Persconferentie na ministerraad 16 oktober 2015

Mediatekst | 16-10-2015

Inleidend statement

Ook vandaag is er weer uitgebreid in de ministerraad gesproken over de verschillende aspecten van het vluchtelingenvraagstuk. We hebben ook stilgestaan bij de aanpak van mensensmokkelaars. We hebben vanochtend besloten om de strafmaat voor mensensmokkel te verhogen. Hiermee pakken we het verdienmodel van deze criminelen steviger aan en doen we meer recht aan de ernst van het delict. Om ervoor te zorgen dat de maatregel al met ingang van volgend jaar in werking kan treden, zal nog deze maand bij de Tweede Kamer een spoedwet ingediend worden.

Daarnaast werken we verder langs de én-én-én-aanpak aan het vluchtelingenvraagstuk. Dat betekent in de eerste plaats doorgaan om de instroom in Nederland in goede banen te leiden, sober en rechtvaardig. 2: het voorkomen van asielshoppen in Europa. En 3: de instroom beperken, door te voorkomen dat mensen naar Europa komen en tegelijkertijd de terugkeer te coördineren. Langs die 3 sporen werken we de afgelopen 5, 6 weken en ook de komende tijd.

Nou wat betreft de versobering van voorzieningen heeft deze week natuurlijk ook het Kamerdebat plaatsgevonden, op basis van de afspraken die maandag in de coalitie zijn gemaakt. Gisteren is vooral ook gewerkt aan het 3^e spoor: hoe kunnen we die instroom naar Europa beperken? En we hebben gisteren belangrijke stappen gezet, die bijdragen aan een beperking van die instroom door een betere opvang in de regio, en samenwerking met ook landen in die regio. Belangrijk daarbij is het EU-Turkije Actieplan, waar de Commissie gisteren mee kwam na onderhandelingen door - mag ik zeggen - 'onze' Frans Timmermans, uitonderhandeld in Ankara. Met dat Actieplan willen we de vluchtelingeninstroom en de stromen naar Europa daadwerkelijk terugdringen, door extra opvang met meer perspectief op scholing en werk, een betere registratie en een effectievere grensbewaking. Dat allemaal in samenwerking met de Turken.

Op de top in Valletta in november zullen we met Afrikaanse landen proberen nadere samenwerkingsafspraken te maken over de aanpak van de grondoorzaken van migratie, opnieuw dat 3^e spoor, werkgelegenheid voor jongeren, terugkeer, betere grensbewaking en ook hier opvang in de regio. En zo werken we in Nederland, binnen Europa en ook met de landen buiten Europa op alle fronten aan een geïntegreerde aanpak van het migratievraagstuk. Dat zal - zeg ik er meteen opnieuw bij, vorige week hier ook in een wat langere inleiding aan u gemeld - dit zal niet van vandaag op morgen geregeld zijn, het zal een kwestie zijn van de langere adem en het zal zeker ook in de toekomst ons nog op momenten voor complexe vraagstukken stellen.

Ondertussen zien we ook in de samenleving dat dit leidt tot spanningen. Tegelijkertijd zien we dat het in de meeste gevallen gelukkig goed gaat. De spanningen worden natuurlijk zichtbaar, in de meeste gevallen gaat het goed. Maar toch die spanningen zijn relevant. Ik heb het eerder gezegd: ik begrijp als mensen bezorgd zijn, als ze boos, als ze emotioneel zijn. Dat gesprek moet gevoerd worden. Kwaad worden, ook dat mag, maar de grens van geweld of het dreigen met geweld, van wie dan ook, is uit den boze. Die grens, en dat blijf ik herhalen en daar staan we voor en daar sta ik voor, die mag nooit overschreden worden. Dat is volkomen onacceptabel. Met andere woorden: van mensen en bestuurders blijf je af en ik roep mensen op de rust te bewaren en binnen de grenzen van de wet en het betamelijke te blijven.

Dan ben ik vandaag iets korter bij u, het kopje koffie na afloop schrappen wij want ik moet dadelijk, na mijn tv- en radiogesprek bij de NOS, naar de Ridderzaal voor een bijzondere vergadering van de Eerste en Tweede Kamer. Die begint om 15.00 uur en dat wordt bijzonder omdat deze mooie instantie al heel lang bestaat, de Staten-Generaal, maar in deze vorm - met een Tweede en Eerste Kamer - 200 jaar.

Vluchtelingenvraagstuk

FRESEN (NOS JOURNAAL)

Meneer Rutte, maakt u zich zorgen over het feit dat het klimaat zich verhardt in Nederland?

RUTTE

Ik zeg het vaker: ik vind, maar misschien is dat een persoonlijk ding, dat woord zorgen irriteert me altijd een beetje. Niet dat u het gebruikt…

FRESEN

… Verhardt het klimaat zich in Nederland?

RUTTE

Ook die analyse zou ik anders maken. Mijn conclusie is dat mensen bezorgd zijn, dat zien we eigenlijk al een aantal weken. Op veel plekken is nu de discussie gaande over noodopvang of het mogelijk aanbieden van voorzieningen in de sfeer van een asielzoekerscentrum. Mensen in de omgeving daarvan hebben daar verschillende opvattingen over, soms positief maar ook vaak negatief, en die uiten zich. En ik denk dat dat prima is, maar de grens van mensen met geweld bedreigen, familie van burgemeesters, kinderen van burgemeesters bedreigen of een wethouder, is onacceptabel.

FRESEN

En emotionele bewonersbijeenkomsten waar mensen dan na afloop weggaan met het idee: er is niet naar ons geluisterd.

RUTTE

Nou goed wat ik natuurlijk wil is dat mensen merken, en ik geloof dat we dat ook echt doen, kijk naar Ahmed Aboutaleb gisteravond. Als er nou toch een bestuurder in Nederland is met een berg ervaring en buitengewoon effectief bestuurder, dan vind ik het van belang natuurlijk dat mensen ook na afloop dat zo ervaren. Je kunt dat niet afdwingen, dat mensen dat zo ervaren. Ik zou wel tegen ook al deze mensen, die dat zo ervaren, willen zeggen: ik snap die emoties, ik snap ook dat er irritatie is, dat u soms boos bent, maar we vragen ook iets. Er komt iets op Nederland af, dat gebeurt vaker in de geschiedenis, er komen dingen op een land af die je niet helemaal zelf in de hand hebt onmiddellijk - we zijn bezig om dat ten aanzien van die stromen naar Europa in te dammen, het asielshoppen in Europa in te dammen - maar op dit moment is gewoon een feit dat er een veel hogere instroom is van vluchtelingen naar Nederland. En het beroep dat ik ook op de mensen doe, die daar boos over zijn, die zeggen 'ik wil dat niet in mijn buurt', toch doe ik een beroep op ze. Ik snap die emotie, ik snap die boosheid, maar het is gewoon ontzettend belangrijk dat ook u meehelpt. Want die moeten we met z'n allen klaren.

FRESEN

Maar die mensen hebben bepaalde zorgen en die hebben het idee bijvoorbeeld dat veel van die vluchtelingen, die daar in de buurt komen wonen bij ze, dat dat een bedreiging is voor hun veiligheid of dat dat de criminaliteit verhoogt. Wat doet het kabinet er eigenlijk aan om daar de emoties en de incidenten te scheiden van de feiten?

RUTTE

Dat doen we door er in ieder geval voor te zorgen - dat kan ik hier echt nog een keer herhalen, ook dat hebben we vaak besproken op vrijdag - als zich incidenten voordoen in centra van asielzoekers of in opvanglocaties of in noodopvanglocaties, dan wordt er ingegrepen. Dan worden mensen bestraft, dan wordt zo mogelijk dat ook tegengeworpen bij de aanvraag voor asiel, waar dat kan zijn we bezig om wetgeving aan te scherpen. Dus dat is 1. Tegelijkertijd, als je kijkt naar de grote instroom nu naar Nederland en het aantal incidenten, dan is het logisch dat waar dingen gebeuren, dat dat naar boven komt, in het nieuws komt. Dat snap ik ook. Maar als je gaat kijken naar het algemene beeld, dan zie je dat het op de meeste locaties netjes gaat. Er zijn dingen, als het nodig is wordt er ingegrepen en waar dat niet goed gaat, moet het ook echt gebeuren.

FRESEN

Maar moet het kabinet daar de feiten dan niet bij leveren? Want dit zijn algemeenheden waar u het nu over heeft. 'In het algemeen gaat het goed'. Maar zou dat niet helpen voor het draagvlak als je daar ook feiten bij kan leveren en gewoon gegevens. Want als je bij de politie navraag doet, dat hebben wij de afgelopen dagen, weken gedaan, dan krijg je te horen: we registreren niet naar herkomst of het asielzoekers zijn of…

RUTTE

…Ga ik voor u na, dat weet ik niet, dat ga ik voor u na of dat zo is…

FRESEN

…Maar zou het helpen als het kabinet daar…

RUTTE

…Nou, dat ga ik voor u na. Ik denk dat het van belang is dat we met z'n allen, dat is ook een taak voor media maar zeker ook voor de politiek, dat we ons realiseren dat er dingen niet goed gaan en dan sta ik ervoor dat we ingrijpen - dus Nederlanders moeten erop kunnen rekenen als de wet wordt overtreden, als er opstootjes zijn, relletjes zijn tot en met veel ernstiger feiten, dan wordt er echt hard opgetreden en dat wordt zo mogelijk ook tegengeworpen bij de asielaanvraag. Tegelijkertijd, als we kijken naar de grote aantallen, dan zijn het incidenten, dan is het niet het algemene beeld.

FRESEN

En hoe heeft u dan naar Wilders gekeken deze week in het debat, die zijn bijdrage gebruikte om voor te lezen uit brieven van bezorgde burgers?

RUTTE

Geert Wilders maakt gebruik van zijn vrijheid van meningsuiting, dat is zijn goed recht.

BLOK (RADIO 1)

U prees net Frans Timmermans voor een deal die hij heeft gemaakt in Turkije. Vandaag zegt een woordvoerder van de AK-Partij, de regerende AK-Partij in Turkije, dat die deal nog helemaal niet definitief is. Sterker nog, hij zegt: Turkije laat zich niet omkopen met € 3 miljard. Hoe hard is de deal die de EU met Turkije heeft gesloten?

RUTTE

Nou goed dit zijn in ieder geval de afspraken die de Commissie heeft gemaakt met de Turkse regering. Op onderdelen moet het worden uitgewerkt, bijvoorbeeld de 3 miljard. Dat is een wens van de Turken, dat hebben zij op tafel gelegd, zij willen dat. De Commissie heeft 500 miljoen ter beschikking gesteld en gezegd: over de rest, en welk bedrag dat precies wordt, daar gaan we over verder in gesprek.

BLOK

Maar de deal zelf kan dus ook nog door Turkije getorpedeerd worden?

RUTTE

Het Actieplan ligt er, dat is een Actieplan van de 2 partijen. Het is niettemin wel zo dat dat op allerlei onderdelen moet worden uitgewerkt en dat bijvoorbeeld op het punt van de 3 miljard, dat is een Turkse wens, er nog geen definitieve afspraken zijn over de hoogte en de precieze bestemming van die middelen. Dus dat is een Turkse wens, daar hebben wij kennis van genomen en daar gaan de gesprekken nog over door. Dus op onderdelen moet die uitwerking plaatsvinden, dat klopt.

BLOK

U geeft steeds aan dat dit dossier heel urgent is. Binnen hoeveel tijd zou u het geregeld willen hebben?

RUTTE

Mag ik er even op wijzen dat we een paar weken geleden nog dachten dat het niet zou lukken of heel moeizaam zou worden om met Turkije tot dit type afspraken te komen, ook omdat de Turken ook weer hele andere dingen daarvoor in de plaats vroegen, ook inzake het regionale conflict. Dat er wat dat betreft gisteren een doorbraak is bereikt door het op hoofdlijnen eens te zijn. Het moet natuurlijk zo snel mogelijk worden uitgewerkt, maar het is echt knap en ook anders dan wat velen, ook ikzelf, vermoed hadden tot een paar dagen geleden, hoe ver we nu al zouden kunnen zijn. Ik dacht: dat gaat meer tijd kosten. Dan is het knap hoe ver we nu zijn. En natuurlijk: alles gisteren, niet morgen.

MH17

HEYMANS (RTL NIEUWS)

De MH17, meneer Rutte, Joustra zegt vanochtend in de Volkskrant dat Rusland heel erg bezig is met mist op te werpen, met elke keer met andere argumenten naar voren te komen om het rapport van de OVV onderuit te halen. Hoe apprecieert u zijn zienswijze?

RUTTE

Precies wat u zegt: dat zijn zijn uitspraken. Hij heeft dat onderzoek - en mag ik nog weleens een keer zeggen: een voortreffelijk onderzoek - onafhankelijk, gisteren heeft de hele Europese Raad ook de complimenten uitgesproken en opnieuw collectief de oproep gedaan aan alle betrokkenen om nu mee te werken aan het 3^e spoor, de vervolging. Maar verder: de uitspraken van Joustra apprecieer ik zoals u dat zegt, namelijk: precies wat hij zegt, dat zijn zijn uitspraken. Ik ben daar niet bij geweest.

HEYMANS

Maar ik zou me kunnen voorstellen dat dit soort toch redelijk vergaande uitspraken voor u lastig zijn om de goeie band met de Russen, om dit dossier uiteindelijk volledig te kunnen afronden, dwarsbomen.

RUTTE

Kijk wat ik en de regering doen is onze verantwoordelijkheid nemen als opdrachtgever, eerst voor het onderzoek naar de oorzaken en dat is nu afgerond, het 2^e spoor, maar wij zijn ook de opdrachtgever en opdrachtnemer, samen met een aantal andere landen, voor het 3^e spoor, namelijk het strafrechtelijk onderzoek. En dat betekent dat u van mij geen vingers zult zien wijzen, geen uitspraak zult zien doen waarvan ik meen dat die dat 3^e spoor, namelijk dat de daders - dat is ons doel - uiteindelijk hun gerechte straf niet ontlopen, dat dat in de weg zou kunnen staan. En dat betekent dat een aantal van u zal rapporteren dat ik met meel in de mond praat en dan heeft u nog gelijk ook, dat doe ik, juist ook in het belang van het succes van dat 3^e spoor. Dus wij wachten nu het onderzoek af van het Openbaar Ministerie en dat is gebaat bij minimale politieke interference, politieke uitspraken daarover.

HEYMANS

Maar is het dan niet juist zo dat die uitspraken van Joustra, dat dat uw lijn wel in de weg staat?

RUTTE

En zelf weer commentaar geven op uitspraken die anderen doen buiten het kabinet en die appreciëren al, helemaal in de richting zoals u hier schetst, helpen weer niet het bevorderen van goede uitkomsten op het 3^e spoor.

HEYMANS

Maar ik hoor u inwendig vloeken, of niet?

RUTTE

Nee. U hoort helemaal niets, behalve wat ik zeg. Hoop ik, tenzij ik borrelende geluiden maak, maar dan komt het door de gevorderde leeftijd.

KOOLE (RTL NIEUWS)

Aanvullend: minister Koenders daarstraks, of daarnet, dat hij zijn Russische collega niet te pakken kan krijgen, dat die hem ontwijkt. Heeft u geprobeerd Poetin te pakken te krijgen?

RUTTE

Nee, de contacten lopen nu inderdaad op het niveau van de minister van Buitenlandse Zaken. En wat nu vooral van belang is, ik heb die oproep ook gedaan afgelopen dinsdag, is dat ik ook de Russen vraag om mee te werken aan het 3^e spoor, het strafrechtelijk onderzoek. En daarmee ook in lijn met Veiligheidsraadresolutie 2166, die ook de instemming van Rusland heeft gehad vorig jaar zomer.

Beloningen bestuurders

KOOLE

Dan een ander onderwerp. RTL Nieuws heeft een uitvraag gedaan bij allerlei bestuurders van semipublieke instellingen - woningbouwverenigingen, scholen noem maar op - om hun declaratiegedrag openbaar te maken. Dat hebben allerlei instellingen gedaan, behalve de zorgsector. De hele zorgsector weigerde dat. Wat zou u tegen die zorgbestuurders willen zeggen?

RUTTE

Ik weet dat u mij enorme capaciteit toedicht en dat is ook vaak terecht, maar het was een week met een paar hele grote thema's - MH17, migratie -, ik probeer ook altijd alle RTL Nieuws-verslaggeving, ook wat later in de journaals, in de nieuwsuitzendingen te volgen, deze is mij niet helemaal geworden. Dus ik ga me daar in verdiepen en ik kom erop terug.

MH17

DU PRÉ (VOLKSKRANT)

Nog 1 MH17-vraag. Meneer Joustra zegt ook dat hij de kans groot acht dat de waarheid boven zal komen in dit onderzoek, maar dat hij de kans klein acht dat de daders ook gepakt zullen worden. Hoe schat u die kans in?

RUTTE

Ik ga daar helemaal niets over zeggen. Nederland is opdrachtgever en, met 4 andere landen, ook opdrachtnemer en overigens daar ook weer de hoofdopdrachtnemer in het 3^e spoor, het strafrechtelijk onderzoek. Alles wat de Nederlandse politiek en al helemaal de Nederlandse regering daarover zegt zal onmiddellijk kunnen worden uitgelegd door anderen als politieke beïnvloeding van dat proces. En daarmee verminder ik de kansen dat wij de daders kunnen pakken.

HEYMANS

U heeft toegezegd dat u nog met een kabinetsreactie op het rapport van Joustra. Dat beïnvloedt dan toch ook andere processen?

RUTTE

Kijk het rapport van Joustra gaat over heel veel zaken, gaat ook over vliegroutes, gaat over het vraagstuk van de passagierslijsten en het verwijt dat in het rapport besloten ligt dat de crisisorganisatie de eerste paar dagen haperde. Op dat soort zaken kunnen wij natuurlijk volledig reageren zonder dat wij beïnvloeden het 3^e spoor. De mate waarin wij natuurlijk reageren op het hoofdthema van het rapport van de Onderzoeksraad, namelijk het onderzoek naar de probable cause dus naar de oorzaak van de ramp - en dan hebben we het dus nog niet over het sluitende strafrechtelijk bewijs, want dat moet in het 3^e spoor worden geleverd - onze reactie daarop zal natuurlijk ook gekleurd worden door, of laten we zeggen zal in die zin terughoudend zijn, omdat wij natuurlijk dat willen doen voor zo ver dat niet in de weg staat aan een succesvolle uitvoering van het 3^e spoor.

Referendum

VRAAG BLOOMBERG

Er komt een referendum over het associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Welke positie neemt de regering in en gaat de regering ook nog campagne voeren?

RUTTE

Ja het woord 'campagne' heeft natuurlijk in Nederland een hele eigen betekenis, trouwens in de meeste democratieën, want dan denk je al gauw aan posters, grote zalen, dat soort zaken. Ik kan echt niet voorspellen of het zo'n karakter krijgt. Wat wij gaan doen is natuurlijk toelichten waarom de Nederlandse regering achter dat associatieverdrag staat en ik vermoed ook dat Kamerfracties dat zullen doen, er was een ruime meerderheid ook voor in de Kamer. Ik heb al eerder deze week gezegd: ik had het niet verwacht, ik feliciteer de initiatiefnemers met dit aantal handtekeningen, ik vind het echt een waanzinnig knappe prestatie. Dit betekent dat het referendum er komt. Wat ons betreft komt dat er zo snel mogelijk. Naar ik heb begrepen lukt dat niet dit jaar, maar zou het vroeg volgend jaar kunnen. Wij gaan daar alleen niet over, daar gaat de referendumcommissie over. Maar voor zo ver ik dat kan beïnvloeden, begint de referendumcommissie wat ons betreft zo snel mogelijk en blijkbaar is dat dan vroeg volgend jaar. Dat is 1. Het 2^e is: wij gaan natuurlijk uitleggen waarom we dit doen. Er is ook wel wat mist rond dit thema, als zou Oekraïne nu lid worden van de Europese Unie. Daar is geen sprake van, het is een associatieverdrag dat we ook hebben met Israël, met Libanon, met landen in Midden-Amerika en Latijns-Amerika en ook die bonken nog niet op de deur om lid te worden van de Europese Unie. Het 2^e gerucht dat gaat is dat er extra geld naar Oekraïne zou gaan rond dit verdrag. Dat is ook niet waar. Het verdrag gaat over de handelsrelaties, samen meer geld verdienen als ik het zo mag formuleren. En het 2^e is: een aantal dialogen op het terrein van mensenrechten, democratie etcetera. Daar gaat het verdrag over. Wij gaan dat toelichten. Dan komt vervolgens de vraag: wat doet u dan met een uitslag. Dat zou uw volgende vraag zomaar kunnen zijn. Op dit moment kan ik u zeggen dat wij nu eerst dat maatschappelijk debat willen voeren, dat wij daar onze bijdrage zullen leveren, en dat zodra de uitslag er is we natuurlijk kijken naar de mate van breedte onder die uitslag. Want ook daar zegt de referendumwet iets over, wat de opkomst moet zijn. En dat we tegen die achtergrond en natuurlijk ook tegen de achtergrond van het gevoerde maatschappelijk debat en vooral ook met inachtneming van het feit dat de wet ons voorschrijft om ongeacht de uitslag sowieso opnieuw naar het voorstel te kijken, of de uitslag nou plus ja of nee is, in alle gevallen moeten we opnieuw volgens de referendumwet het voorstel weer opnieuw bespreken in het kabinet, onze zienswijze aan de Kamer voorleggen en dat zullen we ook doen. Met inachtneming van het maatschappelijk debat, de uitslag, al die factoren. Daar gaan we niet op vooruitlopen, wat we dan doen, dat zullen we dan beslissen.

VRAAG

Maar het kan dus zijn dat als er een opkomst van 50% is, dat dan anders wordt gekeken door het kabinet dan wanneer het 30% is bijvoorbeeld. Begrijp ik dat goed?

RUTTE

Nee. De referendumwet zegt iets over opkomst en die ligt inderdaad bij het 2^e getal, dus dat is relevant, hoe hoog is die opkomst, om daarmee ook te voldoen aan de eisen van de referendumwet. Dus daar moet je naar kijken. En daarna is vooral natuurlijk van belang dat wij als kabinet gehouden zijn om, ongeacht de uitslag, opnieuw naar het aan de Kamer voorgelegde, door de Kamer geaccordeerde voorstel - namelijk akkoord te gaan met dat associatieverdrag - dat we dat opnieuw moeten wegen.

HEYMANS

(onverstaanbaar, red.)

RUTTE

Dan hoeft het inderdaad niet, nee dat klopt. Het gaat om, dus we kijken eerst naar de opkomst maar vervolgens kijk je naar: hoe is het maatschappelijk debat gelopen, welke argumenten zijn daarin met elkaar uitgewisseld. En daarbij zullen we, nogmaals langs de lijnen die ik net schetste, toelichten waarom wij denken dat het een goed verdrag is in het belang van Nederland maar ook in het belang van stabiliteit aan de randen van Europa. Het is denk ik ook in ons belang dat Oekraïne economisch verder vooruitkomt en als we daar als Nederland nog een paar centjes aan kunnen verdienen met onze voortreffelijke handelsrelaties, dan is dat denk ik alleen maar goed nieuws.