Persconferentie 9 september 2017, 17:30 uur

Minister-president RUTTE
Wij hebben vandaag weer de actuele situatie met elkaar besproken, op Sint Maarten, op Saba en Sint Eustatius, als gevolg van orkaan Irma. De minister van Koninkrijksrelaties zal dadelijk ook in zijn bijdrage nader ingaan op de naderende Jose. De situatie nu is, dat als we kijken naar vooral ook Sint Maarten, de toestand heel zorgelijk blijft. We zien dat veel inwoners zich nu dagenlang in moeilijke omstandigheden bevinden. Ook in veel gevallen verstoken van eerste levensbehoeften en met zeer gebrekkige communicatiemogelijkheden, soms helemaal geen communicatiemogelijkheden. En dat roept ook natuurlijk gevoelens van onrust en bezorgdheid op.
Het goede nieuws bij al deze ellende is dat er steeds meer politieagenten, militairen en hulpgoederen op het eiland arriveren. Er wordt gepatrouilleerd op straat, hulpgoederen komen aan land. Water, voedsel en ook medicijnen. Er zijn nu 230 militairen en politiecapaciteiten op het eiland. Vandaag arriveren nog eens 100 mensen. Aanstaande maandag arriveren 100 mensen extra. En we hebben vandaag besloten zo nodig in deze opbouw de ruimte te maken om ook na maandag door te gaan met opnieuw – als dat nodig is – 150 extra menen na maandag. Dus het zijn er 230, 100 vandaag erbij. En daarmee is onze inzet militair en politioneel vergelijkbaar met de inzet aan Franse zijde.

Ik wil daarbij opmerken dat plunderaars zich moeten realiseren dat de politiemensen en het Defensiepersoneel de bevoegdheid heeft om hard op te treden.

Ook de evacuaties komen op gang. Mensen met een medische indicatie zijn inmiddels geëvacueerd. Daarbij was grote bezorgdheid over 65 dialyse-patiënten, mensen met een nieraandoening, nierpatiënten. Zij zijn nu allemaal van het eiland af en in goede omstandigheden. Van groot belang, want u weet, bij die aandoening bestaat het risico tot zelfvergiftiging als je niet op tijd dialyse kunt ondergaan. En ook de spoedpatiënten zijn inmiddels van het eiland af.
Nu wordt begonnen met andere groepen die prioriteit hebben: de gezinsleden van Nederlandse hulpverleners, militairen en uitgezonden overheidspersoneel dat geen dak meer boven het hoofd heeft, en natuurlijk de toeristen die nog op het eiland zijn. Net als andere landen halen wij de Nederlandse toeristen weg. Dat zou zoveel mogelijk dit weekend gebeuren. Daaronder ook de in de media gerapporteerde mensen die via TUI op het eiland zijn. Overigens lijken de aantallen Nederlandse toeristen op het eiland op dit moment in de tientallen te lopen, waaronder dus die 35 waarover in de media was gerapporteerd.

Dit weekend reist Koning Willem-Alexander af naar het gebied, samen met Ronald Plasterk. Zij gaan naar Curaçao en zodra de situatie het toelaat, zullen zij een bezoek brengen aan de getroffen eilanden. De Koning gaat ernaartoe om medeleven te betuigen en de getroffenen een hart onder de riem te steken zodat ook de eilandbewoners weten dat we ze niet zijn vergeten. Ik heb het iedere dag gezegd: Nederland laat Sint Maarten niet in de steek.

Morgenmiddag komt de ministeriële crisiscommissie die net ook vergaderd heeft opnieuw bij elkaar. Dinsdag is er een extra Rijksministerraad om in het bredere Koninkrijksverband ook met de eilanden Curaçao en Aruba en natuurlijk Sint Maarten erover te spreken. De vragen gisteren, de contacten met de gevolmachtigde minister zijn intensief, ook gisteren zijn er gesprekken geweest. En ik wilde graag het woord nu geven aan mijn collega in de Rijksministerraad, Ronald Plasterk, de minister van Koninkrijksrelaties.

Minister PLASTERK
Allereerst het moment van nu: de weersomstandigheden – orkaan Jose – zal naar het zich laat aanzien Sint Maarten ten noordwesten passeren. De verwachte aankomst is zo straks om zaterdagavond 18.00 uur Nederlandse tijd en dat is 12 uur Caribische tijd. Het zal dan de rest van de Nederlandse nacht ongeveer duren voordat hij voorbij is. Het ziet er dus naar uit dat het stormkracht 8 is, geen orkaan. Maar dat zal in ieder geval dan heel veel regen opleveren, wat op zichzelf weer een risicosituatie is. En hoe dan ook is het verstandig dat iedereen goed luistert naar de autoriteiten en binnen blijft, want het blijft hoe dan ook een hele harde storm.

Voor wat dat betreft is het goed dat er iets van communicatie op het eiland tot stand is gekomen. Het is nog steeds onvoldoende, maar er zijn radiozenders in de lucht en die worden ook gebruikt, bijvoorbeeld om bewoners te waarschuwen voor de storm van vanavond. Het KNMI heeft live op de radio een weerswaarschuwing uitgedaan en de bevolking wordt verder via de lokale politiek gewaarschuwd met flyers en via megafoonwagens.

Dan misschien iets over de situatie op Sint Maarten – de voorlopige schatting van de schade is dat daar ongeveer 70% van de huizen zwaar beschadigd is, dan wel geheel of gedeeltelijk ingestort. Er is sprake van enig herstel van de essentiële diensten. Elektriciteit werkt bijvoorbeeld weer voor delen van het eiland en er zijn hoofdwegen vrijgemaakt.
Voor Saba geldt dat de wegen op het eiland grotendeels zijn vrijgemaakt. De luchthaven kan goederen en militaire evacuatie ontvangen en er worden op dit moment wel mensen van plekken weggehaald in verband met mogelijke aardverschuivingen als gevolg van de regenval.
Op Sint Eustatius wordt de stroom opgebouwd, 70% van het land heeft elektriciteit. En vandaar hopelijk nog eens 10 tot 15 % meer. Knelpunt op Saba en Sint Eustatius blijven water, voedsel, medicijnen en natuurlijk de veiligheid. Tot dusver het feitelijke nieuws.

VRAAG
Meneer Rutte, u zegt: leger en politie mogen hard optreden tegen plunderaars. Is er al sprake van dat de situatie onder controle is op dat punt?

RUTTE
Nee, nog niet voldoende. De situatie is nog steeds grimmig. Dus dat bevalt ons niet. Als je ziet, met de omstandigheden op het eiland is het ook buitengewoon ingewikkeld om overal de orde te herstellen. Vandaar dat we ook doorgaan met de opbouw van capaciteit. Maar ook van belang dat men zich realiseert dat de ingevlogen politie- en defensiecapaciteit binnen het gegeven mandaat de bevoegdheden heeft om hard op te treden, te arresteren en al het nodige te doen.

VRAAG
En wat verstaat u onder hard optreden?

RUTTE
Hard optreden is dat je het niet prettig vindt om daarmee in aanraking te komen.

VRAAG
Is dat ook schieten?

RUTTE
Ik ga daar verder nu helemaal niet op in. Maar bij hard optreden weet u precies wat ik bedoel. Hard optreden betekent dat ze alle bevoegdheden hebben die nodig zijn om zichzelf te verdedigen en te voorkomen dat de ordeloosheid die op delen van het eiland aan de orde is, doorgaat. Maar ik ga hier niet specifiek op allerlei instructies in. Dat is uiteraard met de mensen zelf.

VRAAG
Over die TUI-vlucht, daar was commotie over. Die mag dus nu landen?

RUTTE
Nee. Het is niet zo dat het per se die TUI-vlucht is. U moet begrijpen: andere landen zijn bezig ook nu om toeristen weg te halen. Nederland had een hele grote prioriteit, ik heb daar zelf met Edith Schippers en de meest betrokken hulpverleners gisteravond en tot diep in de nacht ook aan gewerkt, dat is het weghalen van de patiënten. Dat hebben andere landen niet - de Canadezen, Amerikanen - wij hebben die verantwoordelijkheid. En mijn allergrootste zorg - als ik eerlijk dat mag zeggen -de afgelopen 24 uur is geweest dat wij die nierdialysepatiënten daar weg kregen, omdat je op een gegeven moment in een letterlijk levensgevaarlijke situatie kunt komen als die mensen niet van het eiland af zijn. De capaciteit op het vliegveld is natuurlijk beperkt, dus wat wij nu doen is de komende dagen mogelijk maken dat het restant Nederlandse toeristen daar ook wegkomt. Er zijn ook nog plukjes toeristen – niet Canadees of Amerikaans – en daar kijken we ook naar. De Canadezen en Amerikanen zijn bezig met hun eigen toeristen. Maar hoe dat precies gaat, daar gaan we de komende uren naar kijken. Uiteraard nadat de storm is overgetrokken.

VRAAG
Wij begrijpen dat ook de Nederlanders was verzocht om naar het vliegveld te gaan en daar voor hun neus hebben gezien hoe de Amerikanen en Canadezen hun mensen hebben weggehaald. Kunt u zich voorstellen dat dat dan heel vervelend is voor die mensen, dat ze dan terug naar hun hotel moesten, terwijl er vanavond weer een storm over raast?

RUTTE
Mag ik tegen die mensen zeggen dat ze volgens mij zullen begrijpen dat wij maar één prioriteit hebben gehad de afgelopen 24 uur en dat is de 65 nierpatiënten, de mensen in het ziekenhuis, de spoedpatiënten, zwangere vrouwen, die daar wegkrijgen. Dat is prioriteit nummer één geweest. Wij moeten in deze situatie prioriteren. Andere landen kunnen hun eigen prioriteiten stellen. Die hebben niet de verantwoordelijkheid voor die patiënten. Maar als lid van het Koninkrijk hebben wij met elkaar natuurlijk allereerst de verantwoordelijkheid voor de mensen die het allerzwakst zijn, die zijn aangewezen op de bescherming van de overheid, die geen kant meer op kunnen. Dat zijn de patiënten. Dat is prioriteit één geweest. Nu dat klaar is gaan we de Nederlandse toeristen weghalen.

VRAAG
Nog voor de storm?

RUTTE
Dat denk ik niet, want die storm… Nou, dat gaan we bekijken. Zo snel mogelijk, maar die storm wordt natuurlijk snel verwacht.

VRAAG
Nog even om die helderheid toch te krijgen: dat gebeurt niet met chartervluchten, dat gebeurt met…

RUTTE
We kijken op dit moment hoe we dat gaan doen, of dat militair gebeurt of anderszins. Kan ik niet precies zeggen, daar wordt aan gewerkt.

VRAAG
De noodtoestand is uitgeroepen, wat betekent dat voor de inzet van de Nederlandse militairen? Mogen die daardoor meer doen, of niet?

RUTTE
Op zich had het mandaat al alles in zich, vanwege het bijstandsverzoek van de Sint Maartense regering en de bevoegdheden van de procureur-generaal om al het noodzakelijke te doen.

VRAAG
Laatste vraag over orkaan Jose. Er waren nog 3 shelters. Als u het heeft over 70% van de huizen dat is verwoest, is dat genoeg?

PLASTERK
Ja, er is genoeg plek voor mensen om naar toe te gaan. Ze kunnen of naar die shelters of naar de huizen die er nog wel zijn. En die 70% die verwoest is, dat wil nog niet zeggen dat daar niets meer van staat.

VRAAG
U heeft het steeds over Sint Maarten, maar er zijn nog zorgen over Saba, Sint Eustatius, is dat terecht? Is het net zo erg als op Sint Maarten?

PLASTERK
Ik heb over Saba en Sint Eustatius zojuist ook gesproken en ook de verschillende elementen genoemd, de knelpunten zoals water, voedsel, medicijnen en veiligheid. Maar het is wel in verschillende orde van grootte in die zin dat Sint Maarten gewoon door de orkaan veel zwaarder geraakt is dan Saba en Sint Eustatius. Maar niettemin, ook op Saba en Sint Eustatius zijn mensen die geen dak meer op hun huis hebben, dus die enorm geraakt zijn.

VRAAG
Namens de Sint-Maartenaren: zij willen heel graag dat Nederland eigenlijk hun land gaat besturen. Nu weet ik dat dat een beetje ingewikkeld is, professioneel gezien. Wat wilt u tegen deze mensen zeggen? Zijn er mogelijkheden dat Nederland…

RUTTE
Jongens, stap voor stap. Ik zeg tegen de Sint Maartenaren: we hebben maar één belang en dat is de noodhulp geven. We hebben de luxe toch niet om nu na te gaan denken over toekomstige staatkundige verhoudingen? Come on. Ik kan me toch niet voorstellen dat iemand van uw lezers daar nu in geïnteresseerd is? Die wil gewoon dat ze water hebben, dat ze voedsel hebben. En er werd verschrikkelijk hard aan gewerkt door heel veel mensen op het eiland, door heel veel mensen die zijn ingevlogen. Dat heeft absoluut prioriteit. En natuurlijk, daarna komen allerlei vragen over de wederopbouw.

VRAAG
Mensen hebben geen vertrouwen in hun eigen regering. En ik snap dat dat niet uw probleem is maar ze kijken naar Nederland.

RUTTE
Het is een zelfstandig land in het Koninkrijk met duidelijke staatkundige verhoudingen, maar hoe zich dit gaat ontwikkelen de komende tijd… eerst nu de noodhulp.

Veel dank en dan zien we elkaar misschien morgenmiddag weer.