Speech Personal Finance Day
Minister Hoekstra hield op woensdag 30 mei 2018 in de Amsterdamse Kromhouthal de keynote speech op de Personal Finance Day van BNR Nieuwsradio en het Financieele Dagblad over de noodzaak voor iedereen, maar in het bijzonder voor zzp’ers, om goed zicht te houden op het eigen huishoudboekje.
Dames en heren, een heel goede middag. Wat goed dat u hier allemaal bent. Misschien mag ik beginnen met een verhaal dat begint in 1910. Het is moeilijk voor te stellen, maar toen moest de Zuidpool nog ontdekt worden. Niemand was er ooit geweest. Maar velen wilden de eerste zijn. Dat gold ook voor de Noorse poolonderzoeker Roald Amundsen. Hij was een controlfreak. Hij had een wat paranoïde geest. Hij had een obsessie met vragen als: wat als er iets onverwachts gebeurt? Wat als ik met mijn boot of op de Zuidpool uit koers raak? Wat als het mis gaat?
Op expeditie nam hij drie keer zoveel voorraden mee als noodzakelijk was. En stel je voor, dat deed hij terwijl hij door de sneeuw moest gaan. Hij zette geen snelle motorsledes in, omdat niet bewezen was dat die in die tijd feilloos werkten. Hij gebruikte honden in plaats van pony’s. Want honden waren sneller. En als ze uitgeput waren, kon hij ze opeten. Hij legde elke dag precies 15 mijl af. Ook op goede dagen stopte hij na 15 mijl, hoewel hij op die dagen veel langer had kunnen doorgaan. En hij nam vier thermometers mee. Voor het geval er drie stuk zouden gaan.
Als je dat beluistert, dan denk je wellicht: een beetje overdreven allemaal. Toch is deze Amundsen één van de grootste ontdekkingsreizigers aller tijden geworden. Je zou kunnen zeggen een legende. Amundsen en de heel gelauwerde Britse marineofficier Scott verwikkeld waren in een spectaculaire race. De inzet: als eerste mens op dat magische plekje aankomen en een vlag op de Zuidpool te planten. Iedereen dacht dat Scott zou winnen, want hij was in die tijd al een held. Maar het liep anders. Het liep heel anders.
Underdog Amundsen bereikte de pool als eerste, 34 dagen eerder dan Scott. Op de terugreis kwam Scott met zijn team om het leven. Hij had pech. Maar hij had ook te weinig proviand. Zijn pony’s gleden uit, of zakten weg in de sneeuw. Zijn thermometer brak. En inderdaad, hij had geen reserve.
Er is ontzettend veel geschreven over deze legendarische tocht en de verschillen in leiderschap tussen deze twee ontdekkingsreizigers. Maar de kenners zijn het er over eens dat Amundsen won door een combinatie van discipline, van creativiteit, van ondernemerschap en altijd afvragen: what if? Hij rekende er altijd op dat er iets grondig zou misgaan. Zelfs als alles goed ging. Juist als alles goed ging.
Roald Amundsen is al bijna honderd jaar dood. Maar zijn leiderschap vind ik wel inspirerend. Want als minister van Financiën, in een totaal andere context en een stuk minder koud, hou ik me ook bezig met vragen als: wat als er iets onverwachts gebeurt? Wat als het misgaat? Natuurlijk hoort bij mijn werk ook de mentaliteit van een koopman en vraag ik mij af: “Wat levert het op?” Maar in mijn verantwoordelijkheid om op de schatkist te passen, kies ik ook voor een behoedzame koers. Ik neem het zekere voor het onzekere. Ik kijk naar de korte en naar de langere termijn. Dat is logisch. Het hoort bij mijn baan.
Dames en heren,
Maar voor de meeste mensen is dat nog niet zo vanzelfsprekend. Voor veel mensen is ‘what if’ een oncomfortabele vraag. Ze volgen vaker hun gevoel dan hun verstand. En kiezen vaker de korte termijn boven de lange. Afgelopen maandag gaf ik een gastles op het Marcanti College, hier in Amsterdam aan een groep veertien- en vijftienjarigen. Het was goed om te horen dat de scholieren in die klas op hun leeftijd geen schulden hebben. Ik begreep ook dat de problemen op latere leeftijd beginnen. En het was goed om te zien dat ze nadenken over manieren om geld te verdienen. Ze hadden bijna allemaal een bijbaan. Maar ze hebben weinig zicht op hun eigen uitgaven en inkomsten. En ze kijken nauwelijks vooruit. Nou horen jongeren natuurlijk enigszins onbevangen en onbevreesd naar de toekomst te kijken. Maar er is een belangrijk onderscheid tussen onbezorgd en onwetend.
Ik ga iedere maand naar een andere school voor een gastles, want ik vind dat we niet vroeg genoeg kunnen beginnen om jongeren te leren hoe je met geld moet omgaan. Dat het schaars is, dat je het moet verdienen, en dat je het regelmatig apart moet leggen voor grotere uitgaven die onherroepelijk komen. Want een ongeluk zit in een klein hoekje. Denk aan een verkeerde investering, ontslag, of een scheiding. Het kan zo maar gebeuren dat je inkomen wegvalt of je vermogen dat je dacht dat er altijd zou zijn, zo maar opdroogt. Dat je ineens veel verliest, en meer dan je kunt dragen.
U kent de reclame wel: “Van golfbaan naar bijbaan” of “Van villawijk naar krantenwijk”. Het klinkt als een grap en zo is het ook bedoeld. Maar tijdens de crisis waren er mensen voor wie het de harde realiteit was. Dat gold ook voor mensen met goede salarissen en aanzienlijke vermogens. Zij moesten ineens hun huis verkopen, hun auto wegdoen, of hun vakantieplannen uitstellen. Ik wens het vanzelfsprekend niemand toe. Maar dergelijk onheil is niet altijd te voorkomen. Wel kun je je er enigszins op voorbereiden en de risico’s mitigeren. Bijvoorbeeld door heel goed inzicht te hebben in wat je financiële risico’s zijn. Kortom, door je geldzaken op orde te hebben.
Nu hoor ik u denken: dat weet ik allemaal al. En dat doe ik allemaal al. Als dat zo is: prijs uzelf gelukkig. U hoort in dat geval tot de helft van de Nederlanders die wel volledig overzicht heeft op de eigen financiën. Maar de andere helft van Nederland heeft dat niet of in veel mindere mate, zo blijkt uit recent onderzoek. En dat is verontrustend.
Het zijn vooral mensen die niet goed met computers overweg kunnen die het risico lopen om het spoor bijster te raken. Maar ook jongeren tot 35 jaar hebben vaker betalingsachterstanden, vergeten dat ze lopende abonnementen hebben, denk aan telefoonabonnementen. Of ze staan rood. Bijna twee op de vijf Nederlanders heeft een betalingsachterstand. En dat is vaak het begin van financiële problemen.
Als het om zulke grote aantallen gaat, dan kennen u en ik die mensen dus ook. Maar we weten het vaak niet van ze. Want mensen die veel risico lopen, vragen vaak niet tijdig om hulp. Ze schamen zich bijvoorbeeld dat ze er zelf niet uitkomen. Terwijl er meestal niets is om je voor te schamen. Zeker niet als je er in je werkzame leven alleen voor staat. Voor de goede orde, ik heb veel bewondering voor mensen die uit eigen beweging voor zichzelf beginnen. Een eigen winkel beginnen, een eigen zaak beginnen, of zich als professional laten inhuren. Dat vergt moed en doorzettingsvermogen.
Vooral voor zelfstandigen, uit vrije wil of niet, is het cruciaal vooruit te kijken, om goed naar je intuïtie te luisteren en om af en toe een onverdacht of onverwacht advies ter harte te nemen. Ik hoop dat ik zelfstandigen vandaag er één uit de laatste categorie cadeau kan doen. Maar eerst wat feiten uit recent verschenen onderzoek. Twee op de vijf éénpitters maakt zich in meer of mindere mate zorgen over de eigen financiële situatie. Eén op de vijf geeft aan dat het wisselende inkomen ze onzeker maakt. Eén op de vijf zet nooit geld opzij en meer dan de helft van de zzp’ers alleen als er geld over is. Cijfers die ons, zeker in een tijd van absolute hoogconjunctuur, zouden moeten verontrusten.
Ik ben dan ook blij dat Wijzer in Geldzaken, een initiatief van mijn ministerie, sinds vandaag een ZZP-tool heeft gelanceerd. Met dit online instrument kunnen zelfstandig ondernemers hun huidige financiële situatie doorlichten. Die kunnen zo inzicht krijgen in de vraag: heb ik mijn administratie goed op orde? Zijn er voldoende buffers? Vragen die ik als minister van Financien mezelf ook vaak stel. Met andere woorden: ben ik klaar voor de toekomst?
Na het beantwoorden van een paar eenvoudige vragen krijgen ZZP-ers tips over hoe zij overzicht houden op inkomsten en uitgaven, hoe ze een administratie kunnen bijhouden, en hoe ze geld opzij kunnen zetten. Het instrument moet ervoor zorgen dat zelfstandigen minder snel voor verrassingen komen te staan. En vooral: als die verrassingen zich voordoen, dat ze daar beter mee kunnen omgaan.
Dames en heren, ik klink misschien wat bezorgd, voorzichtig, sommigen zullen zeggen conservatief. Voor een minister van Financien hoort dat ook zo. Laat ik afsluiten met een positieve noot. Want laten we niet vergeten dat het goed, heel goed gaat met heel veel mensen in Nederland en met Nederland zelf. Maar liefst 85% van de Nederlanders noemt zichzelf gelukkig en welvarend. Dat is zowel in Europa als daarbuiten een ongeëvenaarde score.
Dat geluk is niet alleen een kwestie van in het juiste land en in de juiste tijd geboren worden. Dat helpt uiteraard wel, maar het is ook het resultaat van hard werken en de juiste keuzes maken. Dat heeft ons en ons land gebracht waar we nu staan.
Twee weken geleden heb ik met Verantwoordingsdag een koffertje vol met goed nieuws naar de Tweede Kamer gebracht. Dat andere koffertje. Er is een koffertje voor Prinsjesdag en een koffertje voor Verantwoordingsdag. Uit dat koffertje bleek dat de werkloosheid is gedaald tot onder de vijf procent, dat de economie harder groeit dan op ieder moment in de afgelopen tien jaar het geval was. En het goede nieuws is dat steeds meer mensen hiervan weten te profiteren. De motor van de economie pruttelde in de lange crisisjaren, maar draait inmiddels weer op volle toeren.
Juist hier, op de Kromhoutwerf, stond het dertig jaar geleden, in een tijd met een heel andere economie, nog vol met grote machines die motoren voor vrachtwagens, bussen en schepen maakten. Vanavond zit het, als ik me goed heb laten informeren, vol met mensen die de economie aandrijven. Deze plek is dus een voorbeeld van vernieuwing, van durf, van creativiteit. Een voorbeeld van de overgang van industriële economie naar diensteneconomie. En wat mij betreft daarbij ook een voorbeeld van vooruitgang. Vooruitgang draait vooral om de juiste keuzes voor de toekomst te maken. En ondernemers onder u weten wat dat betekent: investeren, verder kijken en de bakens verzetten.
Sinds Roald Amundson weten we dat vooruitgang ook betekent: jezelf goed informeren, zorgvuldig plannen en voldoende buffers aanleggen. U zult het mij de komende jaren nog vaak horen zeggen. Het bracht Amundson succes. Het maakte hem beroemd. Het hield hem - heel basaal maar cruciaal - in leven. Op het eerste gezicht was hij misschien geen rolmodel. Je zou kunnen zeggen, een controlfreak met een paranoïde geest.
Vooral de ondernemers onder u hebben wellicht niet zoveel op met zo veel behoedzaamheid. Ondernemers houden toch meer van groots en meeslepend. Maar vergis u niet. Amundson was ook een avonturier, het was ook een man die grote risico’s nam, een man van enorme vindingrijkheid en doorzettingsvermogen en zeer ondernemend om het weinig conventionele doel te bereiken: verovering van de Zuidpool. Hij vond de juiste balans tussen moed en ondernemingszin aan de ene kant en voorzichtigheid aan de andere kant. Laten we als het om ons geld gaat vooral zijn voorbeeld volgen.
Dank u wel.