Toespraak van minister-president Rutte bij de afsluiting van de collegereeks ‘Hoe werkt Nederland?’
Dames en heren, beste studenten,
Als ik het goed begrijp hebben Alexander Rinnooy Kan en Paul Schabel jullie de laatste weken uitgelegd waarom Nederland zo'n goed land is om in te wonen. En nu ben ik ingehuurd om daar vandaag nog een schepje bovenop te doen. Dat doe ik met alle soorten van genoegen, want ik vind echt dat we in een fantastisch land leven. En het 1e bewijs is misschien wel deze collegereeks zelf. Want zeg nou zelf: een semester lang les krijgen in de werking van Nederland van 2 hoofdrolspelers die daarover van binnenuit kunnen vertellen - waar kan dat nou? Dat kan dus in Nederland. Zo werkt dat bij ons.
Nederland is aan de ene kant een oerdegelijk land: van hard werken, van eerst zien dan geloven, van een dubbeltje maar 1 keer uitgeven en van 'doe maar gewoon'. Van de andere kant hebben we een licht anarchistische afkeer van status en hiërarchie, zijn we enorm creatief en vindingrijk als ontwerpers en ingenieurs en staan we open voor nieuwe en andere dingen. We zijn het land van klederdrachten én de Gay Pride. Van Dutch design én de Friese staartklok, van een internationale handelsgeest én van Jan Salie. We zijn het allemaal en ook allemaal tegelijkertijd: betrouwbaar en een tikje behoudzuchtig. Maar ook heel direct en heel tolerant. Je zou bijna zeggen: wil de echte Nederlander opstaan. Of hoort die Januskop gewoon bij ons?
Een van mijn favoriete non-fictie auteurs, de Amerikaan Russel Shorto, heeft daar in 2 prachtige boeken het nodige over geschreven. Het 1e boek gaat over New York, het 2e over Amsterdam. Maar eigenlijk gaan ze allebei over het wezen van Nederland en de Nederlander. Kort samengevat voert Shorto al die karaktereigenschappen terug op 2 historische bijzonderheden.
Ten 1e het feit dat Nederland nooit een echte feodale structuur heeft gekend. Toen dat bestuurlijke systeem op zijn hoogtepunt was, leefden hier alleen nog wat verdwaalde groepen mensen in het moeras, zou je met wat overdrijving kunnen zeggen. Dat was de moeite van het inkapselen, beheersen en besturen niet echt waard.
Ten 2e wijst Shorto op de Nederlandse strijd tegen het water, die dwong tot samenwerking en - juist vanwege het ontbreken van een feodale structuur - tot samenwerking tussen gelijken. We moeten het vooral niet romantiseren, maar in dat bekende beeld van de hoogheemraden als 1 van de oudste democratieën ter wereld schuilt zeker een kern van waarheid.
Van daaruit is het allemaal geen toeval, zegt Shorto. De strijd tegen het Spanje van Filips de Tweede. De VOC als eerste beursgenoteerde onderneming ter wereld. De geest van vrijheid en tolerantie, van nieuwsgierigheid en verandering die tot op de dag van vandaag voelbaar is in New York en Amsterdam. De hang naar individualisme en eigen verantwoordelijkheid die zo'n goede voedingsbodem is geweest voor de reformatie. Maar ook die bijzondere poldercultuur van samenwerking, vrijwilligerswerk en naar elkaar omkijken - zie ook ons sociale stelsel. Voor een relatieve buitenstaander als Shorto is het allemaal heel verklaarbaar.
Ik moet eerlijk zeggen: ik vind het een prachtige en aansprekende analyse. En als je de lijn doortrekt, dan begrijp je nog beter waarom Nederland vandaag in internationale lijstjes op heel veel punten zo hoog scoort. Want we mopperen wat af, maar ondertussen doen we het gewoon heel goed. Ons zorgstelsel is een van de beste ter wereld. Ons pensioenstelsel idem dito. We staan in de top 5 van meest concurrerende economieën ter wereld. We wonen in een van de gelukkigste landen. Een van de meest welvarende. Een van de meest ondernemende ook. En wat ik in het buitenland altijd graag aanhaal: Nederland is het 5e exportland ter wereld en na de VS zelfs de 2e landbouwexporteur. Ik kan jullie uit ervaring vertellen dat dit met een blik op de wereldkaart altijd behoorlijk indruk maakt. Met hier en daar wat verbazing en ongeloof. Maar de feiten liegen niet. Zo werkt Nederland nu eenmaal.
Ik was eerder vandaag op een grote innovatiebeurs in het Eye hier in Amsterdam waar werkelijk het allerbeste en het allernieuwste bij elkaar is gebracht. Van de zeewierboerderij, de zorgrobot en de zelfrijdende auto tot de laatste ontwikkelingen in fotonica, waarmee glasvezel door het gebruik van lichtdeeltjes een volgende revolutie gaat doormaken. Het zegt genoeg dat de Amerikanen op dit moment honderden miljoenen investeren om op dit gebied hun achterstand op ons in te halen. Dus als u vandaag de toekomst nog wilt zien, dan moet u in het Eye zijn. Zo werkt Nederland ook.
En ook op dit punt kan ik u uit eigen ervaring vertellen dat in het buitenland naar Nederland wordt gekeken voor de oplossing van een paar grote problemen waar de wereld voor staat. Denk aan de gevolgen van de klimaatverandering en wat dat betekent voor waterbeheer. Denk aan de stijging van de levensverwachting. En denk aan de opgave om in 2050 9 miljard monden te voeden. Nederland speelt hierin echt een grote rol.
En natuurlijk denk ik bij de vraag 'Hoe werkt Nederland?' ook aan het sociaal-economische beleid van de afgelopen jaren. Het CPB bevestigde 2 weken geleden nog eens dat de economische groei in ons land doorzet en dat die ook breed gedragen wordt in alle sectoren, dus niet alleen door de export. Dat is goed nieuws, ook al zijn er de nodige internationale onzekerheden.
Die groei zelf komt vooral op het conto van bedrijven en de mensen die er werken. Maar we hebben daar als kabinet wel aan bijgedragen door een ongekend hervormingspakket van meer dan 50 miljard dat de structuur van de economie en ons voorzieningenstelsel sterker heeft gemaakt. Met een dalend tekort en een dalende schuldquote, dus een dalende rentelast. Met ingrepen om de zorg en onze sociale voorzieningen houdbaar te maken voor de toekomst. Idem de woningmarkt en de arbeidsmarkt. En met voor het eerst in jaren weer een flinke lastenverlichting, die zuurstof in de economie pompt.
Ik kan niet genoeg onderstrepen hoe belangrijk al deze hervormingen zijn voor de toekomst en ook hoe bijzonder het is dat zo'n groot en ingrijpend pakket in zo'n korte tijd van het papier van het regeerakkoord praktijk is geworden. Zonder die polder van ons, zonder de sociale partners, zonder de politieke bereidheid om over het eigen gelijk heen te stappen en te doen wat nodig is, was dit nooit gelukt. Als ik kijk naar de landen om ons heen, dan durf ik te zeggen dat we hierin behoorlijk uniek zijn en dat bedoel ik in positieve zin. Zo werkt Nederland.
En natuurlijk, dames en heren, is Nederland daarmee niet 'af', of perfect in alles. Ons land werkt echt beter dan de mopperaars zeggen, maar altijd minder goed dan we zouden willen of zou moeten. Als je naar de wereld om ons heen kijkt - we gaan het er zo ongetwijfeld over hebben - dan is alles wat we hebben bereikt absoluut niet vanzelfsprekend en niet gegarandeerd voor de toekomst. Maar misschien is dat wel het meest kenmerkende voor de manier waarop Nederland werkt: dat realiseren we ons en we handelen er ook altijd naar. Zo werkt Nederland.
En daarmee geef ik het woord graag aan jullie. Dank jullie wel