Conjunctuurbericht September 2001
Afsluitdatum gegevens: 25 september 2001
* Algemeen: grote onzekerheid
* Aandelenkoersen: sterke dalingen na aanslagen
* Consumentenvertrouwen: na aanslagen fors gedaald
* Buitenlandse goederenhandel: groei uitvoer neemt af
* Producentenvertrouwen: in augustus iets verslechterd
* Consumentenvertrouwen: reguliere cijfer september stabiel
* Consumentenprijzen: inflatie in augustus nauwelijks veranderd
* Producentenprijzen: prijsdaling industrie zet door
* Arbeidsmarkt: geregistreerde werkloosheid stabiel
* Focus: de economische teruggang begin jaren negentig
Algemeen: grote onzekerheid
Het conjunctuurbeeld in september is sterk beïnvloed door onzekerheid
over de gevolgen van de terreuraanslagen in de Verenigde Staten (VS).
In de maanden vóór de aanslagen liep de economische groei in
Nederland, de VS en veel andere landen terug. Een aantal landen
balanceerde zelfs op het randje van een recessie. De inmiddels bekende
effecten van de aanslagen maken een spoedig herstel van de economie
onzeker. Zo zijn de beurskoersen sinds de aanslagen internationaal
scherp gedaald en is het consumentenvertrouwen in Nederland en de VS
na de gebeurtenissen fors omlaag gegaan. Een aantal eerder deze maand
beschikbaar gekomen indicatoren wees op een stabilisatie, na een
periode waarin de cijfers steeds minder gunstig werden. Met name de
inflatie en het producentenvertrouwen zijn vrijwel stabiel gebleven.
Bij de producentenprijzen is zelfs sprake van een teruglopend tempo
van prijsstijgingen. Enkele andere indicatoren zijn echter minder
positief. Zo is bij de uitvoer opnieuw sprake van een afnemende
waardestijging. Bij de werkloosheid vindt geen verdere daling plaats.
Aandelenkoersen: sterke dalingen na aanslagen
De terreuraanslagen in New York en Washington op dinsdag 11 september
hebben direct hun weerslag op de aandelenkoersen op de Amsterdamse
beurs. Dezelfde dag daalt de CBS-herbeleggingsindex met 5,6% en
vervolgens is er op vrijdag 14 september weer een forse daling met
6,6%. Op maandag 17 september heropent de beurs op Wall Street. De
graadmeter van de aandelenbeurs in New York (de Dow Jones index) sluit
7% lager. De rest van de week blijven de koersen zowel in New York als
in Amsterdam dalen. Deze voortdurende daling wordt vooral veroorzaakt
door koersdalingen met tientallen procenten in de zwaar getroffen
sectoren luchtvaart en (her)verzekeraars. In de VS zijn massaontslagen
van tienduizenden personen aangekondigd. Gerekend vanaf de slotkoers
van maandag 10 september is de Dow Jones op vrijdag 21 september
gedaald met 15%, de CBS- herbeleggingsindex met ruim 20%.
Voorafgaand aan de aanslagen vertoonden de beurskoersen in de VS al
een dalende tendens. Vanaf eind augustus zijn de koersen door de
stagnerende economische groei en de vrees voor een mogelijke recessie
bijna voortdurend gedaald; op maandag 10 september waren de koersen 8%
lager dan twee weken tevoren. De koersen van de aandelen op de
Amsterdamse beurs volgden in het voetspoor van Amerika. De
CBS-herbeleggingsindex was op maandag 10 september zo'n 10% lager dan
medio augustus.
..
Consumentenvertrouwen: na aanslagen fors gedaald
Het Nederlandse consumentenvertrouwen is ongeveer anderhalve week na
de terreuraanslagen van 11 september in de VS negen punten lager in
vergelijking met het reguliere septembercijfer van de
vertrouwensindex, dat betrekking heeft op de eerste helft van de
maand. De vertrouwensindex bestaat uit twee onderdelen: het oordeel
over de economie in het algemeen en de koopbereidheid, die aangeeft
hoe consumenten denken over hun eigen financiën en het doen van grote
uitgaven. Beide onderdelen laten een vergelijkbare daling van het
vertrouwen zien. Het oordeel over het economisch klimaat komt tien
punten lager uit, de koopbereidheid neemt acht punten af. In
vergelijking met eerdere crisisperioden is de daling van de
koopbereidheid opvallend.
De lagere koopbereidheid hangt vooral samen met een minder gunstige
verwachting over de eigen financiële situatie van huishoudens. De
aanslagen hebben nauwelijks effect gehad op de mate waarin consumenten
de tijd gunstig vinden voor het doen van grote aankopen. Zowel voor
als na de aanslagen vindt de consument de tijd daarvoor iets minder
gunstig dan in augustus.
..
Buitenlandse goederenhandel: groei uitvoer neemt af
In juli van dit jaar is voor 42 miljard gulden (19 miljoen euro) aan
goederen uitgevoerd. Dit is 7 procent meer dan in dezelfde maand van
vorig jaar. In de eerste zes maanden van dit jaar bedroeg de groei van
de waarde van de uitvoer nog 13 procent. Ook de waardestijging van de
invoer liep terug, zei het in mindere mate. In juli is voor een bedrag
van 40 miljard gulden aan goederen ingevoerd. Dit is 8 procent meer
dan in juli 2000. Over het eerste halfjaar groeide de waarde van de
import iets sterker en wel met 9 procent. De lagere groeipercentages
in juli van zowel export als import worden deels veroorzaakt doordat
de prijzen minder sterk zijn gestegen dan in de eerste helft van dit
jaar. Het handelsoverschot bedroeg in de eerste zeven maanden van dit
jaar 29 miljard gulden.
..
Producentenvertrouwen: in augustus iets verslechterd
Het vertrouwen van de Nederlandse industriële ondernemers is in
augustus iets verslechterd ten opzichte van juli. Nadat in juli het
vertrouwen van de ondernemers zich enigszins herstelde na een lange
reeks van dalingen neemt het vertrouwen in augustus weer wat af. De
eventuele invloed van de terreuraanslagen in de Verenigde Staten is in
dit cijfer voor augustus nog niet zichtbaar. De stemmingsindicator van
de Nederlandse industrie komt hiermee in augustus uit op -1,6 tegen
-1,4 een maand eerder. Deze afname van het vertrouwen is toe te
schrijven aan een lagere verwachting van de ondernemers ten aanzien
van de bedrijvigheid voor de periode september-november en een
negatiever oordeel over de voorraden. Het oordeel over de orderpositie
is daarentegen iets minder negatief, waardoor de afname van het
vertrouwen beperkt is gebleven. De orderportefeuille is in augustus
voor de negende achtereenvolgende maand teruggelopen, doordat er in
augustus opnieuw minder orders zijn binnengehaald. Een lagere
orderontvangst is echter gebruikelijk in deze tijd van het jaar.
Rekening houdend met deze seizoeneffecten zijn de ondernemers per
saldo iets minder negatief over de werkvoorraad dan in juli het geval
was.
..
Consumentenvertrouwen: reguliere cijfer september stabiel
Het consumentenvertrouwen van september volgens de reguliere meting is
even hoog als in augustus (-5). Het overgrote deel van de antwoorden
voor dit onderzoek stamt van vóór de terroristische aanslagen in de
VS. Dit cijfer geeft dus vooral de mening van de consument weer vóór
die gebeurtenissen. Deze uitkomst wees op een aanhoudende stabilisatie
van het vertrouwen, na een forse daling in de periode december
2000-juni 2001.
..
Consumentenprijzen: inflatie in augustus nauwelijks veranderd
In augustus is de inflatie in ons land uitgekomen op 4,7%. Dit is 0,1
procentpunt hoger dan in juli. Opgemerkt dient te worden dat bij deze
stijging van de inflatie afronding een belangrijke rol speelt.
Tabaksartikelen werden in augustus duurder. Vers fruit veranderde deze
maand nauwelijks in prijs, vorig jaar ging de prijs van vers fruit in
augustus juist omhoog. Verder is er geen artikelgroep die voor een
echte verandering van de inflatie zorgde.
Uit de nu beschikbare definitieve uitkomsten van de huurenquête blijkt
dat de stijging van de woninghuren per 1 juli van dit jaar is
uitgekomen op 2,7%.
In de achterliggende twaalf maanden deed zich de sterkste stijging van
de inflatie in ons land voor tussen december 2000 en januari 2001.
Toen ging de geldontwaarding van 2,9% naar 4,2%. Sinds januari van dit
jaar ligt de inflatie steeds tussen de 4,5% en 4,9%. De gemiddelde
inflatie in de eerste acht maanden van dit jaar bedraagt 4,6%. In 2000
was dit in dezelfde periode nog 2,3%.
De inflatie volgens het Europees geharmoniseerde prijsindexcijfer komt
in augustus voor ons land uit op 5,2%. Dat is een daling met 0,1
procentpunt ten opzichte van juli. In de Eurozone als geheel daalde de
inflatie eveneens met 0,1 procentpunt en wel van 2,8% in juli naar
2,7% in augustus. Binnen de Eurozone heeft ons land wederom de hoogste
inflatie, gevolgd door Griekenland en Portugal met een geldontwaarding
in augustus van 4,0%. De laagste inflatie wordt gemeten in Frankrijk
(2,0%).
..
Producentenprijzen: prijsdaling industrie zet door
Voor de tweede achtereenvolgende maand zijn de afzetprijzen van de
Nederlandse industrieproducten gedaald. In juni daalden de prijzen al
met 0,7% vergeleken met de maand daarvoor. Tussen juni en juli zijn de
afzetprijzen wederom gedaald en wel met 1,8%. De uitvoerprijzen
daalden iets sterker (-2,0%) dan de prijzen van goederen bestemd voor
de binnenlandse markt (-1,4%). De daling van de afzetprijzen kan
voornamelijk worden toegeschreven aan het goedkoper worden van
aardolieproducten en producten van de vleesverwerkende industrie. Als
gevolg van deze ontwikkelingen lagen de prijzen in juli gemiddeld nog
slechts 1,4% boven het niveau van een jaar geleden. In het eerste
halfjaar lagen de prijzen nog 5,6% hoger dan in dezelfde periode van
vorig jaar. Over het gehele jaar 2000 lag het prijsniveau gemiddeld
11,6% hoger dan in 1999.
De prijzen van de in de industrie verbruikte grondstoffen en
halffabrikaten daalden van juni op juli met 2,6%. Deze daling vindt
voor een belangrijk deel zijn oorzaak in de lagere prijzen voor ruwe
aardolie en vlees en dan met name varkensvlees. Het niveau van de
verbruiksprijzen ligt in juli van dit jaar nog slechts 0,7% boven dat
van juli 2000. Vorig jaar stegen de verbruiksprijzen, vergeleken met
1999, gemiddeld met maar liefst 19,2%. Dit was voornamelijk het gevolg
van de prijsstijging van ruwe aardolie met ongeveer 80%.
..
Arbeidsmarkt: geregistreerde werkloosheid stabiel
In de maanden juni-augustus van dit jaar waren er gemiddeld 136
duizend geregistreerde werklozen. Door seizoeneffecten is de
werkloosheid in deze periode van het jaar altijd lager. Na
verwijdering van deze seizoeneffecten komt het werkloosheidscijfer uit
op 144 duizend. Dat is tweeduizend minder dan in de maanden mei-juli.
De laatste vijf driemaandgemiddelden schommelen rond de 145 duizend en
wijzen daarmee op een stabilisatie van de werkloosheid. De langdurige
werkloosheid neemt nog steeds af. Het aantal werklozen dat langer dan
een jaar staat ingeschreven daalde de afgelopen twaalf maanden met
bijna 30 duizend tot net onder de 50 duizend. De daling van de
langdurige werkloosheid in een tempo van 2,5 duizend per maand vindt
al plaats sinds 1999.
..
Focus: de economische teruggang begin jaren negentig
In het tweede kwartaal van dit jaar groeide de economie met 1,5% ten
opzichte van het tweede kwartaal van vorig jaar. Dat is het laagste
groeicijfer sinds het vierde kwartaal van 1993. Het tempo waarmee de
groei vanaf begin 2000 is afgenomen is opmerkelijk. In amper zes
kwartalen is de economische groei van bijna vijf naar anderhalf
procent teruggelopen. De laatste keer dat zich een dergelijke snelle
terugval voordeed was negen jaar geleden. Toen nam in de vier
kwartalen van 1992 de stijging af van vier naar één procent en kromp
de bedrijvigheid in het eerste kwartaal van 1993 met 0,4%. Uit een
analyse van de beide perioden blijken echter ook verschillen. Dit
maakt een exacte bepaling van de huidige fase in de conjunctuurcyclus
op basis van die in 1993 moeilijk.
..
* Overeenkomsten
Bij een vergelijking van de ontwikkeling van een aantal
conjunctuurgegevens in deze twee perioden is er een aantal
overeenkomsten. Net als in 2000 liepen de groeipercentages van de
buitenlandse handel en de investeringen in de loop van 1992 terug
en begon de consument minder te lenen en meer te sparen. In de
industrie liep de bedrijvigheid in beide perioden sterk terug,
namen de prijzen van afgezette industriële producten minder snel
toe of namen ze zelfs af en verslechterde het vertrouwen van de
ondernemers. Ook de consumenten werden in beide tijdvakken een
stuk pessimistischer.
Afwijkende internationale ontwikkelingen
Daarentegen is er in de twee perioden ook een aantal verschillen.
Wat het meest in het oog springt is het verschil (in de twee
tijdvakken) van het verloop van de economische groei in Nederland,
Duitsland en de Verenigde Staten (VS). Vanaf 1996 tot 2000 loopt
deze in de drie landen vrijwel parallel, waarbij de groei in
Duitsland ongeveer 2%-punt achterblijft bij de twee andere landen.
Vanaf medio 2000 liggen deze cijfers dichter bij elkaar. Dit staat
in contrast met het verloop van de economische groei in de eerste
helft van de jaren negentig. Door de effecten van de hereniging
was de groei in 1990 en 1991 in Duitsland nog bijzonder hoog,
terwijl in de VS de economie juist afgleed in een recessie. Toen
in Duitsland de bestedingsimpuls door de hereniging medio 1992 was
uitgewerkt kwam er ook in dat land alsnog een (uitgestelde)
recessie. In Nederland kan de sterke terugval in de loop van 1992
dan ook gezien worden als het laatste deel van een langer tijdvak
van economische neergang, die al begint in het eerste kwartaal van
1990. Deze neergang wordt in 1991 tijdelijk gestopt door de
positieve economische impulsen van de Duitse hereniging op de
bedrijvigheid in ons land.
Het timingverschil in economische groei tussen de drie landen in
beide perioden is goed te zien bij de ontwikkeling van de
beurskoersen. De koersen op de Amsterdamse beurs, die sterk zijn
georiënteerd op die in New York, volgen in de loop van 2000 de
daling van de aandelenkoersen in de VS en lopen dus min of meer
synchroon met de afnemende bedrijvigheid in de VS en bij ons. Maar
in 1992 en 1993 volgden de Amsterdamse koersen de sterk stijgende
koersen in New York, omdat op dat moment de Amerikaanse economie
zich met succes uit de recessie van 1991 trok. De conjuncturele
neergang in Nederland in 1992 en 1993 is daarom niet in de
aandelenkoersen terug te vinden.
* Verschillende ontwikkelingen op de arbeidsmarkt
Het feit dat de snelle neergang in Nederland na begin 1992 een
deel is van een wat langere periode van afnemende groei is te zien
bij een vergelijking van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en
het loonfront. Zo is de geregistreerde werkloosheid in 1992 en de
eerste helft van 1993 met 65 duizend gestegen, het aantal
vacatures met 45 duizend gedaald en liep de procentuele stijging
van de CAO-lonen ieder kwartaal terug. In de periode na begin
2000, die wordt voorafgegaan door vier jaren van hoogconjunctuur,
zijn deze effecten niet zichtbaar. De werkloosheid daalde vanaf
begin vorig jaar met 85 duizend, het aantal vacatures nam met 15
duizend toe en de loonstijging liep op.
Mede door het eerdere herstel in de VS is de economische dip na
het eerste kwartaal van 1992 in ons land beperkt gebleven tot vier
kwartalen. In het tweede kwartaal van 1993 groeide de economie
weer met 1%. Het waren de uitvoer en de gezinsconsumptie die in
dat kwartaal het eerst opveerden. Opvallend is dat het vertrouwen
bij producenten en consumenten pas later verbeterde. De
achterliggende verschillen in de twee perioden maakt een schatting
over de lengte van de huidige dip op basis van die in 1992 niet
goed mogelijk. Door de dramatische gebeurtenissen in de VS deze
maand is een dergelijke vooruitblik nog moeilijker geworden.
Het Conjunctuurbericht is een uitgave van de divisie Macro-economische
Statistieken en Publicaties, sector Prijzen, Conjunctuur en
Programmazaken, e-mail: infoservice@cbs.nl. Laatst gewijzigd: 25
september 2001
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen, 2001
Bronvermelding is verplicht.
Verveelvoudiging voor eigen gebruik of intern gebruik is toegestaan.
..
Laatst gewijzigd: 27 september 2001