D e V l a m i n g e n o p d e T i t a n i c b e z o c h t d o o r 3 5 . 0 0 0 b e z o e k e r s ! (31/08/2001)
Het team tentoonstellingen van Kunsthal Sint-Pietersabdij was er meteen van in de ban. Zodra het enkele hoofdstukken van het typoscript van Dirk Musschoot had doorgenomen. De werkelijkheid van de 27 landgenoten aan boord van de Titanic overtrof, zoals dat wel vaker het geval is, alle verbeelding. Hun ongelijke lot in die microkosmos aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog, die de Titanic was, in combinatie met het actualiteitsgehalte van themas als mobiliteit en migratie: het ging veel verder dan de eeuwig tot de verbeelding sprekende fatale maidentrip van de superluxueuze oceaanreus. Dit was niet alleen vertelstof. Het was op zijn minst elfenpoeder. En aangezien het team tentoonstellingen nu eenmaal niet in de film- of theaterbusiness, maar in de tentoonstellingssector actief is, was het snel beslist. Hierover moesten ze een tentoonstelling maken.
Er waren bezwaren, zeker. De hype veroorzaakt door de film was net passé. Meer nog, de kaskraker had de Titanic als thema voor welke culturele productie dan ook in de ogen van vele intellectuelen en artiesten voorgoed tot zinken gebracht. Het prijskaartje, het commerciële potentieel en het succes van de film bij talloze zwijmelende bakvissen (zoals Marc Reynebeau de fans in Knack van 22 december 1999 nog afdeed), maakten het onderwerp voortaan incorrect voor elke zichzelf respecterende culturele high-brow.
Ook de immer praktische bezwaren stonden in de weg. Het Antwerpse Scheepvaartmuseum speelde zelf met de idee een "grootse" tentoonstelling over emigratie op te zetten. Een logische keuze waartegen Gent zeker niets wou inbrengen, al is het voorlopig bij spelevaren gebleven. Wellicht wordt het een belangrijke invalshoek voor het in de steigers staande Museum Aan de Stroom.
Vanzelfsprekend was er ook het triviale gebrek aan tijd en middelen. Even na de blockbuster Carolus moest de hand enigszins op de knip worden gehouden en het had natuurlijk geen zin de tentoonstelling jàren na het verschijnen van het boek op te zetten. Negen maanden gaven ze zich. De tijd van een zwangerschap. Tenslotte was de basisresearch over de Belgische passagiers reeds volbracht met de vakkennis van een journalist. Nog wat historisch fotomateriaal en authentieke Titanic-objecten aan toevoegen en klaar was kees.
Maar de ideeën rond het project groeiden als kool. Er is nu eenmaal de
ravage die een dergelijke ramp aanricht. De impact die niemand
onverschillig laat. Midas Dekkers schreef het al: iemand die nooit
heeft geprobeerd zich voor te stellen hoe het moet zijn geweest -
eerst het ongeloof, dan de paniek, het gedrang, de ware aard van
mensen die bovenkomt - zo iemand wens ik niet te kennen. En wij hebben
de bezoeker een handje geholpen. Met een inlevingstentoonstelling die
op meerdere zintuigen appelleert. Want hoe ontroerend ze ook waren, de
portretjes, de familiefotootjes, de bidprentjes, knipsels of
kalenderblaadjes, met veel zorg in de schoot van de families bewaard,
hoe sprekend en soms schrijnend het historische fotomateriaal over de
controles en de verhoren van de landverhuizers, of de clandestiene
opnames van het bergen van de slachtoffers; ze bleven ontoereikend om
de hartverscheurende gebeurtenissen in al hun facetten tot de
hedendaagse bezoeker te laten doordringen. Zelfs oude filmfootage,
authentieke Vuittonkoffers of Titanic zilver en porselein konden de
honger niet stillen om het onvoorstelbare toch aanschouwelijk te
maken. Ooggetuigen waren er nodig. Hun eigenmondig verhaal, live en in
real time. Maar alle 27 Belgen aan het woord laten, was uitgesloten.
Het werden er drie, van verschillende afkomst, met tegenstrijdige
meningen en een uiteenlopend levenslot. De hedendaagse audiotechnieken
maakten het mogelijk alle bezoekers anderhalf uur lang in de huid van
Gusta, Berthe en Jean te doen kruipen en met hen verwachting,
opwinding, paniek en wanhoop te doorleven.
De (sobere) decors van de opeenvolgende scènes, met een estaminet uit
1912 als smaakmaker en suppoosten in de rol van stewards als kers op
de taart, maximaliseerden de sfeer, zonder echter in de val van de
disneyficatie te trappen. Drie keer een net-niet-hetzelfde circuit: er
werd ook gebouwd aan een metafoor voor de tentoonstellingsbezoek in
het algemeen. Omdat een mens zelfs in zijn kijken is geconditioneerd
door zijn persoonlijke achtergrond, zijn economische, sociale en
persoonlijke situatie, waardoor elke bezoeker uiteindelijk zíjn
tentoonstelling ziet.
In totaal kwamen vijfendertigduizend bezoekers, jong en oud, aan
boord. Velen schreven hun commentaren neer in het gastenboek. Het
geheel liet blijkbaar een diepe indruk na. Met adjectieven als
"ontroerend", "aandoenlijk", "aangrijpend", "pakkend",
"overweldigend", "indringend", "pijnlijk", en zelfs "bloedstollend",
"wraakroepend", "adembenemend", "revolterend" en "schokkend"
formuleerden de bezoekers de emoties die de tentoonstelling bij hen
naliet. Velen hebben het over een "ontroerende tocht" en besluiten:
"we moeten wat bekomen" of "om stil van te worden". Een enkele keer
staat er: "ik ben er kapot van". Ook Franstalige bezoekers laten hun
gevoelens de vrije loop: "cela donne un sentiment de gravité devant la
mort", "très émouvant", "très impressionant", en van een genereuze
Waalse landgenoot: "Si on comparait les expositions, la vôtre
recevrait une médaille!" Een Tunesische allochtoon bekent: "Quel
histoire, cest comme si je lentend pour la première fois. Ça me fait
très mal au coeur."
De pers reageerde eveneens onverdeeld positief op het onconventionele
concept. De dagbladpers typeerde het initiatief als "een ervaring, die
je niet zomaar afschudt" (De Gentenaar), "een beklijvende ervaring
voor het hele gezin" (Het Laatste Nieuws) of nog "niet uit op
spektakel" (De Standaard). Ook de weekbladpers had het over "een
schitterende tentoonstelling" (Bonanza) en een ervaring "alsof je er
zelf bij was" (Flair). Gedurende twee maanden stond De Vlamingen op de
Titanic in de tentoonstellingen-top 5 van Klara.
En Kunsthal Sint-Pietersabdij doet het ook globaal goed bij het
publiek. In 2000 bezochten in totaal 100.850 mensen de
tentoonstellingen en woonden nog eens 12.554 mensen in de abdij
diverse andere manifestaties bij. Dit brengt het totaal in 2000 op
113.404 bezoekers.
Informatie
Kunsthal Sint-Pietersabdij, Sint-Pietersplein 9, 9000 Gent, tel.
(09)243 97 30,
fax (09)243 97 34, e-mail drr.sintpietersabdij@gent.be
Bevoegd
de heer Sas van Rouveroij, schepen van Cultuur en Toerisme.