wassen was ingewikkeld; je moest er veel moeite voor doen.Hij kreeg een hekel aan wassen. Waarom vindt niemand iets uit waardoor je je kunt wassen zonder water, vroeg hij zich af. Hij ging op onderzoek uit en ontdekte dat miljoenen mensen blind worden omdat ze hun gezicht niet regelmatig kunnen wassen. Zijn motivatie groeide. Hij onderzocht eigenschappen en samenstellingen van lotions, crèmes en bedacht een formule.

Vier jaar later had hij een businessplan en een patent op dry-bath.Een lotion waarmee je je kunt wassen zonder water. In 2011 werd hij uitgeroepen tot ondernemer van het jaar. Uw thema van vandaag – ‘samen uit de crisis’ - deed me denken aan dit verhaal. Ik wil het graag als voorbeeld stellen:

Schaarste als stimulans voor creativiteit. Creativiteit die wordt gecombineerd met kennis en leidt tot ondernemerschap. Dát is de formule die wij nodig hebben. Wij hebben geen schaarste aan water. Wij hebben ook geen schaarste aan kennis over waterbeheer. We hebben wel schaarse middelen om in onze hoofdtaken te kunnen blijven voldoen: zorgen voor veiligheid, zorgen voor voldoende zoet water. Opgaven die het bestaan van Nederland raken. Creativiteit is dus hard nodig. De uitgangspunten om ons land vooruit te helpen zijn goed. Maar het is onvoldoende om te zeggen dat het water in onze genen zit. Het lijkt dan alsof succesvol waterbeheer vanzelf gaat. De vragen die wij ons in de watersector moeten stellen zijn:  

• Benutten wij onze kennis goed?Verspillen we geen kennis en creativiteit door een gebrek aan samenwerking?
• Werken we wel efficiënt genoeg?

‘Samen uit de crisis komen’: ik zie minstens twee mogelijkheden voor u als watersector: geld verdienen en geld besparen. Wat het eerste betreft is het interessant om te kijken naar de internationale markt. Bijvoorbeeld de markt van de deltatechnologie. Wereldwijd gaat hier zo’n 130 miljard euro (red: Bron ‘Water verdient het’, advies Topsector Water) in om. De omvang van de bereikbare markt voor Nederland is zo’n 11-12 miljard. Op dit moment is de toegevoegde waarde van de Nederlandse deltasector ruim 4 miljard euro. Dat is uitstekend. Maar er is dus nog veel potentie! Ruim baan voor de topsector Water.

Er zijn volop aanknopingspunten. De reputatie van de Nederlandse watersector in het buitenland is uitstekend. Ik heb dat zelf gemerkt toen ik twee weken geleden in New York was. Men doet graag een beroep op de Nederlandse kennis: ‘time to bring in the Dutch’. Dat hoor je vaak na New Orleans. Cruciaal is dat de Nederlandse bedrijven en instellingen samen optrekken. In het buitenland opereer je onder één vlag; die van Nederland.Ook de waterschappen kunnen bijdragen aan een nog betere positie in de internationale markt.Niet direct om zelf geld te verdienen; dat is niet uw hoofdtaak.Maar uw expertise en contacten zijn wel nodig om een gunstig klimaat te scheppen en deuren te openen.Geld verdienen is één. Geld besparen is twee.

Efficiënt werken is één van de drijfveren van het Bestuursakkoord Water dat we twee jaar geleden hebben afgesloten. Ook dit kabinet gelooft in dit akkoord.Natuurlijk helpt het Nederland de crisis tegen te gaan als het lukt om jaarlijks 750 miljoen euro doelmatigheidswinst te boeken. Het helpt ook alle Nederlanders en bedrijven als we hun lokale lasten kunnen beheersen. We besparen immers om de kosten minder te laten stijgen.

Uit de eerste voorlopige resultaten blijkt dat we goed op koers liggen. De doelmatigheidswinst ligt zelfs al wat hoger dan we voor dit jaar hadden ingeschat. (red: bron eerste concept Water in Beeld) Er is een trendbreuk ingezet in het beheersen van de kosten. Dat is veelbelovend! Maar los van de besparingen, ben ik ervan overtuigd dat het akkoord ook de sector zelf helpt om innovatiever en duurzamer te worden. Juist die bereidheid om meer samen te werken is de echte waarde van dit akkoord. Ik weet dat er al veel initiatieven zijn op het gebied van samenwerking. Een heel actueel voorbeeld is dat vandaag het Waterschapshuis en Rijkswaterstaat een samenwerkingsovereenkomst hebben getekend over een gezamenlijke ICT-voorziening voor vergunningverlening en handhaving. De samenwerking begint met 7 waterschappen, in de hoop dat er meer aansluiten.

Ik ben blij met dit soort initiatieven. Het leidt tot meer eenduidigheid voor burgers en bedrijven – ze kunnen op dezelfde manier vergunningen voor bv lozingen of steigerbouw aanvragen. En het leidt tot besparing van kosten. De nadruk van het Bestuursakkoord Water ligt op een regionale uitwerking. Inmiddels zijn 60 regio’s nu in beweging. Het tempo verschilt, net als de aanpak zelf.Dat hangt samen met het principe van lokaal maatwerk. U krijgt de kans om zelf te laten zien hoe goed het gaat in uw regio. U krijgt bezoek. Er is nu een visitatiecommissie in oprichting, en die komt vanaf dit voorjaar bij u langs.

Beste mensen,

Geld verdienen en geld besparen: ze zijn belangrijk maar natuurlijk niet de belangrijkste uitdagingen van de watersector. Zorgen voor droge voeten, minder wateroverlast, voldoende zoetwater; daar gaat het vooral om. En als het kan doen we dat op zo’n manier dat we ons land mooier maken. Want werken aan water betekent ook steeds met nieuwe ogen naar ons land kijken.We doen dat bij het toepassen van het principe van meerlaagsveiligheid. Want waterveiligheid gaat verder dan alleen dijken. Ook de inrichting van gebieden en rampenbeheersing hebben invloed. Daarom staat dit principe ook in het Delta-deelprogramma nieuwbouw en herstructurering. We doen dat ook met Ruimte voor de Rivier waarin alle projecten nu in uitvoering zijn. Daarvoor is veel belangstelling in het buitenland. Bijvoorbeeld in de VS waar ik begin deze maand een memorandum of understanding heb ondertekend over het aanbieden van Nederlandse expertise en advies bij de wederopbouw na de orkaan Sandy. Uw kennis, creativiteit en vermogen om samen te werken is hard nodig voor de uitdagingen waar we voor staan.

Ik zou bijna zeggen: juist nu. Niet alleen vanwege die crisis. Maar ook omdat we deze kabinetsperiode geschiedenis gaan maken. U weet het, er moeten knopen worden doorgehakt. Ik heb het over de Deltabeslissingen. Ik loop ze niet allemaal na, maar ik noem als voorbeeld de normering van onze dijken. Na 60 jaar zijn we toe aan een ander systeem. Er zijn maatschappelijke kosten-baten analyses gemaakt en analyses van de slachtofferrisico’s. We houden rekening met de demografische ontwikkeling en de veranderingen in het klimaat.De keuzes zijn nog niet gemaakt, maar we moeten ons daar wel op voorbereiden zodat we in 2015 de juiste beslissingen kunnen nemen. Vooruitlopend op die beslissing wil ik beginnen met een aantal testcases, bijvoorbeeld het toepassen van geotextiel bij een van de dijkversterkingstrajecten om het risico van piping te verminderen. Er zijn meer voorbeelden. Zorgvuldigheid staat voorop; het gaat om grote investeringen en de discussie over normering is ook een gevoelige discussie. Bescherming tegen water ráakt mensen. Gevoelig of niet: we zullen wel onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Ook dat gaan we samen doen. Op een innovatieve manier. Met een scherp oog op de ruimtelijke inrichting. De problemen bij New York hebben aangetoond hoe belangrijk dat is. Tot slot de bestuurlijke organisatie.

Een aantal van u maakt zich zorgen over de toekomst van de waterschappen. Ik heb vanaf de eerste week gezegd: “structure follows strategy”.  Waar het mij om gaat is dat een bestuurlijke hervorming moet leiden tot een wezenlijke inhoudelijke verbetering van de taakuitvoering. Dat staat ook in de concept-bestuurlijke visie van het kabinet die minister Plasterk eind deze maand naar de Kamer stuurt. Vooropgesteld: waterschappen zijn zelfstandige organisaties die zelf primair verantwoordelijk zijn voor de schaalvergroting. Een verantwoordelijkheid die de waterschappen al jaren nemen. Het heeft ook geleid tot een ongekende schaalvergroting en efficiëntieverbetering.

Vroeger had je 2600 waterschappen die allemaal hun eigen polder droog hielden. Nu zijn het er 24, met belangrijke taken op het gebied van waterbeheer en het zuiveren van afvalwater. De vraag blijft of dit efficiënter kan. En soms is dit met opschaling en soms met verbeteringen in de waterketen. U, als waterschappen, staat sterker in deze discussie wanneer u zelf met voorstellen komt. Vanuit de inhoud. Als ú met onderbouwde voorstellen komt is de eerste slag aan u. En ter inspiratie voor alles wat ons nog te doen staat, roep ik nog even het beeld op van Ludwick Marishane. De formule van drybath. Wassen zonder water. Wij gaan samen op zoek naar ónze formule. De formule voor een sterk en veilig Nederland met water.

Ik wens u allen veel succes.