Open monumentendag 2001
Zaterdag 8 september aanstaande is de 15e landelijke Open
Monumentendag. Op die dag zijn in het hele land monumenten, die vaak
het hele jaar gesloten zijn, gratis geopend voor het publiek. Ook in
de gemeente Ede kunt u een aantal monumenten van binnen en buiten
bekijken. U kunt diverse kerken in de gemeente bekijken, maar ook
boerderijen, villas en molens. Het complete programma kunt u op deze
pagina vinden, net als een meer uitgebreide beschrijving van enkele
monumenten.
Jaarlijks werken veel vrijwilligers mee om de Open Monumentendag in
Ede vorm te geven. Ook al hebben we dit jaar geen groots opgezet
activiteitenprogramma, zonder hun hulp lukt ook een bescheiden
programma niet. Dank aan alle vrijwilligers die het aanstaande
zaterdag mogelijk maken om iedereen van 10.00-17.00 te laten genieten
van de 15e Open Monumentendag.
Angelique Jonker,
wethouder Monumenten en Archeologie
Het programma in Ede
Bij de Oude Kerk in Bennekom en in Ede en de Grote Kerk in Lunteren
liggen overzichtskaarten voor u klaar. De volgende monumenten in de
gemeente Ede zijn op zaterdag 8 september a.s. van 10.00 - 17.00 uur
(tenzij anders vermeld) gratis opengesteld:
Bennekom
Info: Historische vereniging Bennekom, voorzitter dhr. Hoekstra, tel.
430143
Kijk- en Luistermuseum, Kerkstraat. Vanaf 14.00 uur
Gereformeerde Kerk, Brinkstraat
Boerderij Havesteijn, West Breukelderweg
Oud Vossenhol, Edeseweg 117
Villa t Endt, Edeseweg 77
Boerderij t Polletje, Algemeer
De Born, Bornweg 12
Villa Rusticana, Bovenweg
Oude Kerk Dorpsstraat 45
Begraafplaats Bennekom, Kerkhoflaan
Ede
Info: Historisch Museum Ede, voorzitter dhr. Lagerweij, tel. 711275
Oude Kerk en toren, Grotestraat 58
Doesburgermolen, Doesburgermolenweg 2
Keetmolen, Stationsweg 48
Historisch Museum Oud Ede, Museumplein 7. Vanaf 11.00 uur.
Lutherse Kerk, Beukenlaan 12.
Tuindorp Ede-zuid
Lunteren
Info: Oudheidkamer Lunteren, voorzitter dhr. De Schipper, tel. 483368
Grote Kerk, Dorpsstraat 34
Meesterhuis, Dorpsstraat 34
Molen De Hoop, Dorpsstraat 158
Walderveense molen, Renswoudsestraatweg 28
Stationsgebouw, Spoorstraat
Oudheidkamer, Klomperweg 5
Villa De Eerdbeek, Dorpsstraat 22
Otterlo
Tegelmuseum, Eikenzoom 12
Bennekom
In de Nederlands Hervormde Kerk (de Oude Kerk), Dorpsstraat 45, ligt
gratis een beschrijving van een fietsroute voor u klaar met een
beschrijvingen van de monumenten. Bovendien wordt aandacht besteed aan
interessante gebouwen op de route, en er staat ook op aangegeven staat
waar koffie en thee geschonken wordt.
Kijk- en Luistermuseum
Het gebouw van het Kijk- en Luistermuseum begon zijn leven in 1930 als
Vereeniginsgebouw. Het ontwerp is van J.J. van Egmond uit Ede. Tot in
het begin van de jaren '70 vonden er allerlei activiteiten plaats. Op
26 april 1975 werd na een stevige verbouwing van het pand het Kijk- en
Luistermuseum geopend. Het historische deel van het Kijk- en
Luistermuseum is van 14.00 tot 17.00 uur gratis toegankelijk. Voor een
bezoek aan het `luistergedeelte' dient de normale toegangsprijs
betaald te worden.
Gereformeerde Kerk
De Gereformeerde Kerk werd in 1926/27 gebouwd naar ontwerp van J.B.
Radstake uit Enschede. De bouwstijl van de kerk vertoont invloeden van
de Amsterdamse School, sober toegepast. In de vensters is - tamelijk
ongebruikelijk voor een Gereformeerde kerk - een groot aantal
gebrandschilderde ramen met scènes uit het Oude en Nieuwe Testament en
met de Vier Elementen aangebracht. De gidsen in de kerk kunnen u nog
veel meer over dit boeiende gebouw vertellen.
Boerderij Havesteyn
De boerderij Havesteyn dateert uit 1792. Vooral in het voorhuis is nog
veel origineels uit de bouwtijd te zien, zoals een met Makkumer- en
schildpadtegels voorziene schouw en een kastenwand, waarin een
bedstede is opgenomen.
Oud Vossenhol
Oud Vossenhol werd in zijn huidige vorm in 1912 gebouwd naar een
ontwerp van B.J. Ouëndag in opdracht van de Amsterdamse bankier Joan
Nachenius. Vanaf 1987 is het woonhuis/kantoor van de familie Van den
Oever, die het huis opknapten en u gaarne een aantal van de fraai
betimmerde vertrekken wil laten zien.
Villa 't Endt
Villa 't Endt werd in 1897 gebouwd en is vanaf dat jaar tot 1973 in
bezit van de familie Brutel de la Rivière gebleven. In al die tijd en
tot op heden is er bijzonder weinig aan het huis veranderd, zodat men
in het huis - sinds kort een gemeentelijk monument - een goed idee kan
krijgen van een laat negentiende-eeuws huis voor mensen van een
gemiddelde welstand. Het huis heeft een eigenaardige T-vormige
plattegrond met een ingang in de zijgevel in plaats van in het midden
van de voorgevel. De versieringen in het pleisterwerk zijn uiterst
sober.
Boerderij 't Polletje
Boerderij 't Polletje werd in 1888 door Berend Post gebouwd, maar hij
verkocht het al in 1891 aan de diaconie van de Hervormde Kerk, die het
tot 2001 bezat. De nieuwe eigenaren maken het op het ogenblik voor
eigentijdse bewoning geschikt, waarbij een aantal oude elementen
tevoorschijn kwam. U bent nu al welkom om onder andere te ervaren hoe
klein een dergelijk boerenbedoeninkje was.
De Born
De Born is niet alleen een bouwkundig monument, maar ook van de
vrouwenemancipatie. Het werd in 1932 in opdracht en op kosten van
mejuffrouw A.E. Ribbius Peletier gebouwd naar een ontwerp van P.
Vorkink uit Amsterdam als vormingscentrum voor arbeidersvrouwen. Het
is een sober, maar bijvoorbeeld door zijn grote verscheidenheid aan
raamtypen, levendig ontworpen gebouw, waarin zich nog zeer veel
details uit de bouwtijd bevinden. Ook de kruidentuin is goeddeels
bewaard gebleven. U kunt hier een rondleiding door huis en tuin
volgen.
Villa Rusticana
Zo sober als De Born is, zo rijk gedetailleerd is de precies honderd
jaar oude villa Rusticana. De dakverdieping is gebouwd in de zogeheten
châlet-stijl, de muren zijn uitbundig versierd met allerlei kleuren
baksteen en natuursteen. Het interieur van de begane grond heeft nog
een groot deel van zijn originele afwerking bewaard.
Oude Kerk
De Oude Kerk was vóór de Reformatie gewijd aan St. Alexander en zijn
broederen. Het onderste deel van de toren stamt uit de vroege
veertiende eeuw, het bovenste uit omstreeks 1540. De klok is in 1650
gegoten. Het schip van de kerk is nauwkeurig te dateren, omdat er een
jaartal (1542) op een van de kapitelen van de zuilen staat. De
gewelven dateren dus ook uit die tijd. Het koor is in 1857 vervangen
door de tegenwoordige dwarsbouw, die in 1906 voor wat zijn details
betreft versoberd is. In de kerk staan herenbanken uit de achttiende
eeuw. Het orgel is in 1878 door E. Leichel gebouwd. Voor vragen over
de kerk is een uiterst deskundige gids aanwezig. De hele dag zal de
organist van de kerk, Wout Hol, het orgel bespelen. Bovendien wil hij
u het orgel zelf laten zien en daarbij uitleg geven.
Bennekomse Begraafplaats
Het oudste deel van de Bennekomse Begraafplaats staat op de lijst van
gemeentelijke monumenten. De werkgroep van de Historische Vereniging
Oud-Bennekom, die zich inzet voor de restauratie, heeft al een aantal
graven hersteld. Vooral de zinken engel op het familiegraf Prins is
een pronkstuk geworden. Over wat er nog meer gebeurd is en wat er nog
te doen staat, zal de heer C.A. Heitink u inlichten. Voor zijn
inleiding met dia's en de excursie naar het oudste deel van de
Begraafplaats kan men zich om 11.00, 12.30, 14.00 en 15.30 verzamelen
bij de ingang van de toren van de Oude Kerk bij de zogeheten
Kostersteen. De inleidingen worden in Kerkheem gehouden, van waaruit
men naar de Begraafplaats loopt.
Ede
Oude Kerk en toren
De Nederlands Hervormde Kerk, in de volksmond de Oude Kerk, is gebouwd
in laatgotische stijl en dateert uit de 15e eeuw. De kerk is destijds
gebouwd op de fundamenten van een zaalkerk uit de 11e eeuw. In 1420 is
deze zaalkerk door soldaten van de Utrechtse bisschop van Utrecht in
brand gestoken en verwoest. De fundamenten, delen van de toren en een
deel van de noordgevel zijn bij de herbouw in 1423 gespaard gebleven.
Deze elementen zijn in Romaanse stijl uitgevoerd en zijn nog steeds
zichtbaar. De kerk was vanaf de herbouw gewijd aan St. Jan de
Doper.Vanaf 1963 tot 1976 heeft een restauratie van de kerk
plaatsgevonden. Hierbij werd onder meer de papklok, waarmee het
tijdstip voor het Angelus-gebed werd aangegeven, hersteld. De toren
van de Oude Kerk heeft in de loop der eeuwen heel wat functies gehad,
zoals: schoollokaal, gevangenis, waag en ruimte voor het drogen van
brandweerslangen.
Om 11.00 en 14.00 uur zijn er rondleidingen.
Doesburgermolen
De Doesburgermolen is de oudste nog malende standerdmolen in
Nederland. Mogelijk is 1471 het stichtingsjaar van de eerste
Doesburgermolen. Historisch onderzoek moet dit nog uitwijzen.
Het type standerdmolen was al vanaf 1200 in gebruik. Kenmerkend is het
rechthoekig molenhuis dat rust op een zware verticale houten spil, de
standerd. Bij de 'open standerdmolen' staat het fundament van de molen
met de standerd in de open lucht. Dikwijls is dit gedeelte omtimmerd
(ten behoeve van opslagruimte) en heet dan een 'gesloten standerd
molen'. Dit is ook zo bij de Doesburgermolen. De molen werd als
korenmolen gebruikt. De vlucht van de wieken ( dat is de afstand
tussen de uiteinden van de wieken) is 22.50 m.
Keetmolen
In 1840 werd door het Rhijnspoor een spoorwegverbinding aangelegd
tussen Utrecht en Arnhem, dwars door de Maanderheide. Alleen de grote
steden bezaten in die tijd een stationsgebouw; bij kleinere
stopplaatsen werd gebruik gemaakt van de bouwkeet die na de aanleg
meestal bleef staan. Dit gebeurde ook in Ede. Bij deze stopplaats werd
in 1858 begonnen met het bouwen van een molen. In 1860 was hij gereed
en in de loop van de tijd vernoemd naar de keet die dienst deed als
stopplaats.
De Keetmolen is gebouwd als koren-, olie- en pelmolen en kan getypeerd
worden als een beltmolen. Bij een beltmolen wordt de onderzijde van de
bakstenen molenromp omgeven door een kunstmatige zandheuvel, de belt.
Historisch Museum Oud Ede,
Het Historisch Museum Ede is geopend van 11.00 tot en met 17.00 uur en
geheel gratis te bezoeken. De wisseltentoonstelling IJdelheid, Wie
mooi wil zijn moet pijn lijden is ook gratis te bezichtigen. Een
diapresentatie en heel veel voorwerpen en illustraties tonen wat de
mensheid in de afgelopen eeuwen heeft gedaan om mooi te zijn.
Het Historisch Museum Ede is sinds 1975 gevestigd in het voormalige
stationsgebouw, dat dateert uit 1902. Aan het begin van de twintigste
eeuw werd dit deel van de Veluwe ontsloten door de aanleg van een
tweede spoorlijn: de zogenaamde Kippenlijn. Met deze trein reisden
boeren met hun waar en klanten naar de pluimveemarkt in Barneveld,
vandaar de naam Kippenlijn. Het stationsgebouw in Lunteren is gebouwd
volgens hetzelfde ontwerp. In Ede is echter gedurende de jaren twintig
de loods vergroot tot de huidige grootte.
Helaas is er van het oude interieur niet heel veel bewaard gebleven.
De plafonds en de schouw, met de initialen SMV (Spoorweg Maatschappij
Veluwe), daarentegen zijn nog origineel. De reconstructie van een
zitbank en de schildering in de schouw, beide in de oude wachtkamer,
geven een beeld van de situatie rond 1902.
Lutherse Kerk
In mei 2001 werd de Evangelisch-Lutherse kerk vanwege de
architectonische en cultuurhistorische waarde op de monumentenlijst
van de gemeente Ede geplaatst. Het gebouw is gebaseerd op de
plattegrond van een kleinere kerk, die in 1917 werd ontworpen door L.
van Zoelen Hzn., architect te Ede. Deze kleinere kerk bestond uit het
huidige schip met catechisatielokaal (nu consistorie). De kerk kreeg
de huidige kruisvormige opzet, toen deze in augustus 1936 werd
vergroot volgens het ontwerp van architect Ferd. B. Jantzen. In de
loop der tijd zijn er weinig elementaire wijzigingen aan het exterieur
en aan het interieur aangebracht, zodat het kerkgebouw een goed
voorbeeld is van traditionele kerkelijke bouwkunst uit de periode van
voor WO II. Jantzen heeft vele kerken in Nederland gebouwd en
gerestaureerd en een groot aantal liturgische centra van Lutherse
kerken zijn door hem ontworpen.
Het huidige orgel werd in 1970 gebouwd door Pels en van Leeuwen uit
Alkmaar. Op de open monumentendag zal het orgel om 12.00, 14.00 en
16.00 uur worden bespeeld.
Tuindorp Ede-zuid
Begin jaren twintig werd Ede verrijkt met een complex van 161
fabriekswoningen, bedoeld voor de huisvesting van arbeiders die
werkzaam waren bij de Enka-vestiging in Ede. Het ontwerp van de
woningen was gebaseerd op de in die tijd door de Engelsman Ebenezer
Howard gepropageerde tuinstadgedachte. Na ruim 70 jaar dienst te
hebben gedaan als huisvesting voor Enka-medewerkers, moest in de jaren
negentig beslist worden over de toekomst van het complex. Na lang
overleg werd overeenstemming bereikt om 88 woningen te handhaven en de
rest te slopen. De 88 woningen zijn grondig gerenoveerd en
gerestaureerd en werden daarmee kwalitatief gelijkwaardig aan een
nieuwbouwwoning.
Een wandeling door de wijk geeft u een goed beeld van de restauratie
en het in stand houden van een monumentale wijk. U kunt het beste
starten met uw wandeling op de Kerkweg nr. 44. Daar ligt namelijk ligt
nadere informatie voor u klaar over de wijk in de vorm van een
gedeelte uit de tekst van het bouwkundige masterplan. Tevens kunt u
daar een boekje afhalen over de historie van het tuindorp. Dit boekje
werd uitgegeven ter gelegenheid van de start van de renovatie en
restauratie. Woningcorporatie Woonstede wenst u een prettige
wandeling!
Lunteren
Grote kerk
Oorspronkelijk een Gotische kerk uit de vijftiende eeuw, was toen een
eenvoudige zaalkerk. Diverse verbouwingen in 1761, 1804, 1913 en 1922
hebben geresulteerd tot de situatie zoals we die nu aantreffen. De
monumentale toren, nu rijksmonument, bestaat uit drie geledingen en is
opgetrokken in bakstenen met een groot formaat. De toren wordt aan de
bovenzijde afgesloten door een achtzijdig ingesnoerde naaldspits.
Tijdens de openstelling op de Open Monumentendag zal het prachtige, in
1981 geplaatste Reilorgel verschillende malen te horen zijn.
Meestershuis.
Naast de Nederlands Hervormde kerk was de dienstwoning van de
Bovenmeester van de Openbare school. Dit huis, gebouwd op het
schoolplein in 1883, is een gemeentemonument. Helaas is het interieur
op 8 september nog niet helemaal gereed. Maar op verzoek kan u, om een
indruk te krijgen hoe het zal worden, binnen een kijkje nemen.
Molen de Hoop.
Deze houten korenmolen is gebouwd in 1855. De Hoop kan getypeerd
worden als een grondzeiler, dat wil zeggen dat de wieken zeer laag
zijn aangebracht en bijna de grond raken. De wieken kunnen vanaf de
grond worden gekruid en van zeilen voorzien. De Hoop is achtkantig van
vorm en opgetrokken uit hout op een stenen voet met gepotdekselde
houten bekleding. De kap is van hout, met riet gedekt. De vlucht van
de wieken is 23.50 m. Deze in 1977 gerestaureerde molen is een
rijksmonument.
Walderveense molen.
Deze stellingmolen werd gebouwd in 1912 nadat zijn voorganger door
blikseminslag was verwoest. De naam stellingmolen geeft aan dat het
hier om een molen gaat die op een verhoging, de zogenaamde stelling,
is gebouwd om zo meer wind te kunnen vangen De wieken kunnen hier
vanaf de stelling worden verplaatst (gekruid) en ook van zeilen worden
voorzien. De Walderveense molen heeft een rietgedekte houten romp op
een stenen onderbouw. De kap is van hout en met riet gedekt. De vlucht
van de wieken is 21.50 m. Dit rijksmonument werd in 1962 en in 1992
gerestaureerd.
Stationsgebouw.
Dit bijzonder fraaie bouwwerk aan de Lunterse Spoorstraat is een
rijksmonument. Het werd in 1902 gebouwd door de Spoorwegmaatschappij
De Veluwe. Als stationsgebouw is het al jaren buiten gebruik, het
heeft een aantal jaren huisvesting verleend aan de galerie, Aan de
Kippenlijn. Kosten nog moeite zijn gespaard om dit mooie gebouw in
oude glorie te doen herleven. Het exterieur hebben we al een tijdje
kunnen bewonderen, maar op de Open Monumentendag kan ook kennis worden
genomen van het interieur. De nieuwe huurder heeft zoveel als maar
enigszins mogelijk was alles in de oude staat teruggebracht.
Villa De Eerdbeek
Deze villa is momenteel in gebruik als notariskantoor. De villa heeft
vele fraaie details, meestal uitgevoerd in Jugendstil, zoals de serre,
glas in loodramen, dakgoten en de voordeur.
Landelijke informatie
De Open Monumentendag is een landelijk evenement, voor informatie over
de activiteiten in de rest van Nederland kunt u surfen naar de
internetsites www.openmonumentendag.nl en
www.interieurmanifestatie.nl. De NCRV zendt op zes zaterdagen (vanaf
25 augustus) tussen 16.30 en 17.00 uur een documentaireserie uit over
de landelijke Open Monumentendag.
Ede, 5 september 2001