Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Directie Europa Task Force Zuid-oost Europa Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag
Datum 7 september 2001 Auteur Drs G.P.M.H. Steeghs Kenmerk DEU-846/01 Telefoon 070 - 348 5415
Blad /1 Fax 070 - 348 5329
Bijlage(n) 1 E-mail gpmh.steeghs@minbuza.nl
Betreft Macedonië
Zeer geachte Voorzitter,
Graag bied ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking en de Minister van Defensie een brief aan over Macedonië.
De Minister van Buitenlandse Zaken
Macedonië
Algemeen
Met het politiek akkoord van 13 augustus jl. en de daaropvolgende afspraken
over amnestie voor en ontwapening van de NLA werd een eerste belangrijke
stap gezet in de richting van een vreedzame, politieke oplossing voor de
crisis in Macedonië die februari 2001 aanving. Alle bij het conflict
betrokken partijen bleken bereid water bij de wijn te doen. Voor de
Macedonische regering van nationale eenheid staat de terugkeer naar een
situatie van vrede en stabiliteit voorop, opdat weer voortgang kan worden
geboekt met het streven naar economische groei en verdere aansluiting bij
euro-atlantische structuren (EU en NAVO). Het akkoord biedt de mogelijkheid
voor het etnisch Albanese bevolkingsdeel om met behoud van de eigen
culturele identiteit als gelijkwaardig burger te functioneren.
Op papier is een goede uitgangspositie bereikt voor de toekomst van het land, waarbij zowel de territoriale integriteit van het land als het multi-etnisch karakter van de samenleving zijn gegarandeerd.
Een tweede belangrijke stap in de stabilisering van Macedonië was het
NAVO-besluit van 22 augustus tot ontplooiing van Taskforce Harvest (TFH).
Immers, de nauwe koppeling tussen de ontwapening van de NLA enerzijds en het
proces van goedkeuring van het Framework Agreement door het Macedonische
Parlement anderzijds betekent dat een goed verloop van Operatie Essential
Harvest een essentiële bijdrage levert aan de uitvoering van een politieke
oplossing voor het conflict. Met de wapenstilstand, het begin van de
ontwapening van de NLA en de komst van de NAVO naar Macedonië is in ieder
geval de kans op een hernieuwd uitbreken van gewelddadigheden afgenomen.
Zorgwekkend is echter het toegenomen wantrouwen tussen de slavisch
Macedonische en de etnisch Albanese bevolkingsgroepen. De NAVO wordt in de
huidige situatie door veel slavisch Macedoniërs gezien als beschermer van
etnisch Albanezen.
Kernproblemen bij de uitvoering van de overeengekomen afspraken zijn dan ook
genoemd wantrouwen tussen slavisch Macedoniërs en etnisch Albanezen - gevoed
door een gepolariseerde pers -, ruim 100.000 vluchtelingen en ontheemden,
beschadigde dorpen en slechte staat van de economie in het algemeen. Een
dergelijke omstandigheid vraagt om tijdige actie van de internationale
gemeenschap zowel op het gebied van monitoring (veilige terugkeer van
vluchtelingen en ontheemden), rehabilitatie en reconstructie en economische
wederopbouw in het algemeen. Nederland heeft zich de afgelopen tijd sterk
gemaakt voor spoedige en goed voorbereide actie op deze terreinen. Zichtbare
acties van de internationale gemeenschap kunnen bijdragen aan de voortgang
van het politieke proces (internationale steun is nadrukkelijk gekoppeld aan
instemming met het Framework Agreement) en het wegnemen van onderling
wantrouwen en angst voor de toekomst bij de verschillende bevolkingsgroepen.
De reis van Minister Herfkens van 2 tot en met 4 september naar Macedonië
werd mede in dat kader ondernomen.
Nederland zal zich met betrekking tot Macedonië ook met name inzetten voor
internationale coherentie van de conflictpreventie. Het vredesproces dient
niet gecompliceerd of zelfs onmogelijk gemaakt te worden door elkaar
uitsluitende plannen en mogelijkheden. Daarvoor is met name een verbetering
van afstemming tussen politieke besluitvorming en financieel-economische
besluitvorming van bij de Macedonische conflictpreventie betrokken leden van
de internationale gemeenschap noodzakelijk (o.m. in kader van Bretton
Woods-instellingen). Een dergelijke afstemming is evenzeer van belang binnen
als buiten de EU. De leidende rol van de EU en Commissie zal nauwlettend
gevolgd en in de praktijk waargemaakt dienen te worden. Conflictpreventie
als thans nodig in Macedonië verdraagt geen (bureaucratisch) uitstel.
De situatie in Macedonië kan niet los gezien worden van de ontwikkelingen in
de regio. Zowel in de nabije toekomst, als ook op de langere termijn zullen
de inspanningen van de internationale gemeenschap gericht moeten zijn op het
duurzaam en coherent oplossen van de problemen in de wijdere regio. De
situatie in en opstelling van buurlanden Albanië en Joegoslavië, maar ook
ontwikkelingen rond Kosovo zullen directe invloed hebben op de kans van
slagen van het Macedonische vredesproces.
Veiligheidssituatie
Verloop Operatie Essential Harvest
Op 23 augustus arriveerden de Nederlandse kwartiermakers in Skopje. Zij
begonnen met de inrichting van een compound in een fruitfabriek ten
zuidoosten van de Macedonische hoofdstad. Hierbij constateerde de
Nederlandse Hygiëne en Preventieve Gezondheidszorg (HPG) functionaris op
twee plaatsen de aanwezigheid van hechtgebonden asbest. De nodige
voorzorgsmaatregelen zijn genomen, zodat het geen gevaar oplevert voor het
personeel. Zondag 26 augustus arriveerde de rest van de hoofdmacht. Op 2
september was de Nederlandse compagnie uiteindelijk volledig ontplooid,
inclusief per schip aangevoerd materieel waaronder de Patria-wielvoertuigen.
De ontplooiing van de Task Force Harvest (TFH) als geheel is eveneens
voorspoedig verlopen. Thans zijn er ruim 4500 NAVO-militairen in het
operatiegebied. Op 27 augustus bepaalde de NAVO al dat er voldoende
militairen waren om de operatie te laten beginnen; op die dag zijn de eerste
wapeninzamelingen gehouden. Daarmee is ook de termijn van dertig dagen voor
de totale operatie ingegaan.
Van 27 tot en met 29 augustus zijn ook de Nederlandse militairen voor de
eerste maal ingezet. Het merendeel van de Nederlandse compagnie (118
militairen) heeft samen met een Engelse eenheid een 'Weapon Collection
Point' (WCP) ingericht in de omgeving van het plaatsje Brodek, ten
noordwesten van Skopje, dicht bij de Albanese grens. De infanteristen van de
compagnie werden ingezet ter beveiliging van de buitenste ring van de WCP.
De militairen van het Korps Commando Troepen vormden de Quick Reaction Force
(QRF) en waren gestationeerd in de binnenste ring. De specialisten van de
Explosieven Opruimingsdienst (EOD) hebben geassisteerd bij het innemen van
de wapens en met name toegezien op de veiligheid en staat van de ingeleverde
wapens. De NLA heeft 350 wapens ingeleverd bij het WCP. Het totaal aantal
ingeleverde wapens tot nu toe is ruim 1200. Na de goedkeuring in het
Macedonische parlement van de behandeling van het Framework Agreement, is de
tweede fase van operatie Essential Harvest ingegaan. Op 7 september zijn
Nederlandse en Britse militairen weer begonnen met de wapeninzameling.
De ontplooiing van de TFH heeft zeker geleid tot een verdere handhaving van
het staakt-het-vuren en de militaire situatie in het operatiegebied is
rustig te noemen, alhoewel er nog steeds sprake is van beperkte lokale
incidenten. Verder zijn er aanwijzingen dat zowel het UCK(M) als het
Macedonische regeringsleger rekening houden met een eventueel mislukken van
het vredesproces.
Bij delen van de bevolking bestaat echter onvrede over het vredesakkoord, de
onmacht van de Macedonische regering en de aanwezigheid van de NAVO. Er werd
van tevoren al rekening mee gehouden, zoals gemeld in de Kamerbrief van 17
augustus, dat deze vijandigheid zou kunnen leiden tot plaatselijke
obstructie. Door middel van blokkades wordt bijvoorbeeld geprobeerd de
terugtrekking van het Macedonische leger de verhinderen. Een blokkade bij
Blace, op de weg van Skopje naar Kosovo, hield tot voor kort het
NAVO-verkeer tegen. Tevens werden stenen gegooid naar voertuigen van de TFH.
Op 27 augustus overleed een Britse militair aan zijn verwondingen nadat
onbekenden een steen door de voorruit van zijn voertuig gooiden. Naar
aanleiding van dit voorval heeft de brigade-commandant de 'alert-state'
verhoogd: de verplaatsingen worden geminimaliseerd, bestaan in voorkomend
geval uit minstens twee voertuigen waarin naast de chauffeur een bijrijder
zit. De Nederlandse voertuigen zijn bovendien voorzien van folie achter de
ramen (ter versteviging) en van kevlar-platen. De Nederlandse militairen
dragen bij verplaatsingen altijd een scherfvest en helm. Het aantal
incidenten is sinds de dood van de Britse militair aanzienlijk afgenomen.
Verder is er een aantal slavisch-Macedonische splintergroeperingen actief dat het vredesproces trachten tegen te werken. Deze groeperingen hebben in sommige gevallen een paramilitair karakter. Het 'Macedonian World Congress' wil via een referendum het parlementaire proces frustreren. De 'Macedonian Lions' hebben recent enige uren enkele OVSE-waarnemers vastgehouden, die overigens na onderhandelingen weer werden vrijgelaten.
De blokkades en de uitingen van onvrede van delen van de bevolking vormen
vooralsnog geen belemmeringen voor de uitvoering van de operatie. Er is nog
steeds sprake van een acceptabel militair risico, al is oplettendheid
geboden.
Behoefte aan verlengde internationale presentie
Binnen de Macedonische samenleving, zowel onder etnisch Albanezen als
slavisch Macedoniërs, is de angst groot dat na beëindiging van Operatie
Essential Harvest, zonder garantie van onafhankelijke waarnemers het geweld
weer zal oplaaien. Bij velen bestaat de indruk dat weinig nodig is om de
vlam weer in de pan te doen slaan. Er is een zeer gepolariseerde pers,
paramilitaire slavisch Macedonische groeperingen nemen in aantal toe en de
indruk bestaat dat zich onder de etnisch Albanese bevolking grote
hoeveelheden wapens bevinden. Daarnaast is een klimaat van veiligheid nodig
om de terugkeer van de vluchtelingen en ontheemden mogelijk te maken. Op
dit vlak bestaan reeds problemen, zoals ook geconcludeerd door UNHCR.
Monitoring
Het Framework Agreement blijft vaag over de rol van OVSE en EUMM ten aanzien
van monitoring. Het blijft beperkt tot een uitnodiging aan de internationale
gemeenschap om vluchtelingen en ontheemden te assisteren bij de terugkeer
naar hun huizen. Het is echter duidelijk dat de aanwezigheid van monitors
een belangrijke voorwaardenscheppende maatregel kan zijn bij het
terugbrengen van een gevoel van veiligheid onder de bevolking. Zoals bekend
vormt monitoring van het staakt-het-vuren geen onderdeel van het takenpakket
van Task Force Harvest. Daarom wordt gewerkt aan vergroting van de presentie
van EUMM en OVSE-monitors.
Door de EU is op 24 augustus besloten het aantal EUMM'ers uit te breiden van
19 naar 29. Dit gebeurt vooral door herschikking van EUMM'ers die elders
werkzaam zijn. Voor eventuele verdere uitbreiding zal een nieuw besluit
nodig zijn. Er nemen thans drie Nederlanders deel aan de EUMM missie.
De OVSE heeft besloten in te gaan op de uitnodiging van de Macedonische regering om een extra 25 monitors te zenden. De OVSE Spillover Monitor Missie heeft op dit moment al 26 man in Macedonië. Het gaat dus om een verdubbeling van dat aantal. Na overleg van de vertegenwoordigers van de EU, president Bush, en van het Roemeens OVSE-voorzitterschap Léotard, Pardew en Van der Stoel met de Russische autoriteiten, stemde ook de Russische Federatie in met de uitbreiding van het aantal OVSE-monitors.
De uitbreiding van de OVSE-missie zal grotendeels kunnen geschieden door middel van herschikking van waarnemers uit andere landen in de regio. Er zijn thans geen Nederlandse OVSE-monitors in Macedonië werkzaam.
Op langere termijn zullen grotere aantallen nodig zijn (zo denkt de VS aan een OVSE-missie van 200 personen, waarvan overigens een groot deel zich zal bezighouden met voorbereiding verkiezingen, training politie etc.). Nederland beziet thans wat de mogelijkheden zijn voor Nederlandse deelname aan een vergrote OVSE- en EUMM-missie. Hiertoe zal meer duidelijkheid moeten bestaan over het mandaat, de afbakening van de taken tussen OVSE, EU en NAVO en met name ook de veiligheid. Het gaat voor wat betreft dat laatste niet alleen over de veiligheid thans, maar zeker ook over de periode waarin Task Force Harvest haar activiteiten in Macedonië heeft beëindigd.
Primair is de veiligheid van de monitors een verantwoordelijkheid van de Macedonische regering. Het is echter van belang dat daarnaast aanvullende regelingen worden getroffen ter beveiliging van de waarnemers in noodsituaties, waarin de Macedonische regering niet kan of wil optreden. In de NAVO zullen de militaire autoriteiten de komende dagen bezien welke rol het Bondgenootschap (b.v. via KFOR) zou kunnen spelen.
Bezoek Minister van Defensie De Grave aan Macedonië (5 september)
De minister van Defensie heeft op 5 september, in gezelschap van de Bevelhebber der Landstrijdkrachten, een werkbezoek gebracht aan de Nederlandse militairen die thans deelnemen aan de operatie Essential Harvest. De algemene indruk over de Nederlandse compound was positief; op professionele en gedegen wijze was zeer snel een kampement ingericht. Het moreel van de troepen was goed en de samenwerking tussen de verschillende onderdelen uitstekend. Ook de samenwerking met de Britten verliep naar wens.
Verder was er een gesprek met de Force Commander van TFH, de Deense generaal-majoor G. Lange. De commandant deelde mee dat TFH geen grote problemen ondervond bij de uitvoering van de operatie. Wel uitte hij in zijn gesprek zijn zorgen over het veiligheidsvacuüm dat zou ontstaan na de terugtrekking van de TFH. Ook onderstreepte hij dat de wapeninzameling parallel diende te blijven lopen met het tijdstraject in het Macedonische parlement. Verder wees hij op de sleutelrol van de nationale politici ten aanzien van de houding van de Macedonische bevolking.
Politiek proces
Parlement
Het verloop van Operatie Essential Harvest en de behandeling van het
Framework Agreement in het Macedonische parlement zijn aan elkaar gekoppeld.
Voor de stemmingen over wijziging van artikelen van de grondwet is een
tweederde meerderheid nodig (minimaal 81 leden).
Het parlement kwam eerst bijeen nadat President Trajkovski had bevestigd dat
eenderde van het aantal door het NLA in te leveren wapens was ingeleverd. De
sessie op 31 augustus moest echter zes uur worden uitgesteld, omdat
honderden demonstranten de ingangen naar het parlement blokkeerden. Er
werden vlaggen meegedragen met opschriften" VS en Macedonië verlaat
Macedonië binnen 48 uur" en "Geen albanisering van het land". Op 6 september
ging het parlement met 91 stemmen voor akkoord met de tweede fase, de
behandeling van het Framework Agreement (agendering). Volgens afspraak zal
dan het tweede derdedeel van wapens door de NLA ingeleverd moeten worden.
Daarna volgt bepaling van de tekst van de concept-amendementen (aantal
benodigde stemmen : 61). Dan volgt een publieke discussie over de teksten
gevolgd door een samenvatting van het Committee voor
grondwetsaangelegenheden. De derde fase, en laatste parlementaire sessie is
voorzien drie dagen nadat het afgesproken aantal wapens ingezameld is. In
deze sessie zullen besluiten genomen kunnen worden over de
grondwetsherziening.
President Trajkovski waarschuwde op 31 augustus in zijn openingsrede de
parlementsleden dat tenzij zij het vredesplan zouden goedkeuren er een
guerilla-oorlog dreigde. Hij noemde het akkoord niet volmaakt, maar het
beste alternatief. Premier Georgievski sprak zich ook voor goedkeuring uit,
zij het met een aantal kritische kanttekeningen. Verwerping van het akkoord
was de meest zekere weg om het land te doen uiteenvallen en de transformatie
in een protectoraat te bevorderen.
Gesprekken minister Herfkens
In gesprekken die minister Herfkens tijdens haar bezoek van 2 tot en met 4
september (zie voorts onder het kopje "Financiële assistentie en
wederopbouw") voerde met de President en andere regeringsvertegenwoordigers
bleken allen zich te willen committeren aan het door het parlement krijgen
van de overeenkomst. Met name bij Georgievski viel bitterheid te beluisteren
over de rol van de internationale gemeenschap: die had nog maar zes maanden
geleden het Macedonische model als "voorbeeldig" bestempeld, maar liet nu
toe dat gewapende terroristen enorme veranderingen in grondwet en andere
wetgeving afdwongen. Leden van zijn VMRO-DPMNE-fractie hebben aangekondigd
amendementen op de in Ohrid overeengekomen teksten in te gaan dienen. Ook is
het houden van een referendum over de grondwetswijzingen door hen bepleit.
In het gesprek van minister Herfkens met parlementsvoorzitter Andov gaf deze aan dat de parlementaire goedkeuring binnen 45 dagen van grondwetswijzigingen en de wet op lokaal bestuur geen sinecure was. Een vertaalslag van politiek naar correct juridisch kon nog aardig wat tijd kosten, en het parlementair debat compliceren. Ook de leider van een meer gematigde partij was niet geheel gerust op een goede afloop en schetste een beeld van politiek leiderschap in de regering dat hinkte op twee, elkaar uitsluitende gedachten. Enerzijds trachtte de premier door een kritische houding ten aanzien van het Framework Agreement en de internationale gemeenschap die deze 'afdwong' de nationalistische kiezers te paaien met het oog op de in januari komende verkiezingen. Anderzijds wilde men internationale geloofwaardigheid zeker stellen door lippendienst aan de in Ohrid gesloten overeenkomst te bewijzen. Dit was een gevaarlijk dubbelspel dat bij een eenvoudige misrekening tot dramatische consequenties kon leiden.
Ook van etnisch Albanese zijde werd een somber beeld geschetst door zowel
Imeri (PDP) als Djaferi (DPA). De eerste concludeerde dat veel elementen van
het Framework Agreement nu al niet naar de geest werden nageleefd, en dat er
zelfs sprake was van toegenomen druk op Albanezen qua deelname aan
economische en politieke processen en zelfs qua persoonlijke veiligheid.
Djaferi stelde dat vertrouwen tussen de etnische groepen op een dieptepunt
was aangeland. Albanezen werden in politieke en economische zin
gemarginaliseerd. Beide Albanese leiders zagen een terugkeer naar geweld
alleen maar vermijdbaar door een langere aanwezigheid van (NAVO-)troepen.
Desondanks hadden beide het idee dat de eigen rol correct werd gespeeld: men
wenste slechts uitvoering van hetgeen overeengekomen was. Djaferi noemde
daarbij als wapenfeit dat hij persoonlijk NLA-leider Ahmeti overtuigd had
van het belang van behoud van de territoriale integriteit en soevereiniteit
van Macedonië. Minister Herfkens drong er in haar gesprekken met deze en
andere politieke leiders op aan om vooral ook de invloed bij de eigen
achterban aan te wenden om het politiek proces binnen en buiten parlement in
goede banen te leiden.
Politiek klimaat
Recente opiniepeilingen duiden op dramatisch verlies aan steun onder de
kiezers voor slavisch Macedonische regeringspartijen. Parlementsverkiezingen
dienen plaats te vinden voor januari 2002.
De afgelopen weken hebben regelmatig blokkades plaatsgevonden door slavisch
Macedonische groepen (al dan niet georganiseerd door het World Macedonian
Congress - met veel sympathisanten uit de VMRO-DPMNE), gericht tegen het
vasthouden door het NLA van mededorpsbewoners. Met name de blokkades aan de
grens met Kosovo verhinderen vluchtelingen terug te keren naar hun
woonplaatsen. Ook etnisch Albanese burgers hebben inmiddels naar de methode
van wegblokkade gegrepen uit protest o.a. tegen het optreden van slavisch
Macedonische paramilitaire groepen.
Onder de etnisch Albanese burgers neemt de vrees toe dat wanneer de NAVO
vertrekt het Macedonische leger een nieuw militair offensief zal lanceren
(gevoed door berichten over voorgenomen wapenaankopen bij Oekraïne, RF).
Onder de slavisch Macedonische bevolking neemt de vrees toe dat na vertrek
van de NAVO veel NLA-strijders de wapens weer zullen opnemen
De pers in Macedonië blijft sterk gepolariseerd. De Macedonische regering is zich bewust van het belang van goede geobjectiveerde voorlichting aan de bevolking over het Framework Agreement en de gevolgen ervan voor de individuele burger. Pogingen om die voorlichting via een campagne gestalte te geven, onder andere met Amerikaanse financiële en organisatorische steun, hebben nog niet tot concrete resultaten geleid. Minister Herfkens heeft haar bezoek aan Macedonië daarom ook gebruikt om in de Macedonische media, o.m. middels interviews voor schrijvende pers en televisie in zowel de Albanese als Macedonische taal, uit te dragen dat bij een voortvarende parlementaire goedkeuring en implementatie van het Framework Agreement de internationale gemeenschap klaar staat om het vredesproces metterdaad te ondersteunen. In dat kader is ook de verdubbeling van bilaterale hulp, gekoppeld aan finalisering van het parlementaire proces, aangekondigd.
Financiële assistentie en economische wederopbouw
Bezoek minster Herfkens (2 tot en met 4 september)
Het bezoek van minister Herfkens had allereerst tot doel kennis te nemen van
de situatie ten aanzien van wederopbouw en de financiëel-economische
gevolgen van de Framework Agreement die op 13 augustus te Ohrid werd
ondertekend. Tevens heeft minister Herfkens met haar bezoek willen aangeven
dat de inspanningen voor het uitvoeren van de overeenkomt metterdaad
ondersteund zullen worden door de internationale gemeenschap, en dat er een
"vredesdividend" is wanneer het vredesproces omarmd wordt. Zij sprak tijdens
het twee dagen durende bezoek met president Trajkovski, premier Georgievski,
minister van buitenlandse zaken Mitreva, minister van financiën Gruevski,
parlementsvoorzitter Andov en president van de centrale bank Trpeski.
Daarnaast sprak minister Herfkens met vertegenwoordigers van de
belangrijkste politieke partijen: van etnisch Albanese zijde met Djaferi van
DPA en Imeri van PDP en van slavisch-Macedonische zijde met Crvenkovski.
Tevens werd gesproken met Léotard, de vertegenwoordiger van HV Solana en op
diens aanraden met de eveneens Skopje bezoekende ministers van buitenlandse
zaken Védrine en Fischer.
De economische schade van het in februari jl. in volle hevigheid
losgebarsten gewelddadige conflict is aanzienlijk. De verwachting is dat de
economie fors zal krimpen (verwachting voor het uitbreken van het geweld was
6 % groei). De verhoogde uitgaven voor defensie en nationale veiligheid
hebben voor een opwaartse druk op de inflatie gezorgd.
Medio september zal een IMF-missie duidelijkheid moeten bieden over de
financing gap voor 2001. Aangenomen wordt dat die boven US$ 150 miljoen zal
liggen.
Minister Herfkens heeft tijdens haar bezoek actief uitgedragen dat de
internationale gemeenschap bereid is, na parlementaire goedkeuring van de
grondwetswijzigingen en de wet op lokaal bestuur uit de Ohrid-overeenkomst,
zowel te assisteren bij de implementatie van de overeenkomst, als ook bij
herstel van de oorlogsschade en lange termijn economische wederopbouw.
Coherentie bij conflictpreventie
Minister Herfkens heeft tijdens haar verblijf geconstateerd dat
conflictpreventie voor de internationale gemeenschap in de eerste plaats ook
coherentie dient te betekenen. Daar ontbreekt het op dit moment aan in
Macedonië. Het kan niet zo zijn dat op politiek vlak een vredesovereenkomst
wordt aangemoedigd door ministers van buitenlandse zaken van de
internationale gemeenschap, terwijl de budgettaire consequenties daarvan
genegeerd worden door ministers van financiën van diezelfde internationale
gemeenschap. Probleem is dat in maart het IMF Macedonië nog "off track"
verklaarde wegens te traag verlopende kortingen op het aantal ambtenaren,
terwijl in augustus op aandrang van dezelfde landen, tevens dominante
aandeelhouders van IMF, via ministers van BZ werd aangedrongen op
maatregelen die inhouden dat meer Albanezen in overheidsdienst aangenomen
dienen te worden. Als dit alleen maar ten koste van slavisch-Macedonische
arbeidsplaatsen zou moeten gaan, is verdere destabilisatie het gevolg: de
huidige werkloosheid bedraagt reeds 40 %.
In dit kader werd met de Macedonische minister van Financiën besproken dat
door de crisis het land kredietwaardigheid bij de IBRD (het 'harde' loket
van de Wereldbank) heeft verloren, en slechts mondjesmaat kan lenen tegen de
zachtere voorwaarden van IDA (het concessionele loket van de Wereldbank).
Dit heeft tot gevolg dat - juist op het moment dat de financiële nood het
hoogst is vanwege schadeposten door de gewelddadigheden en extra uitgaven in
het kader van de vredesregeling - de geldstroom vanuit de Bretton
Woods-instellingen sterk terugloopt. In de daardoor dreigende
financieel-economische rampsituatie kan niet geloofwaardig vorm worden
gegeven aan verbetering van interetnische politieke betrekkingen in
Macedonië. Minister Herfkens gaf daarom in haar gesprekken met zowel
regeringsvertegenwoordigers als partijleiders aan dat zij internationaal zal
ijveren voor een coherente aanpak, daarin begrepen duidelijke instructies
aan de vertegenwoordigers van de internationale gemeenschap in de
bewindvoerdersraden van IMF en Wereldbank (waar zij de belangrijkste
aandeelhouders zijn) om te pleiten voor grotere flexibiliteit van
leningsvoorwaarden en omvangrijkere netto geldstromen. Eveneens is van
belang dat ministers van financiën inzicht hebben in de noodzaak voor
bilaterale bijdragen. In de - overigens korte - gesprekken met resp. Védrine
en Fischer heeft minister Herfkens er bij hen op aangedrongen de resp.
collega's van financiën voor dit aspect daadwerkelijk te betrekken bij de
conflictpreventie-exercitie.
Overigens is minister Herfkens van plan om het probleem van coherentie bij
conflictpreventie voor Macedonië aan de orde te stellen op een (hopelijk
tijdens de jaarvergadering bijeen te roepen) High Level Steering Group for
Southeastern Europe, waarvan naast Nederland de G-7, Commissie,
Stabiliteitspact en de Bretton Woodsinstellingen, EIB en EBRD deel uitmaken.
Donorconferentie
Minister Herfkens zegde namens Nederland voorts toe het zo spoedig mogelijk
houden van een donorconferentie aan te zullen moedigen. Mocht dit daarbij
behulpzaam zijn, dan was zij ook bereid deze conferentie in Nederland te
doen plaats vinden. Ze wees er daarbij op dat de Nederlandse minister van
financiën reeds zijn EU-collega's om steun had gevraagd, en dat zij zelf
reeds schriftelijk bij EU-commissaris Patten op spoedige actie op dit punt
had aangedrongen. Op deze conferentie zouden drie hoofdonderwerpen aan de
orde moeten komen: macro-economische steun, financiering en uitvoering van
het rehabilitatieplan voor getroffen gebieden en de budgettaire
consequenties van het Framework Agreement. Zij deelde mee dat Nederland, op
voorwaarde van parlementaire goedkeuring van grondwetswijzigingen en de wet
op lokaal bestuur, bereid is nu al toe te zeggen de huidige allocatie voor
Macedonië van 50 miljoen gulden voor 2001, 2002 en 2003 te verdubbelen tot
100 miljoen gulden.
Minister Herfkens sprak tegenover haar gesprekspartners de hoop uit dat dit
- door Nederland nu al ingevulde - "vredesdividend" van de internationale
gemeenschap een aansporing voor politieke leiders zou vormen om hun
achterban aan te moedigen tot goedkeuring en implementatie van het Framework
Agreement voortvarend ter hand te nemen. Zonder dat zou de internationale
gemeenschap ook de helpende hand niet kunnen toesteken, en resteerde slechts
een weg terug naar geweld en mogelijk burgeroorlog. Bij een dergelijk
scenario, zo stelde minister Herfkens, viel er ook voor de internationale
gemeenschap niets te investeren in Macedonië.
Met name premier en president, maar ook andere gesprekspartners toonden
zich aangenaam verrast door de aankondiging van minister Herfkens de
bilaterale hulp te verdubbelen meteen na voltooiing van de parlementaire
goedkeuring van grondwetswijzigingen en wet op lokaal bestuur. Volgens
premier Georgievski was Nederland hiermee het eerste land dat sinds de
aanvang van de crisis daadwerkelijk 'nieuw' geld committeerde voor
Macedonië. De noodzaak voor een coherente aanpak van de zijde van de
internationale gemeenschap, waarbij de politieke, financieel-economische en
andere aspecten alle hun rol dienden te spelen, werd door alle
regeringsvertegenwoordigers beaamd.
De premier liet zich echter kritisch uit over de vele (ook financiële)
beloftes die internationaal waren gedaan en de geringe mate waarin daaraan
gestand werd gedaan. Ook volgens minister van financiën Gruevski was vaak
sprake van 'recycling' van oude commitments, en werd zelden gereageerd op de
ontstane buitengewone financiële problematiek.
Humanitaire situatie
Het ICRC heeft een goed zicht op de humanitaire situatie en levert als enige
humanitaire organisatie in Macedonië assistentie aan ontheemden en de
getroffen bevolking die in dorpen is achtergebleven. Met name voedsel en
medische zorg wordt verstrekt.
De VN-organisaties zijn bezig taken van het ICRC over te nemen (WFP, UNHCR).
Op dit moment ziet het ernaar uit dat er voldoende capaciteit is bij de
humanitaire organisaties om terugkeer en zorg voor de getroffen bevolking op
zich te nemen.
De terugkeer van de bevolking naar de oorspronkelijke woongebieden verloopt
traag. Onzekerheid over de huidige politieke en militaire situatie speelt
daarbij een belangrijke rol. De totale omvang van de getroffen bevolking
(achterblijvers die huis en haard kwijtraakten) ontheemden en vluchtelingen
wordt geschat op 130.000. Hiervan bestaat 75.000 (60% slavisch Macedonisch,
40 % etnisch Albanees)uit ontheemden en 59.000 uit vluchtelingen (voor het
merendeel uitgeweken naar Kosovo).
Een punt van zorg is dat bij het terugkeerproces een etnisch-demografische
verschuiving voltrokken lijkt te worden: mensen keren veelal terug naar
gebieden van eigen etnische achtergrond.
Rol Europese Unie
Binnen de EU bestaat consensus over een leidende rol voor de EU bij de
ondersteuning door de internationale gemeenschap bij het weer op koers
krijgen van de Macedonische samenleving in de richting van een democratische
multi-etnische staat. De EU heeft op grond van artikel 1 van Annex C van het
Framework Agreement een coördinerende taak met betrekking tot de
activiteiten van de diverse internationale organisaties die betrokken zijn
bij de ondersteuning van de Macedonische implementatie van het gestelde in
het Framework Agreement en zijn annexen.
De EU heeft bij herhaling laten weten Macedonië nadrukkelijk te beschouwen
als deel van de Europese familie; het SAO-proces vormt het kader. De EU ziet
zich thans geplaatst voor een aantal vragen: hoever moet de EU gaan, hoe
zichtbaar zal de EU-rol moeten zijn, welke consequenties heeft de leidende
rol voor de positie van de EU in de rest van de regio (Kosovo, Bosnië-H),
hoe kan het SAO-proces gebruikt worden om de implementatie van het Framework
Agreement van 13 augustus jl. te bevorderen, welke financiële en personele
middelen kunnen ter beschikking worden gesteld ?
De Nederlandse inzet in is erop gericht geweest de rol van de EU, met bij
behorende verantwoordelijkheden, concreter vorm te geven en er op toe te
zien dat bureaucratische processen en tekort aan vaardigheden en mensen
snelle actie niet in de weg staan.
Kernpunten:
nadere invulling van de coördinerende rol van de EU binnen de internationale
gemeenschap ten aanzien van hulpactiviteiten (onverlet de rol van specifieke
leading organisaties als UNHCR, IMF en WB) vraagt om additionele hulp en een
andere samenstelling van het EU-team in Skopje en het urgent vrijmaken van
capaciteit en skillmix in Brussel;
organisatie van een donorconferentie door de Europese Commissie ( in
samenwerking met de Wereldbank) niet later dan medio oktober. De conferentie
is een signaal dat internationale gemeenschap zich zal inzetten voor de
wederopbouw van Macedonië, wanneer het parlement zal hebben ingestemd met
het Framework Agreement);
bevorderen van consistentie en coherentie van beleid tussen de verschillende
ministeriële raden en individuele EU ministers (buitenlandse zaken,
financiën);
belang van monitoring (mede in verband met terugkeer vluchtelingen en
ontheemden) en veiligheid van waarnemers.
Het Framework Agreement deelt de Europese Commissie ook een centrale rol toe
ten aanzien van de opstelling van een Rehabilitatie en Reconstructieplan dat
medio september gereed zou moeten zijn . De Commissie heeft laten weten dat
activiteiten bemoeilijkt worden, doordat er veel onontplofte mijnen liggen
in sommige van de betrokken gebieden, die eerst opgeruimd moeten worden.
Europees Commissaris Patten en Hoge Vertegenwoordiger Solana zullen voor
Gymnich afreizen naar Skopje om een financieel ondersteuningspakket te
finaliseren. Daarvoor zal een nieuw besluit van de Raad nodig zijn. De
Commissie gaat er van uit dat nieuw geld voor Macedonië gevonden kan worden
binnen het regionale programma voor de Balkan.
Kenmerk
Blad /1
===